Wyobraźmy sobie, że próbując sfalsyfikować tezę TM, krytyk marksizmu bierze pod uwagę definicję 1 i zauważa, że bywają podmioty spełniające tę definicję, będące więc kapitalistami, ale nie zatrudniające pracowników. Takim jest właściciel straganu nie mający najemnego pomocnika, wiejski kowal pracujący w kuźni tylko z synem itd. Wyobraźmy sobie, że marksista replikuje na to zarzutem, że oponent sięgnął po niewłaściwą definicję. Właściwa jest jego zdaniem definicja 2, a z tej natychmiast wynika TM, bo zatrudniając siłę najemną kapitalista obrabowuje ją z wartości dodatkowej, a tym samym zachowuje się wobec niej wrogo.

Nie byłoby nic niewłaściwego w zrezygnowaniu z jednej definicji i przyjęcia na to miejsce innej, bądź w zachowaniu obu ze świadomością powstającej stąd wieloznaczności. W przypadku zalegalizowania wieloznaczności, doktryna walki klas powinna sprecyzować, czy proletariat walczy tylko z kapitalistami w sensie 1 (jako wyzyskiwaczami), czy także z kapitalistami w sensie 2. Póki się tego nie sprecyzuje, oponent nie wie, jakie twierdzenia ma krytycznie testować. Taka nieokreśloność daje doktrynie zabezpieczenie przed falsyfikacją, przynajmniej chwilowe.

Nie było to jednak dla doktryny zabezpieczenie na zawsze, bo kierowanie państwem i gospodarką to nie jest kawiarniana dyskusja (z tych, jakie wspomina Popper przywołując Wiedeń 1919), gdzie można się z zajętego stanowiska wycofać, a gdy oponent o tym zapomni to do niego wrócić, i tak dalej. Rzeczywistość ma swoją siłę bezwładności, co znaczy, że decyzje powzięte na podstawie doktryny mają trwające skutki, których nie da się łatwo odwołać. Tak było w krajach realizujących marksistowski socjalizm, co pouczająco ilustruje epizod z NEPem. Pouczający jest nie tylko ten historyczny epizod, kecz także sposób jego przedstawiania w oficjalnej nauce ekonomicznej i politologicznej, zwięźle odswierciedlanej w hasłach encyklopedycznych. Oto hasło z wydanej w PRL w roku 1971 Małej Encyklopedii PWN.

Nie jest przypadkiem, że wydanie ME PWN 1971, podając datę początku NEPu, ukrywa przed czytelnikiem, kiedy nastąpił jego koniec, a nawet to, że w ogóle był koniec (informuje o tym dopiero wydanie 1995). Trudno by bowiem wytłumaczyć, dlaczego zrezygnowano z opłacalności i z wykorzystywania rezerw rozwoju; wszak tylko wrogowie Rosji mogli jej życzyć gospodarki nieopłacalnej i marnotrawiącej rezerwy rozwojowe.

Klucz do zrozumienia, dlaczego pod koniec lat 20-tych porzucono NEP daje logika badań naukowych, mianowicie koncepcja falsyfikacji. Wszak dalsze trwanie i powodzenie NEPu dostarczyłoby falsyfikacji tezy o rujnujących skutkach kapitalizmu (okazywał się on zbawienny, gdy wprowadzić go choćby w części, a co dopiero w całości) i tym samym tezy o jedynie słusznej drodze socjalistycznej. Pozbawiłoby to ówczesną władzę (Stalina) legitymacji ideologicznej, jaką dawała doktryna marksistowska poprzez koncepcję dyktatury proletariatu jako niezbędnej dla zaprowadzenia socjalizmu, a sprawowanej w imieniu proletariatu przez przywódcę partii proletariatu. Słowem, falsyfikacja socjalistycznej ekonomii podcięłaby dyktaturę polityczną, a z utratą władzy nie godzi się żaden dyktator.

To, że dla ratowania doktryny przed falsyfikacją konieczne było zafałszowanie rzeczywistości o tyle dobrze świadczy o doktrynie, że nie jest ona beznadziejnie niesprawdzalna. A że w grze przeciw rzeczywistości nie można rzeczywistości oszukiwać bez końca, konieczność ratowania upadającego socjalizmu powracała do świadomości dyktatorów raz po raz, skłaniając do szukania dróg wyjścia. Zrazu próbowano każdego wyjścia z wyjątkiem odejścia od socjalizmu, ale liczba takich niby-wyjść okazała się skończona. ^{[ 4 ]}

Nie ujmując więc zasług, jakie dla zakończenia światowego eksperymentu z socjalizmem miały różne czynniki, osoby i grupy, trzeba uznać, że główna zasługa przypada prawom logiki, o których się słusznie powiada, że jeszcze nikomu nie udało się ich przełamać, one natomiast złamały niejednego.

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Badanie wierzeń społ. metodami analizy logicznej Wprowadzenie

Comment on this article..

Send text to e-mail address..

Print-out version..    PDF    MS Word