nocnika na jego glowę z okna burdelu w Konstantynopolu stwierdził, że i tak żyje on na jednym z najlepszych światów.Kandyda, Annę Kareninę i Człowieka Śmiechu czytałem ponad pół wieku temu. Esej bardzo mi się podoba.Zacząłem się zastanawiać czy aby nie przypominam hugonowskiego człowieka śmiechu w klatce, mimo normalnej aparycji.

Wychowanie jako zniekształcanie na wzór okaleczenia Człowieka Śmiechu? Przesada. Jaka byłaby alternatywa? Wychowanie bez ‘określonego celu’, bez ‘określonych cech’? Człowiek, który by nie wyznawał ‘określonych wartości’, nie odpowiadał ‘warunkom określonym przez innych ludzi’? Nie prowadzące do dostosowania się w społeczeństwie?
Tak wychowany dzikus nie miałby oporów żeby swobodnie korzystać ze swojej siły w stosunku do słabszych (najchętniej kobiet) i dla przyjemności smarkać do talerza, bo jego naturalne skłonności nie zostały ‘zdeformowane’ a wolność nie została ‘poprzycinana’ ze wszystkich stron.
Literackie paralele, bezkrytycznie potraktowane, nie posłużyły dobrze tej refleksji nad wychowaniem. Minus.