Polska chemia przemysłowa to fascynujący i pełen wyzwań temat. Gdyby tylko trochę energii polska prasa włożyła w to, by uczynić go przystępnym i popularniejszym, stworzyłoby to nowe rzesze fascynatów traktujących chemię jako swą pasję lub życie. Przede wszystkim nie mijałyby nam koło nosa kolejne okazje do skoku gospodarczego w oparciu o duży polski potencjał przemysłowej chemii, zwłaszcza karbochemii.

Paliwo wodorowe Sobieskiego

Ojcem transmutacji węgla i wody w wydajne paliwo wodorowe był inżynier i chemik znany dziś jako profesor TSC Lowe (1832-1913). Warto rozwinąć jego sążniste imiona: Thaddeus Sobieski Constantine Lowe. Jego imiona związane są z dwiema postaciami polskiej historii: Janem Sobieskim oraz Tadeuszem Kościuszko. Thaddeus Constantine to Tadeusz Kościuszko jako że Kościuszko był potomkiem dworzanina Zygmunta Starego — Konstantego Fiodorowicza, zwanego zdrobniale Kostiuszko. To oznaczało, że jego rodzice wyróżniali się bardzo głęboką znajomością polskich dziejów. Kim byli? Ojciec to Clovis Lowe, szewc działający także w lokalnej legislaturze. Matka miała niezwykłe imię: Alpha Green, jakby pierwsza zielona. Oboje byli potomkami Pilgrim Fathers, którzy w 1620 przybyli na Myflower z Anglii, by założyć Nową Anglię. Wypłynęli z Plymouth i założyli Plymouth. Dziś Alpha Green Energy zajmuje się światłem LED, zieloną energią z biomasy, zarówno w USA, jak i w Chinach (Eastbridge). Równie intrygująco nazywało się rodzeństwo Thaddeusa: Electra (starsza siostra), młodsze rodzeństwo: Percival, Oscar, Pembroke. Wiedząc, że Thaddeus w czasie wojny secesyjnej stworzył pierwszy na świecie korpus balonowy i był Naczelnym Aeronautą sił Unii, warto wskazać, że po II wojnie światowej w Wielkiej Brytanii latały samoloty transportowe o nazwie Percival Pembroke produkowane przez Percival Aircraft Company.

Thaddeus nie pobierał nauk na żadnej uczelni, dlatego uchodzi za samouka. W 1873 opatentował pierwszy gaz syntezowy, zwany podówczas gazem wodnym, a dziś — syngazem. Był bardziej wydajny od dotychczas stosowanych gazu węglowego i koksowniczego. Opierał się on na reakcji rozgrzanego węgla i pary wodnej w obecności katalizatora: C + H2O --> CO + H2. Jednym z katalizatorów była platyna, dająca jasne światło. Wynalazek ten zrewolucjonizował oświetlanie ulic Wschodniego wybrzeża i ogrzewanie domów. Rozwinął później gazyfikowanie roślin i zdobył kilka patentów na maszyny lodowe, które zamontował na parowcu transportującym świeże owoce i wołowinę z Nowego Yorku do Galveston - tym samym uwolnił przemysł spożywczy od soli konserwujących. W 1886 za swój gaz wodny otrzymał medal Elliotta Cressona przyznawany przez Instytut Franklina za wynalazek „najbardziej użyteczny dla ludzkości". Gdy został milionerem, założył Bank Obywatelski Los Angeles, kupił operę. Na jego cześć nazwano Górę Lowe, gdzie w 1893 zbudował najbardziej malowniczą kolejkę górską USA (Mount Lowe Railway), łączącą Górę Lowe z Górą Echo. Na tej ostatniej zbudował 16-calowy teleskop, którym dokonano wiele odkryć astronomicznych.

Jego synowie ze związku z Leontine Augustine Gaschon ^{[ 6 ]}: Leon, Sobieski i Thaddeus II. Ze związku Thaddeusa Lowe II (1870-1955) oraz Florence May Dobbins urodziła się Florence Leontine Lowe (1901-1975), znana pod pseudonimem Pancho. Była ona pionierem nowoczesnego lotnictwa, twórczynią pierwszego związku lotniczych kaskaderów filmowych. W 1930 pobiła rekord prędkości w powietrzu Amelii Earhart w czasie Women's Air Derby. Dwie dekady po jej śmierci mormoni przyjęli ją w poczet swego kościoła.

Ważnym współpracownikiem Thaddeusa był poznany w czasie wojny secesyjnej Ferdinand Adolf Heinrich August Graf von Zeppelin (1838-1917), którego ojciec związany był z firmą hugenocką Macaire, zajmującą się barwnikami indygo. Ferdynand został generałem niemieckim, wynalazcą i pionierem lotnictwa niemieckiego. Firma Deutsche Luftschiffahrtsgesellschaft do 1914 w ok. 1600 lotach przewiozła ponad 37 tys. pasażerów — bez wypadku. Jego popiersie jest w Aeronauticum w Nordholz.

W 1968 powstała w Londynie grupa rockowa Led Zeppelin - od nazwy sterowca hrabiego Zeppelin, stąd gdy Zeppelini przybyli z koncertem do Kopenhagi, wnuczka hrabiego, Eva von Zeppelin chciała ich pozwać za nielegalne posługiwanie się ich rodowym nazwiskiem, od czego jednak odstąpiła.

Gorlice — małopolska kolebka przemysłu naftowego

Siostrzeniec Ferdynanda, Eberhard Friedrich Alexander Joseph Edward Graf von Zeppelin, w 1895 poślubił Mamie Helena May McGarvey (1876-1962 w austriackim Grazu), która była córką Heleny J. Wesołowski (zm. 1897 w Gorlicach) i Williama H. McGarveya.

Helena Jane Wesołowski była córką wygnanego z Polski powstańca styczniowego. W 1867 wyszła za mąż za pierwszego burmistrza kanadyjskiej Petrolii, w której w latach 50 XIX w. odkryto ropę. William Henry McGarvey (1843-1914) burmistrzem Petrolii został w wieku 23 lat. Był potomkiem imigrantów z Irlandii Północnej. Pod wpływem swej żony rozpoczął poszukiwanie ropy w polskiej Galicji. Jak ujął to Gary May, autor Hard Oiler! The Story of Early Canadians' Quest for Oil at Home and Abroad (1998): „There is a certain poetry — or symmetry, if you will — that saw the man who would become Canada's first international oil tycoon establish a merger of sorts with this woman of Polish heritage. Because it was these two small nations — Canada and Poland — that would contribute so much to the story of oil". W roku ślubu ich córki Mammie May z Zeppelinem, William został współzałożycielem Galicyjsko-Karpackiego Naftowego Towarzystwa Akcyjnego (Galizisch-Karpathische Petroleum Aktien-Gesellschaft) — największego przedsiębiorstwa naftowego w monarchii austro-węgierskiej, które przed I wojną światową wydobywało 1,8 mln ton ropy rocznie i zatrudniało 2 tys. osób. Wprowadzono tam innowacyjne metody wydobycia ropy. Siedzibą naftowego potentata stał się Glinik Mariampolski (obecnie dzielnica Gorlic) — w województwie małopolskim, leżący nad rzeką o niedwuznacznej nazwie — Ropa (która do dziś potrafi naraz spowodować wielkie śnięcie ryb), nieopodal miejscowości o nazwie Ropica Polska.

2. Kiwon pompowy ze Skansenu Przemysłu Naftowego w Gorlicach, fot. Jacek Gal

Założycielem Gorlic był Dersław I Karwacjan (na jego cześć postawiono pomnik w Gorlicach), który według Marcina Kromera otrzymał przywilej lokacyjny z rąk Kazimierza Wielkiego w 1354. Po raz pierwszy na ropę natrafił tutaj Seweryn Boner ok. 1530 — w trakcie kopania rowów dla przepompowni kopalni złota. U schyłku XVI w. miasto stało się polskim centrum ariańskim, należało wówczas do Marianny Rylskiej. W 1815 ropę z Gorlic opisał Stanisław Staszic. W XIX w. Gorlice stały sie kolebką światowego przemysłu naftowego. To tutaj w latach 1853-1858 swoją pracownię miał Ignacy Łukasiewicz, konstruktor lampy naftowej i ojciec przemysłu naftowego. Replika lampy Łukasiewicza w dużych rozmiarach jest dziś pięknym pomnikiem w Gorlicach. Dziś jest tam również Skansen Przemysłu Naftowego.

Mariampolska rafineria była jedną z pierwszych ofiar I wojny światowej a William umiera 20 listopada 1914 — ogołocony z dorobku życia i internowany. Jak podaje potomek, Gary May, 16 września 1953 dokonano ekshumacji i kremacji Williama, po czym urna została wysłana do Oxfordu.

Zamiana węgla w benzynę

Technologia powstała w Niemczech. Kiedy Niemcy zostali odcięci od źródeł ropy naftowej po I wojnie światowej, w Instytucie Badań nad Węglem wynaleziono sposób zamiany węgla na benzynę. W czasie wojny III Rzesza zbudowała w Policach, Kędzierzynie i Zdzieszowicach jedne z ważniejszych fabryk benzyny syntetycznej. Planowano także fabrykę petrochemiczną w Wałbrzychu, nieopodal kopalni antracytu. Wyrosły przy nich także obozy pracy przymusowej i jeńców wojennych, którzy pracowali przy budowach.

1. Zachowany do dziś elewator węglowy w Policach

W Policach funkcjonowała Fabryka Benzyny Syntetycznej (Hydrierwerke Pölitz AG www.fabryka.police.info.pl). W 1940 uruchomiono w Kędzierzynie Górnośląskie Przedsiębiorstwo Uwodornienia (Oberschlesische Hydrierwerke AG) należące do koncernu IG Farben (Bayer, Agfa, BASF), którego najważniejszym produktem był izooktan (wysokooktanowe paliwo lotnicze na bazie syngazu). Produkowano także paliwa do rakiet, smary syntetyczne, glicerynę i formaldehydy wykorzystywane w produkcji materiałów wybuchowych, syntetyczne kleje, kauczuki, kwasy tłuszczowe, metanol, oleje oraz benzynę syntetyczną z węgla brunatnego (przez uwodornianie metodą Bergiusa) i olejów opałowych.

Niemcy posiadali wówczas 12 takich fabryk, co dawało im niezależność od ropy naftowej. Benzyny te zasilały wszystkie pojazdy: od czołgów, po u-booty i samoloty. Niemieckie czołgi nie jeździły na oleju napędowym, lecz na syntetycznej benzynie! W latach 1940-1945 fabryki w Policach, Zdzieszowicach i Kędzierzynie poddawane były nalotom dywanowym aliantów i były celem Operacji Synteza. Na Zdzieszowice amerykańskie Fortece i Liberatory zrzuciły 2125 ton bomb, na Kędzierzyn — ponad 4 tys. ton. Najwięcej spadło na Police, jako że produkowano tam ok. 15% niemieckich zapasów paliwowych. Police były chronione zaporami balonowymi, ale bezskuteczność tych nalotów związana była prawdopodobnie z tym, że główne zakłady były pod ziemią. Dziś jest tam rezerwat, który ponoć chroni 600 nietoperzy.

Po wojnie przez rok w Policach funkcjonowała tzw. Enklawa Policka. W tym czasie to co ocalało z nalotów zostało wywiezione do Rosji. Po wojnie pozostałości fabryki z Kędzierzyna trafiły do Oświęcimia (Blachowni), gdzie w 1945 powstała Fabryka Paliw Syntetycznych w Dworach. Od 1948 produkowano w niej trichloroeten (przydatny m.in. w silnikach rakietowych) oraz chlorobenzen (przydatny m.in. do produkcji materiałów wybuchowych)

Samochody na drewno

1. Samochód z instalacją na drewno, Wikipedia

W związku z wchłonięciem przez wojsko praktycznie całych zapasów wysokoenergetycznego paliwa, pojazdy cywilne napędzano mniej wydajną odmianą paliwa: gazem drzewnym (zgazowanie drewna, składniki palne mniej niż połowa: 20% tlenek węgla, 20% wodór, metan i in.; dla zastąpienia litra benzyny — 2,5-4 kg drewna). Przy czym nie było to takie proste, a instalacja do gazu drzewnego zajmowała więcej miejsca niż dzisiejsze instalacje na LPG. Już przed wojną stosowano gazogeneratory drzewne w pojazdach, także w Polsce, gdzie kilka autobusów miejskich w Warszawie jeździło na drewno. Były to autobusy niemieckiej firmy Büssing. W 1936 w Państwowych Zakładach Inżynierii opracowano polskie modele ciężarówek stosujących takie paliwo, jak w niemieckiej technologii. Były to modele PZInż 713 i 723, po wojnie po niewielkich zmianach produkowane masowo jako Star20. Generalnie prawie każdy samochód dawał się przerobić na drewno, tak jak dziś prawie każdy może być przerobiony na gaz. W latach 1939-42 Niemcy produkowali nawet sportowy kabriolet na drewno: Mercedes 170VG palący 15 kg drewna na 100 km.

PZInż 723, źródło: oldtimery.com

See comments (10)..

Send text to e-mail address..

Print-out version..    PDF    MS Word

Mariusz Agnosiewicz Redaktor naczelny Racjonalisty, założyciel PSR, prezes Fundacji Wolnej Myśli. Autor książek Kościół a faszyzm (2009), Heretyckie dziedzictwo Europy (2011), trylogii Kryminalne dzieje papiestwa: Tom I (2011), Tom II (2012), Zapomniane dzieje Polski (2014).  Private site  Number of texts in service: 952  Show other texts of this author  Number of translations: 5  Show translations of this author  Newest author's article: Oceanix. Koreańczycy chcą zbudować pierwsze pływające miasto