Warto przyjrzeć się bliżej pytaniom o kierunkowość przemian ewolucyjnych. Kierunkowość może oznaczać nasilanie się zmian o charakterze ilościowym (np. wzrost lub zmniejszanie się rozmiarów; wzrastanie lub zmniejszanie się natężenia cech), lub zmiany jakościowe (polegające na przekształceniach planu budowy, np. wzrost złożoności struktur lub funkcji, czy modyfikacja sposobów zachowania).

Przy szukaniu odpowiedzi duże znaczenie ma czas brany pod uwagę. W krótkich okresach zmiany kierunkowe mogą być nieuchwytne. Ich zsumowany rezultat może się ujawniać dopiero po długich okresach (gradualizm), natomiast w długich okresach tendencje modyfikacji lub zmian jakościowych mogą okazać się nietrwałe (np. wskutek zmiany kierunków selekcji), a ich skutki trudno uchwytne.

O kierunkowości zmian organizmów należących do różnych grup systematycznych świadczą znaleziska i dokonywane na ich podstawie rekonstrukcje ciągów rozwojowych. Pozostaje pytanie, czy obserwowana przez nas kierunkowość nie jest tylko pozorna? Czy aprioryczne przekonanie naukowców o kierunkowości rozwoju może mieć wpływ na takie tworzenie rekonstrukcji szczątków, by pojawiła się oczekiwana prawidłowość?

Etyka

Perspektywa ewolucyjna, zwłaszcza psychologia ewolucyjna, sprowadziła rozważania etyczne — o źródłach i naturze ludzkich wyborów etycznych — z nieba i obłoków transcendencji na ziemię. Ewolucjoniści nie tylko rozwiali obawy tych, którzy się obawiali, że jeśli Boga nie ma to wszystko wolno, ale i wskazali na biologiczne ograniczenia i uwarunkowania naszych systemów etycznych.

Naturalizm etyczny głosi, że właściwą funkcją wyrażeń moralnych/etycznych jest opisywanie istniejącej rzeczywistości; skoro zaś moralne własności i stany rzeczy są częścią świata dającego się opisać w sposób naturalistyczny, toteż daje się je stwierdzać i opisywać w terminach pochodzących z nauk empirycznych. Istnieją podstawy, aby sądzić, że niezależnie od różnic kulturowych i cywilizacyjnych w każdym społeczeństwie ludzkim istnieją normy etyczne: pewne zachowania są aprobowane, pewne są ganione. Mimo to potoczne intuicje dotyczące pojęć abstrakcyjnych np. „dobro”, „zło”, są nieścisłe, czasem częściowo sprzeczne bądź nie oddające istoty odniesienia wyrazu. Naturalista dąży do uściślenia podstawowych pojęć i tez moralnych, ich uspójnienia i wyznaczenia jednolitych odniesień w rzeczywistości empirycznej. Filozofowie są podzieleni w kwestii możliwości przekształcenia zbioru potocznych sądów moralnych w uprawomocnioną teorię empiryczną. Naturalizm etyczny prowadzi do konieczności traktowania kwestii etycznych jako kwestii empirycznych; jak wiadomo, tezy filozoficzne są nietestowalne empirycznie. Możemy jedynie wyróżnić koncepcje bardziej lub mniej wiarygodne. Uważam, że nad porządkowaniem zagadnień dotyczących etyki oraz snuciem hipotez filozofowie powinni współpracować z psychologami, psychiatrami i psychologami ewolucyjnymi. W kwestiach zachowań prospołecznych, akceptacji oraz interesu społecznego filozofowie muszą czerpać z dorobku socjologii, socjobiologii, ekonomii i psychologii społecznej. Niektóre ważne dla etyki zagadnienia należy badać interdyscyplinarnie. ^{[ 8 ]}

Zanegowanie przez ewolucjonistów wyjątkowej pozycji gatunku ludzkiego pośród innych gatunków doprowadziło do wykształcenia się dwóch skrajnych poglądów: z jednej strony zrównanie człowieka ze zwierzętami; z drugiej strony podniesienie zwierząt do rangi dorównującej człowiekowi (biocentryzm, antyantropocentryzm).

Pierwszy z wymienionych poglądów sankcjonuje każdą formę rywalizacji o przestrzeń życiową i ograniczone zasoby środowiska między jednostkami, instytucjami i organizacjami, rasami oraz narodami. W wyniku konkurencji najlepiej przystosowani, najskuteczniej walczący o swój dobrobyt odniosą sukces. Grupy ludzi posiadających określone zespoły cech fizycznych i związanych z nimi cech psychicznych uznaje się za mniej wartościowe, jako mniej zaawansowane ewolucyjnie. Taka ideologia sprzyja tworzeniu lub utrwalaniu się w społeczeństwie podziałów na tle rasowym czy etnicznym, oraz uzasadnia przymusową sterylizację bądź eksterminację niepełnosprawnych (eugenikę) jako naturalny zabieg sprzyjający doskonaleniu rasy ludzkiej. Właśnie ta koncepcja, wyprowadzona z idei doboru naturalnego, była kluczowym elementem propagandy Niemiec hitlerowskich.

W obliczu postępującej degradacji środowiska szczególnej wyrazistości nabrało pytanie o to, dlaczego i jak człowiek powinien zmienić postępowanie względem środowiska naturalnego. Szukając odpowiedzi, filozofowie przedstawili istotę etyki ekologicznej. Nowo narodzona dyscyplina etyczna podejmuje zagadnienia moralnych relacji między jednostką ludzką, grupami społecznymi i całymi społeczeństwami, a przyrodniczym środowiskiem człowieka. Jej przedmiotem są wartości, normy i kryteria postępowania człowieka w relacji do środowiska naturalnego, będące podstawą do oceny moralnej oddziaływania gospodarki na środowisko. Podstawą etyki ekologicznej osadzonej w biocentryzmie jest teza, że istoty mają prawo do życia i ochrony. Stąd etyka ta zaleca wartości i normy determinujące działania, które nie tylko nie zagrażają żadnemu życiu, ale sprzyjają jego ochronie i zachowaniu równowagi. Na gruncie etyki biocentrycznej zakłada się równoważność człowieka i środowiska, odrzucając zasadę dominacji homo sapiens nad przyrodą oraz przekonanie o służebnej roli środowiska względem człowieka. Zgodnie z tą koncepcją, realizacja celów człowieka nie jest wystarczającym usprawiedliwieniem dla niszczenia środowiska przyrodniczego. Działania szkodliwe dla środowiska nabierają charakteru moralnego, ponieważ naruszają autonomię przyrody. Etyka biocentryczna uwzględnia wszystkie organizmy żywe (zarówno wrażliwe na ból, jak i nie odczuwające go). W tym kontekście etyki biocentrycznej szczególne kontrowersje budzi wykorzystywanie zwierząt w badaniach naukowych. Na organizmach zwierząt testuje się nowe generacje leków. Intencją lekarzy jest dbałość o człowieka, ograniczanie czy nawet eliminacja źródła cierpienia. Zwierzęta powinny być włączone do badań naukowych tylko w takim zakresie, w jakim jest to konieczne, ich cierpienie powinno być minimalizowane. Niestety, kult młodości we współczesnej kulturze doprowadził do tego, że na zwierzętach testuje się również kosmetyki. Bioetycy przeciwstawiają się przedmiotowemu traktowaniu zwierząt. Postulują minimalizm etyczny.

Zamiast podsumowania

Obecność ewolucjonizmu we współczesnej myśli filozoficznej jest niewątpliwa. Jej skala wydaje się być tak duża, że aż trudno uchwytna. Jeśli zgodzimy się, iż ewolucjonizm jest najlepszym potencjalnym pomostem między dwiema kulturami Snowa, to zakres recepcji perspektywy ewolucjonistycznej będzie nam mówił o gotowości współczesnej filozofii do budowania nowego renesansu w myśli współczesnej.

Nie miałam pretensji do tego, aby w niniejszej pracy udzielić odpowiedzi na to ważne pytanie, lecz przez podjęcie kilku tropów filozoficzno-ewolucyjnych chciałam przybliżyć tę odpowiedź. Podobnie jak i na kilka dodatkowych pytań, jakie się przy okazji rodzą. Zbliżająca się dwusetna rocznica narodzin Karola Darwina oraz sto pięćdziesiąta rocznica opublikowania O powstawaniu gatunków drogą naturalnego doboru – czyni te pytania jeszcze bardziej frapującymi.

*

Bibliografia:

• Powszechna Encyklopedia Filozofii (wersja dla www)
• B. Korzeniewski, Trzy ewolucje , Kraków 1998
• D.C. Dennet, Freedom Evolves , 2003
• E.O. Wilson, Konsiliencja. Jedność wiedzy , Poznań 2002
• L. Russo, Zapomniana rewolucja. Grecka myśl naukowa a nauka nowoczesna , Kraków 2005
  

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Codex Alimentarius - alternatywizmu bojaźń i drżenie Onanizm odwzajemniony

Comment on this article..   See comments (8)..

Send text to e-mail address..

Print-out version..    PDF    MS Word

Zuzanna Niemier Ukończyła XIV LO we Wrocławiu, studentka medycyny. Uczestniczka obozów informatycznych XIV LO. Artysta malarz. Redaguje nowiny naukowe Racjonalisty, tłumaczy i ilustruje teksty dla Racjonalisty.  Private site  Number of texts in service: 6  Show other texts of this author  Number of translations: 6  Show translations of this author  Newest author's article: Bóg zakazał chloroformu czyli początki anestezjologii