W eseju Tajemnica Jahwisty rozważaliśmy biblijny, jahwistyczny 'opis' początków ludzkości. Analizowaliśmy trzy 'opowieści': o grzechu pierworodnym, o bratobójstwie i o powszechnym zepsuciu moralnym prowadzącym do potopu, niszczącego stary świat.

Badania nasze były czysto rozumowe i logiczne — prowadziliśmy je prawie wyłącznie wewnątrz Starego Testamentu. Na podstawie samej Biblii osiągnęliśmy inny punkt widzenia przekazu Jahwisty. Obecnie spróbujmy odnieść się do opowieści Jahwisty w kontekście historycznym Bliskiego Wschodu. Przeanalizujmy jeszcze raz te wątki, tym razem uwzględniając znane nauce fakty, dotyczące kultury i religii semickiej.

Jednym z głównych przesłań judaizmu jest kategoryczna odrębność żydowskiego boga, religii i rytuałów od bogów i religii innych ludów. W swojej propagandzie 'jedynej prawdy objawionej', judeo-chrześcijańscy egzegeci i apologeci wszystkich czasów mówili i przez wszystkie czasy mówić będą o oryginalności i niezwykłości Pisma.

'Oryginalność' ta przez wieleset lat nie mogła być kwestionowana — nie było żadnych materiałów porównawczych. Do czasu, gdy wykopaliska archeologiczne Sumeru, Egiptu, Synaju, Babilonii zaczęły dostarczać zdumiewających materiałów, starszych od Biblii o setki i tysiące lat. Materiałów wskazujących na jej wtórność i kompilacyjny charakter. Z drugiej strony, mimo usilnych starań 'prawowiernych' badaczy, nie znajduje się żadnych śladów rzekomej 'świetności' politycznej i materialnej historii Izraela. Szczegółowe zaś badania nieżydowskich tekstów starożytnych oraz zachowane dokumenty historyczne odkrywają zgoła inną prawdę: o rodzimym, kananejskim pochodzeniu judaizmu.

Obrządek

Analiza najważniejszych świąt judaizmu prowadzi do wniosku, że pochodzą one w prostej linii od kananejskich świąt o charakterze wybitnie rolniczym, są ich kontynuacją. Rytuały są lub były niemal identyczne. Zmieniono jedynie umotywowanie, interpretację tych świąt i związano je z własnym bogiem.

Kananejskie kwietniowe święto żniw Pesach było i stało się najważniejszym świętem izraelskim. Ogólnosemickie święto Nowego Roku (jesienne zrównanie dnia z nocą), było obchodzone również przez Izraelitów. Później rozdzielono je na trzy odrębne żydowskie święta: Nowy Rok, Dzień Pojednania i Święto Szałasów. Izraelskiemu Dniu Pojednania odpowiada rytuałem i znaczeniem udokumentowane w Ugarit kananejskie święto o nieznanej nam nazwie. Uroczyste, siedmiodniowe kananejskie Święto Nowiu (początek miesiąca) Izraelici później obchodzili identycznie, ale skromniej i krócej.

Semicki obrządek 'przymierza', polegającego na przejściu między połowami rozciętego zwierzęcia ofiarnego znali i stosowali również Izraelici. Także wszystkie rodzaje ofiar żydowskich i sposób ich składania były znane w Kanaanie na długie wieki przed 'Mojżeszem': woły, byki, jałówki, owce, gołębie, zboże, mąka, chleb, oliwa, wino, woda i inne pokarmy i napoje. Kananejczycy już dużo wcześniej praktykowali ofiary całopalne i ofiary pojednania kończone ucztą z części ofiar.

Struktura kleru żydowskiego odpowiada dokładnie normom kananejskim, znanym z Ugarit: kapłani, śpiewacy, poświęceni mężowie i poświęcone niewiasty. Władzę nad nimi miał 'zwierzchnik kapłanów' — arcykapłan. Żydzi później usunęli jedynie 'poświęcone niewiasty' — jak eufemistycznie nazywano świątynne prostytutki. Także instytucja 'wieszczącego proroka' znana była w Kanaanie przed 'Mojżeszem'. Również kult zmarłych i idea zmartwychwstania występuje w wierzeniach kananejskich. Świątynię jerozolimską budowali Fenicjanie według rodzimych, kananejskich wzorów architektury sakralnej. Poświęcenie świątyni odbyło się nieprzypadkowo w święto Nowego Roku — to był kultowy dzień poświęcenia mitologicznego pałacu Baala.

Szczególny charakter liczby 7 jest wczesną tradycją ogólnosemicką, związaną z księżycową rachubą czasu. Wiele świąt kananejskich trwało 7 dni, co odzwierciedlało 7 dniowe uroczystości poświęcenia nowozbudowanego pałacu boga Baala.. Znana jest instytucja ugorowania ziemi rolnej co 7 lat oraz tradycja uwalniania od długów i zobowiązań co 50 lat, a więc po każdym okresie 7×7 lat.

Bóg

Żydowski bóg Jahwe ma nieprzypadkowo cechy swojego najgroźniejszego rywala — kananejskiego boga burzy, deszczu i płodności Baala Haddada. O obydwu z nich mówiono: „jadący na chmurach, obłokach" (Ps 104,3; Iz 19,1), „dawca deszczu" (Pwt 11,14; Zch10,1). Obaj walczyli i pokonali węża morskiego: Baal Lotana a Jahwe Lewiatana. Każdy z nich jest pierwszy w „zgromadzeniu bogów" (Ps 82,2) i królestwo każdego trwać będzie wiecznie (Ps 10,16; 29,10). Obaj byli też „synami Ela" — najwyższego boga panteonu kananejskiego (Pwt 32,8-9).

Jahwe zajął w końcu miejsce samego boga Ela i przejął także jego atrybuty jako stworzyciela świata i wiecznego, mądrego, wszechwiedzącego, sprawiedliwego boga. Tak jak El i Baal również Jahwe miał swoją żonę (towarzyszkę). Była nią już to Anat, siostra i żona Baala, już to Aszera, żona Ela.

Tekst z Kuntillet el-Agrud z IX w. p.n.e. głosi: „Błogosławiony przez Jahwe z Samarii i jego Aszerę" Wykopaliska z Elefantyny z IV w. p.n.e. ukazały świątynię, w której czczono parę Jahwe i Anat.

middle.

Pisma kultowe

Dokładne studia nad kananejskimi tekstami religijnymi z Ugarit wykazały zaskakujące związki i paralele z tekstem późniejszego Starego Testamentu. Przykłady poniżej dowodzą podobieństwa zarówno treści, jak i formy.

Ewidentne zapożyczenie jest oczywiste, ale przypomnijmy jeszcze raz wyraźnie: teksty z Ugarit są dużo starsze od Starego Testamentu.

Badacze twierdzą na przykład, że Psalm 29 jest w całości przejęty z religii Baala i przystosowany do kultu Jahwe przez zamianę imion bogów i pominięcie części jednego wersu. Do dziś tkwi tam fenickie słowo 'Sirion' — odpowiednik hebrajskiej nazwy 'Hermon'. Wiele zapożyczeń z baalizmu znajduje się także w innych psalmach.

Zdecydowanie bardziej znamiennymi dowodami na bezpośredniość żydowskich zapożyczeń z rdzennej religii kananejskiej są jednak przykłady przejęcia w oryginalnej postaci tekstów, zawierających słowa, o różnych znaczeniach w językach ugaryckim i hebrajskim. Na przykład: (Pwt 33,29) Wrogowie słabną przed tobą, ty zaś wyniosłość ich depczesz. Występujące tu słowo 'bamotemo' przez skojarzenie z hebrajskim 'bama(h)' tłumaczy się 'wyniosłość, wzgórze'. Tymczasem w ugaryckim oznacza ono 'plecy, grzbiet', co zdecydowanie nadaje tekstowi lepszy sens: Wrogowie słabną przed tobą, ty zaś depczesz ich plecy albo jeszcze lepiej Wrogowie słabną przed tobą, ty zaś kładziesz stopę na ich grzbietach. Dalej: (Ps 110,7) będzie pił w drodze ze strumienia, dlatego podniesie głowę albo (Przysłów 8,22) Jahwe stworzył mnie na początku swej drogi. Hebrajskie słowo 'droga' to 'derek', które w ugaryckim ma znaczenie 'potęga, panowanie'. Właściwe tłumaczenia to: ze strumienia napije się potęgi, dlatego podniesie głowę oraz Jahwe stworzył mnie na początku swego panowania. Także w Księdze Amosa dziwny okrzyk: Niech żyje droga Beerszewy brzmi logiczniej jako Niech żyje potęga Beerszewy.

Żydzi, przejmując teksty kananejskie czasem zniekształcali oryginały z powodów teologicznych. Na przykład (Ps 68,23) Jahwe powiedział: sprowadzę z powrotem z Baszanu, sprowadzę z powrotem z morskich głębin. Tymczasem ugarycki odpowiednik ma zamiast słowa Baszan — 'bsn' słowo 'btn' (fonetycznie identyczne z hebrajskim), które znaczy 'wąż'. Werset ten znaczył Jahwe powiedział: sprowadzę węża, sprowadzę morze z głębin. Ale od pewnego czasu nie chciano już kojarzyć Jahwe z jakimkolwiek wężem. Inny przykład: (II Sam 21) O, góry Gilboa, niech rosy i deszczu nie będzie nad wami i pół ofiarnych. A w tekstach ugaryckich znaleziono tekst: ani rosy, ani ulewnego deszczu, ani wezbrania głębin Dwa ostatnie wyrazy w tekście biblijnym 'sede terumot' pochodzą więc od pierwotnych 'sr tehomot'. Kopista żydowski zmienił sens wiersza, gdyż nie chciał umieścić w swoim tekście słowa 'tehomot' — imienia mitycznego potwora morskiego Tiamat.

Jeśli tylko przypomnimy o zapożyczeniach 'świętych tekstów' z Babilonii (i Sumeru) oraz z Egiptu, w kwestii 'oryginalności' Biblii wnioski nasuwają się same.

Tajemnica Jahwisty

Jednak przysłowiowym „gwoździem do trumny" dla tezy o oryginalności judaizmu jest przekaz Sanchoniatona z XIII w. p.n.e. o religii fenickiej, zachowany skrótowo w Praeparatio Evangelica biskupa Euzebiusza z Cezarei (ok. 264 — 340 n.e.). Jest to źródło bardzo rzadko wymieniane w literaturze a jeszcze rzadziej cytowane. Nie mogąc znaleźć polskiej wersji tego tekstu, własny przekład z angielskiego przedstawiłem w artykule Pra-Genezis: Sanchoniatona Religia Fenicji. Zdumiewająca zgodność najistotniejszych wątków Księgi Rodzaju z pobocznymi wątkami mitologii fenickiej nie może być przypadkowa. Nieprzypadkowo też źródło to jest tak trudno dostępne.

Oprócz zaznaczonych wyraźnie w moim przekładzie sytuacji, dla których tekst biblijny jest uderzająco trafnym opisem, można znaleźć dużo więcej wątków, których mutacje legły u podstaw Księgi Rodzaju i całej religii żydowskiej. Przyjrzyjmy się im uważniej.

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Genesis czyli Stworzenie Tajemnica Jahwisty

See comments (30)..

Send text to e-mail address..

Print-out version..    PDF    MS Word