Ten tekst jest uzupełnieniem polemiki z saudyjskim publicystą Abdulateefem al-Mulahimem, jaką podjąłem na po jego tekście pt. Rosja, wieczna druhna, nigdy panna młoda. Niezliczone analizy, setki komentarzy, uczone (i często infantylne, płaskie, populistyczne) mowy i refleksje, mnóstwo artykułów i felietonów ukazuje się w ostatnich dekadach na temat islamu. To temat będący na przez ostatnie lata na przysłowiowym topie. 

Islam, tak jak chrześcijaństwo i judaizm to religia objawiona, religia księgi. Święta księga muzułmanów — Koran, zawierający w zasadzie całokształt ideowej strony życia człowieka (jednostkowego i kolektywnego) oraz wspólnoty islamskiej ummy (społeczności) — jest kompletna doktrynalnie w przedmiocie; religii, prawa, obyczaju, moralności, obejmuje całość organizacji życia państwowego, a także reguluje szczegółowo sferę ludzkich zachowań, relacji interpersonalnych (zwłaszcza między płciami) , a także — savoir vivre’u. Koran jest w tym zakresie najdalej idącą, pisaną, kodyfikacją dotyczącą wszelkich obszarów życia — odnosząc to oczywiście do pokrewnych mu religii Abrahamowych czyli judaizmu (Tora/Talmud) i chrześcijaństwa (Biblia).

Koran i islam w takim więc razie nie rozdzielają sfer politycznej, administracyjnej, obyczajowej, społecznej od przestrzeni duchowej, mentalnej, transcendentnej. Tu przywódca religijny, duchowy, autorytet moralny- tak jak w Europie podczas wieków średnich — był i jest nadal jednocześnie działaczem politycznym, prawodawcą, sędzią i prokuratorem, medialnym „guru" czy omnipotentną wyrocznią. To stąd właśnie islam — w różnych częściach świata, zależnie od tradycji, kultury miejscowej czy lokalnej, religijnych doświadczeń przed-islamskich — pełen jest różnego rodzaju pirów, szajchów, marabutów, ajatollahów, da’iów, imamów itp. poza urzędowych i nie ujętych w ramy nowoczesnego państwa prawa autorytetów, sędziów bądź wyroczni.

Islamski fundamentalizm religijny zyskał na znaczeniu w ostatnich dziesięcioleciach, zaś spektakularne hasła i działania jak również medialna ofensywa przydają mu często licznych i przynajmniej życzliwych popleczników (i to często ze strony rywalizujących z nim na polu religijnym wyznań — bo fanatyzm religijny jedno ma imię, bez względu na konotacje i retorykę). Jego najbardziej skrajną formą jest tzw. islamizm czyli polityczna ideologia zabarwiona religijnymi kontekstami, argumentacją, interpretacją, odwołaniem czy komentarzami  ^{[ 1 ]}.

Islam od samego swego zarania targany był sporami ideowo-doktrynalnymi, rozczłonkowywał się na niezliczona ilość ruchów, kierunków, sekt, odłamów i nurtów. Także dotyczyło to szkół jurydycznych, podstawowych dla funkcjonowania organizmów państwowych czy wspólnot religijnych opartych o tradycję islamską. Po dziś dzień wyróżnia się cztery zasadnicze i będące zgodne z tradycją muzułmańską szkoły prawa (zarazem są to teologiczno-filozoficzne kierunki myśli, interpretacji i opisu rzeczywistości): hanaficka, malikicka, szafi’icka, hanbalicka. To też świadczy o braku spoistości doktryny, jej jednoznaczności — tu: jej jurydycznego wyrazu — muzułmańskiej religii.

Wg tradycji islamskiej (hadisy) Mahomet miał zauważyć, że ze wszystkich sekt powstałych w przyszłości na bazie jego nauki jedna będzie tylko "prawa"- pozostałe będą heretyckimi. Miało to być jego zdaniem 72 sekty — 73-cia miała być tą prawdziwą, ortodoksyjną, właściwą. 

Również w islamie nie ma jednego, centralnego, ośrodka władzy duchowo-politycznej czy jednoznacznie, hierarchicznie uznawanego przez wszystkich muzułmanów, autorytetu religijnego. Od 1258 r. gdy Mongołowie zdobyli, złupili i zniszczyli Bagdad, siedzibę abbasydzkiej dynastii wyłaniającej z siebie kalifa "księcia wiernych", mordując urzędującego wówczas al-Mutasima bin Allaha Abbasa ibn Haruna (duchowego i politycznego przywódcę ummy) faktycznie kończą się pozory centralnego ośrodka cywilizacji islamskiej. Bo przecież już w latach panowania Abbasydów ich władza była szeroko kontestowana i istniała potężna opozycja wobec ich supremacji w świecie islamu (chodziło o nie-arabski rodowód Abbasydów, zarzucano im również odstępstwa od sunnickiej ortodoksji). Taka sytuacja dotyczy już jawnie późniejszych uzurpatorów kalifatu — egipskich Fatymidów i mameluków ^{[ 2 ]}. Silne znaczenie polityczno-społeczne uzyskali w kalifacie abbasydzkim, Egipcie rządzonym przez Bahrytów i Burdżytów oraz w sułtanacie Delhi.) czy Osmanów rządzących przez wieki olbrzymim imperium turecko-islamskim. Byli to bowiem nie tylko uzurpatorzy, ale i pospolici parweniusze (wobec tradycji ansarów, towarzyszy Proroka czy spokrewnionych z nim rodów): kalifowie ci wywodzili się z nie-arabskich dynastii, ich centrale usytuowane były poza powszechnie uznawanymi ośrodkami kultury i polityki religii Mahometa (Mekka, Medyna czy Damaszek czy Kair), jak również mieli niewielkie powody — według licznych kontestatorów i przeciwników politycznych — do powoływania się na schedę po rodzinie Proroka.

Już pierwsze podziały doktrynalne i kontrowersje w łonie islamu, tuż po śmierci Mahometa, dają asumpt fundamentalistycznemu nurtowi w ramach tej religii do działania oraz rozwoju. Otóż tzw. charydżyci (odłam powstały z rebelii po bitwie na równinie Siffin, dzisiejszy Irak, przeciwko czwartemu kalifowi — czyli ostatniemu, którego zwie się „sprawiedliwym" i który jest w zasadzie uznawany przez zdecydowaną większość muzułmanów — Alemu w 657r.n.e.) byli przede wszystkim purytańskimi, wiernymi ortodoksji i surowemu prawu (niemalże z czasów dżahiliji  ^{[ 3 ]} ) odszczepieńcami, dziś powszechnie zwanymi fundamentalistami religijnymi. Pierwszy rozłam w islamie był więc nie tyle powodowany personaliami co ortodoksją i purytanizmem wielu wiernych oraz atrakcyjnością idei dżihadu ^{[ 4 ]} i szari’atu ^{[ 5 ]}. Ruch charydżycki dał początek w następnych wiekach wielu sektom, odłamom i nurtom o wyraźnie fundamentalistycznym rysie i charakterze. No i od tego rozłamu datuje się podział islamu na sunnitów i szyitów.

Charydżyci "wzniecali powstania, rewolty i bunty, a w obrębie ruchu pojawiły się liczne sekty i odłamy z których większość miała radykalne, wręcz ekstremistyczne poglądy religijne"  ^{[ 6 ]}. Skupili w swoich naukach cały rewolucyjny, ortodoksyjny, ascetyczno-fanatyczny i purytański zarazem potencjał wczesnego islamu. Charydżyci posunęli się w swoim fundamentalizmie do morderstwa powszechnie szanowanego — gdyż uważali go za zdrajcę idei Proroka Mahometa — IV kalifa Alego ibn Abi Taliba (dokonałtego w Kufie, w roku 661 r. n.e. Abd ar-Rahman ibn Muldżam al-Murabi).

Takim m.in. nurtem wyłonionym z chaosu charydżyckiej rebelii (szczególnie intensywnej na przełomie VII i VIII w. n.e.) byli azarikici. Ta sekta o wyjątkowo surowej, agresywnej i hiper-ekstremistycznej doktrynie zawładnęła w swoim czasie pd. Persją i rejonem Basry (dzisiejszy Irak). Prowadzili walkę o wdrożenie w życie swych poglądów w sposób totalny, mordując bezlitośnie wszystkich swych przeciwników (bez względu na wiek, płeć i status społeczny) — uważali nieuznających ich interpretacji Koranu za heretyków, barbarzyńców, zasługujących na śmierć (muzułmanów wierzących „inaczej" — także).

Charydżci dali również początek całemu ruchowi zwanego szyizmem (współcześnie to ok. 15 % całej populacji wyznawców islamu) jak również wszystkim jego odłamom, m.in. ismailitom. Ci z kolei (zwani też „siedmiowcami"- od siedmiu uznawanych za prawowitych imamów) to jeden z najważniejszych nurtów w ramach szyizmu. To hermetyczny, ezoteryczny ruch szyicki, silnie uduchowiony, irracjonalny i emocjonalny. Te dane mają wielkie znaczenie podczas rozważań nad istotą purytańskich, fanatycznych i ekstremistycznych nurtów obecnych w islamie „od zawsze", a zdobywających dziś coraz szersze znaczenie wśród wyznawców Proroka.

Ekstremizm charydżytów napędzany przez ich ideologię rozprzestrzenił się na cały teren zajęty przez Arabów (i przez to zislamizowany) do końca I-go tysiąclecia. Szczególne warunki do rozwoju znalazł w Maghrebie. To tu, miejscowa dynastia Almohadów (XII — XIII w.) budująca imperium po obu stronach Gibraltaru — współczesne Maroko, część Algierii, północ Tunezji i tereny dzisiejszej Libii (aż po Trypolis) oraz al-Andaluz (pd. Hiszpania) oparła swe jestestwo na naukach Muhammada ibn Tumarta (wędrownego kaznodziei, ascety i nauczyciela proweniencji szyickiej, uznawanego jako mahdi ^{[ 7 ]} i nawołującego do purytanizmu, ścisłego monoteizmu oraz surowości obyczajowej — m.in. potępiał muzykę i wszelkie uciechy życia codziennego, sztuka miała jedynie służyć religii, był też zdecydowanym ikonoklastą ^{[ 8 ]}).Miejscowe plemiona berberyjskie wywodzące się z gór Atlasu przejęły tę ideologię i obalając multi-kulturową dynastię Almorawidów, zaprowadziły charydżycki rygoryzm na terenie Maghrebu i pd. Iberii. Założyciel dynastii — Abd al-Mumin ibn Ali (1093-1163) — to I kalif almohadzki, znany z ascezy, surowości i purytanizmu, pogromca Almorawidów. Wojny prowadzone przez niegocharakteryzowały — wszystkie jako dżihad — okrutne rzezie (np. Marrakesz — 1147, stolica państwa Almorawidów, przeciwników al-Mumina), bezwzględność i siłowe zaprowadzanie teokracji na wzór charydżycki. Ekstremizm Almohadów „wyparował" z czasem jednak w zderzeniu z realiami al-Andaluz — podobnie jak miało to miejsce z Almorawidami: wyrafinowana kultura, wysoki poziom intelektualny elit, osiągnięcia cywilizacyjno-technologiczne, mieszane społeczeństwo tak pod względem rasowym, religijnym jak i kulturowym (Żydzi, muzułmanie, chrześcijanie, Berberzy, Arabowie, potomkowie Gallów, Wizygotów wyznający arianizm i miejscowi autochtoni tworzyli istny tygiel cywilizacyjny, prawdziwy melting pot) musiały wpłynąć pozytywnie na siermiężnych i prostych górali z Atlasu.

1 2 3 Dalej..

See comments (2)..

---

 Footnotes:

[ 1 ] B.Tibi,Fundamentalizm religijny, Warszawa 1997, s. 17 i następne

[ 2 ] Mamelucy — biali niewolnicy pochodzenia nie-islamskiego, kupowani i szkoleni jako doborowa gwardia sułtana

[ 3 ] Dżahilija (arab.) -okres przed islamskiego pogaństwa wśród arabskich plemion

[ 4 ] Dżihad (arab.) — ma kilka znaczeń: podstawowa to „wojna" ale dodanie określenia "święta" jest nieuprawnione. Przystąpienie do dżihadu jest co prawda obowiązkiem każdego muzułmanina jeśli społeczność muzułmańska (umma) została zaatakowana lecz dżihad może ogłosić jedynie kalif — kalifat został ostatecznie zlikwidowany w 19245 r (Turcja stała się państwem laickim pod rządami Atatuerka).Każdy dżihad bez udziału kalifa jest więc nieważny. Ugrupowania fundamentalistyczno-terrorystyczne w II połowie XX wieku i na początku XXI stulecia mają jednak nt. temat swoja interpretację. Dżihad w węższym znaczeniu to walka wiernego muzułmanina ze swoimi słabościami, ulepszanie własnego osoby i swojego Ja.

[ 5 ] Szari’at (arab.)- całość przepisów regulujących życie muzułmanów. Przepisy te obejmują wszystkie dziedziny życia.

[ 6 ] Z.Landowski, Islam- nurty, odłamy, sekty, Warszawa 2008, s. 59

Send text to e-mail address..

Print-out version..    PDF    MS Word

Radosław S. Czarnecki Doktor religioznawstwa. Publikował m.in. w "Przeglądzie Religioznawczym", "Res Humanie", "Dziś", ma na koncie ponad 130 publikacji. Wykształcenie - przyroda/geografia, filozofia/religioznawstwo, studium podyplomowe z etyki i religioznawstwa. Wieloletni członek Polskiego Towarzystwa Religioznawczego. Mieszka we Wrocławiu.  Number of texts in service: 129  Show other texts of this author  Newest author's article: Return Pana Boga