Francja była jednym z nielicznych krajów europejskich, których nie ogarnęła reformacja kościelna, którym nie udało się obalić głównej bariery ideologicznej oraz ekonomicznej, mianowicie Kościoła katolickiego. Francuscy wolnomyśliciele i ateiści odegrali niemałą rolę w ideologicznym przygotowaniu rewolucji francuskiej, a także wnieśli swój wpływ w kształtowanie późniejszej filozofii materialistycznej. Plejada francuskich filozofów materialistów XVIII wieku – La Mettrie, Holbach, Helwecjusz, Diderot – po raz pierwszy szeroko i otwarcie rozwinęła bojowy sztandar walczącego materializmu.

W odpowiedzi na śmiałą krytykę idealizmu i teologii obskuranci, księża i najemne pismaki obsypywali filozofów-materialistów oszczerstwami i przekleństwami, a ich utwory podlegały konfiskacie i publicznemu paleniu. Francuscy materialiści XVIII wieku otwarcie głosili swoje materialistyczne przekonania. Przyrodę, substancję fizyczną, materię uznają za podstawę, początek i źródło wszystkiego, co istnieje. Uznając, że istnieje tylko świat materialny, uważają czas i przestrzeń za nieodłączne od niego. Diderot powiada: "Nie mogę oddzielić nawet w abstrakcji przestrzeni i czasu od istnienia” ^{[ 1 ]}. Wielkim osiągnięciem materializmu filozofów francuskich była nauka o wewnętrznej aktywności materii, gdyż jeszcze wówczas panowało wyobrażenie, iż materia to bezwładna, nieruchliwa i bierna masa. Przyjąwszy od Newtona pojęcie siły i zbudowany na nim system mechaniki klasycznej, materialiści francuscy zdecydowanie występują przeciw teorii pierwszego, boskiego bodźca, który stwarza ruch i siłę. Sam Holbach próbuje dać pojęcie materii, pisze on: "Tak więc materią w ogólności jest dla nas wszystko to, co pobudza w jakikolwiek sposób nasze zmysły. ^{[ 2 ]}

Rewolucyjne były także ich poglądy odnośnie do świadomości ludzkiej. Ogólną podstawę świadomości znajdowali oni we wrażliwości zmysłowej. Wrażliwość zmysłowa jest jedną z najbardziej złożonych cech materii. Człowiek i jego życie organiczne i psychiczne, jest tylko dziełem przyrody, całkowicie uwarunkowane jej prawami i spod mocy przyrody wyzwolić się nie może. W świecie nic nie dzieje się bez przyczyny. Każda przyczyna ma swój skutek. Skutek raz wywołany staje się ze swej strony przyczyną nowego zjawiska.

Przyroda jest nieogarnionym łańcuchem przyczyn i skutków, nieprzerwanie wynikających nawzajem ze siebie. Diderot w jednej ze swych pierwszych prac „List o ślepcach dla użytku tych co widzą” pisze: "Czymże jest ten świat, panie Holmes? — Pyta Saunderson – Układem podatnym na nagłe zmiany, wskazujące na stałą dążność do niszczenia, zmiennym następstwem bytów, które przenikają się, wypierają się i znikają, przejściową symetrią, chwilowym porządkiem" ^{[ 3 ]}. Z pierwotnej wrażliwości fizycznej pod wpływem bodźców powstają zdolności umysłu: pamięć, uwaga, wyobraźnia. Człowiek postrzegany jest jako instrument muzyczny obdarzony wrażliwością i pamięcią. Materialiści francuscy, uznając wrażenia za obrazy świata zewnętrznego, rozciągali konsekwentnie teorię odbicia i na proces myślenia logicznego. Wszelką prawdę wypowiadaną przez człowieka można sprowadzić do realnych przedmiotów i stosunków danych człowiekowi we wrażeniach.

Metoda poznania naukowego materialistów francuskich opiera się na ich sensualistycznej teorii poznania. W walce z idealistyczną metafizyką kierują oni główny ogień przeciwko scholastyce i spekulacji. Poszukując odpowiedniej metody poznania, która by nie pozwoliła myśli oderwać się od przyrody, materialiści francuscy XVIII wieku opierają się przeważnie na doktrynach materialistów angielskich — Bacona, Hobbesa, Locke’a. Mimo to jednak uwidaczniają się między nimi różnice. Nauka materializmu francuskiego o poznaniu zawierała wiele płodnych i postępowych idei. Przejąwszy zdobycze myśli materialistycznej poprzedniej epoki, rozwinąwszy je i wzbogaciwszy, materialiści francuscy stworzyli teorię poznania, która stała się punktem wyjścia dalszego rozwoju. Pozytywne osiągnięcia materializmu francuskiego to przede wszystkim uzasadnienie i obrona materialistycznej teorii odbicia oraz dążenie do wprowadzenia całego procesu poznania z oddziaływania świata zewnętrznego na organy zmysłowe. I wreszcie znaczenie teorii poznania materializmu francuskiego polega na niewzruszalnej wierze w siłę rozumu, oświecenia, będących dobrodziejstwem dla ludzkości.

Bibliografia:

1. Diderot D., System przyrody, t. I-II, Warszawa 1957.
2. Tatarkiewicz W. Historia filozofii, t. II, Warszawa 2002.
3. Holbach P., System przyrody, t. I-II, Warszawa 1957.

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Humanizm jako alternatywa O siedemnastowiecznej krytyce religii

Comment on this article..   See comments (2)..

Send text to e-mail address..

Print-out version..    PDF    MS Word

Daniel Krzewiński Ur. 1982 w Brzegu. Ukończył studia magisterskie na Uniwersytecie Opolskim (Magister historii), a także podyplomowe studia z zakresu psychologii i pedagogiki. Główny krąg jego zainteresowań skupia się wokół historii filozofii, a także historii psychologii i psychoanalizy.  Private site  Number of texts in service: 30  Show other texts of this author  Newest author's article: Geneza sporu teologii z dialektyką w średniowiecznej myśli filozoficznej