Autorzy modelu dodają jeszcze, że źródła zróżnicowania opisanych wyżej procesów — a co za tym idzie zróżnicowania cech osobowości należy upatrywać w czynnikach biologicznych i społecznych. Jeżeli chodzi o pierwsze, można tu wspomnieć o:
1) ilości receptorów dopaminowych — jest ona kształtowana w okresie prenatalnym,
2) ilości syntetyzowanej w mózgu dopaminy, ilości neuronów, które przekazują informacje dzięki transmisjom dopaminowym,
3) zagęszczeniu receptorów dopaminowych w określonych obszarach mózgu — są to czynniki w znaczne stopniu określane przez wpływy genetyczne.

W drugiej grupie czynników wymienia się dużą ilość doświadczeń psychospołecznych, które w okresie rozwojowym stymulowały rozrost i dynamikę funkcjonowania odpowiednich obszarów mózgu, ponadto wzmagały działanie innych obszarów funkcjonalnie i anatomicznie połączonych z pierwszymi. Te specyficzne cechy (między innymi zróżnicowanie obiegu dopaminy w opisanych wcześniej obszarach mózgowia) można uznać za źródła różnic ekspresji cechy ekstrawersji.

Mózg emocjonalny w koncepcji Josepha LeDoux

W jednym z najnowszych podręczników poświęconych psychologii osobowości ("Osobowość: teoria i badania" Lawrence’a A. Pervina i Oliviera P. Johna, 2002), w rozdziale pod tytułem „Neurobiologia i osobowość" autorzy na pierwszym miejscu przedstawiają w dużym skrócie zarys koncepcji Josepha LeDoux i jego odkryć w dziedzinie mózgowych podstaw organizacji emocji. Model ten powstał jako systematyczne ujęcie całości prac LeDouxa i jego zespołu głównie nad funkcjami i rolą ciała migdałowatego (części układu limbicznego). Istotą tej koncepcji jest to, że w mózgu człowieka odkryto (a w zasadzie wyodrębniono) drugi układ funkcjonalny odpowiedzialny za pamięć. Krótko ujmując, LeDoux stworzył model pamięci emocjonalnej. W myśl tej koncepcji, procesy pamięciowe przebiegają dwoma podstawowymi torami: pierwszy z nich związany jest z pamiętaniem faktów, konkretnych informacji związanych z danym, zapamiętanym wydarzeniem, jest to system pamięci świadomej, wyraźnej i deklaratywnej, w ramach tego systemu mieści się także pamięć o tym, że w danej sytuacji przeżywało jakąś emocję (ta pamięć ma także charakter deklaratywny, tzn. pamięta się fakt przeżywania emocji, ale nie przeżywa się tej emocji w trakcie przypominania sobie określonych wydarzeń). Za funkcjonowanie tego rodzaju pamięci (można powiedzieć tego, co powszechnie uważa się za pamięć, za to, co z reguły rozumie się pod pojęciem pamięci) odpowiada — pod względem neuroanatomicznym — formacja hipokampa. Istnieje jednak drugi tor przebiegu procesów pamięciowych, inny typ pamięci — właśnie pamięć emocjonalna: jest to pamięć samych emocji, które zawsze przeżywa się tylko aktualnie. Ciało migdałowate — ośrodek pamięci emocjonalnej — jest strukturą mózgu, w której dochodzi do warunkowania strachu (a nie wykluczone, że i innych emocji, w tym na pewno tych negatywnych). Funkcjonowanie tych dwóch układów LeDoux przedstawia na podanym niżej przykładzie: „Załóżmy, że prowadzisz samochód i ulegasz strasznemu wypadkowi. Podczas wypadku włącza się klakson i cały czas wyje. Czujesz ogromny ból i w ogóle jest to dla ciebie przeżycie traumatyzujące. Później, kiedy usłyszysz klakson pobudzony zostaje zarówno układ pamięci wyraźnej, jak i ukrytej. Dźwięk klaksonu (a raczej jego neuronalna reprezentacja), stawszy się warunkowym bodźcem strachu wędruje z układu słuchu wprost do ciała migdałowatego i pośrednio wyzwala reakcje somatyczne, które normalnie występują w niebezpiecznych sytuacjach (..) Ale dźwięk ten wędruje również przez korę do układu pamięci w płacie skroniowym gdzie pobudzona zostaje pamięć wyraźna, deklaratywna (..) Konkretny fakt, że wypadek ten był okropny, nie jest wspomnieniem emocjonalnym. Jest pamięcią deklaratywną o przeżyciu emocjonalnym (..) Po to, by przywołać przykre wspomnienie emocjonalne, razem z towarzyszącymi emocji reakcjami fizjologicznymi, musisz pobudzić układ pamięci emocjonalnej, na przykład ukryty układ pamięci strachu, którego częścią jest ciało migdałowate" (LeDoux, 2000, s. 236). Można opisany proces przedstawić za pomocą takiego oto schematu:

System pamięci emocjonalnej jest znacznie uproszczony i w zasadzie jego funkcjonowanie jest nieświadome. Samo ciało migdałowate, jako część starszych partii mózgowia rozwija się w ontogenezie wcześniej niż kora nowa (neocortex), co pozwala na wyciągnięcie dalszych wniosków o naturze pamięci emocjonalnej. Znaczy to bowiem, że najwcześniej zapamiętuje się emocje (w sposób bardzo sprzyjający generalizacji ich na różne inne sytuacje, niż te które je bezpośrednio wywołały), na dodatek nie jesteśmy świadomi tej pamięci. Możliwe jest także to, że w dalszym życiu jednostki każdy bodziec, nowa informacja, która ma możliwość wyzwalania emocji i jakichś reakcji, zachowania, jest najpierw porównywana z materiałem zgromadzonym w pamięci emocjonalnej a potem, na podstawie wyniku tego porównania dostosowywana jest odpowiednia reakcja emocjonalna. Znajdujemy się teraz w bardzo ważnym i końcowym punkcie analizy koncepcji LeDoux'a — wszystko to, co zostało na jej temat do tej pory napisane oznacza, że niewykluczone jest neuropsychologiczne ujęcie tego, co można nazwać treścią doświadczenia psychicznego. Jeżeli przyjąć, że regulacyjna rola osobowości polega na dostosowywaniu reakcji, zachowania do aktualnych warunków — na podstawie doświadczeń psychicznych, które gromadzi się przez całe życie i które są standardami tego zachowania — to ta właśnie teoria pokazuje, jak ten proces jest możliwy na poziomie organizacji struktury i funkcji mózgu. Co więcej, staje się możliwe wyjaśnienie wielu jeszcze czynników, które bezpośrednio łączą się z zagadnieniem osobowości; na przykład Kagan (za: Pervin i John, 2002) uważa, że niski próg pobudzenia ciała migdałowatego ( — różnice indywidualne) powoduje, że osoby, które cechuje ta właściwość są bardziej zahamowane, niż osoby o wysokim progu wrażliwości tej struktury mózgowej, a to ze względu na fakt, iż ciało migdałowate uznane jest za ośrodek generowania głównie emocji negatywnych, zwłaszcza lęku, jeżeli pamiętać, że jest to podstawowy obszar mózgowy w którym dochodzi do warunkowania strachu. W ten sposób koncepcja dotycząca udziału jednej struktury nerwowej w pracy mózgu i funkcjach psychicznych, staje się modelem, który jest w stanie pomieścić wiele różnych bardzo obiecujących wyjaśnień na temat osobowości, dokonywanych z perspektywy współczesnej neuropsychologii.

Literatura (wybór):
1. Damasio A. R., Błąd Kartezjusza. Emocje, rozum i ludzki mózg. Rebis, 1999.
2. Depue R., Collins P., „Nerobiology of structure of personality: Dopamin, facilitation of incentive motivation, and extraversion". Behavioral & Brain Sciences. Index of Target Aricles 1993 — year-end-2000.
3. LeDoux J., Mózg emocjonalny. Media Rodzina, Poznań 2000; tegoż: „Sensory Systems and Emotion" [w:] Integrative Psychiatry nr 4, 1986; „Emotion and the Limbic System Concept" [w:] Neuroscience nr 20, 1992.
4. Pervin L. A., John O. P., Osobowość: teorie i badania. Wyd. UJ, 2002.

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Neurologia samoświadomości Cierpienie i mózg

Comment on this article..   See comments (1)..

Send text to e-mail address..

Print-out version..    PDF    MS Word

Paweł Krukow Paweł Krukow, psycholog, pracownik akademicki UMCS (Zakład Psychologii Klinicznej i Neuropsychologii Instytutu Psychologii). Interesuje się neuronaukami i filozofią nauki.  Private site  Number of texts in service: 19  Show other texts of this author  Newest author's article: Neuropsychologia „Ja”