Tabela 1. Policyjna statystyka przestępstw w poszczególnych krajach oraz skala prizonizacji w roku 2000. ^{[ 17 ]}

Konkurencyjne filozofie karania

Wracając jednak do (bez-)skuteczności surowego karania można przypomnieć kodeks karny z 1969 r., który przewidywał surowszy system kar, również w odpowiedzi na dość liberalny kodeks wcześniejszy (z 1932 r., który obowiązywał do 1970 r.). Oprócz przeludnienia zakładów karnych i wzrostu społecznych kosztów takiej polityki karnej, nie przyniosło to zamierzonych skutków. Idea resocjalizacji w warunkach pozbawienia wolności ukazała całą swą ułomność, przeciwnie do zamierzeń wzrosła recydywa (1969 — 29,9%; 1974 — 33%; 1978 — 36,5%; 1984 - 39,6%; wśród młodocianych jeszcze większy odsetek: 1990 — 45%). Ponadto kara więzienia jest relatywnie droga. U schyłku roku 2000 przeciętny miesięczny koszt całkowitego utrzymania jednego więźnia szacowano na ok. 1650 zł, co przy ich liczbie ok. 82 tys. (I 2003) daje sumę bardzo dużą. Obecny system więziennictwa jest zbyt mały nawet na aktualne potrzeby, a dodatkowe zaostrzenie kar wymagać będzie bardzo dużych nakładów na jego rozbudowę.

Pomijając już nawet fakt, że mamy obecnie niezwykle duży współczynnik prizonizacji, zamysły te są irracjonalne z tej również racji, że mówi się dziś wśród specjalistów coraz powszechniej o kryzysie kary pozbawienia wolności, zastanawiając nad rozwinięciem innych sposobów wymierzania sprawiedliwości (co oczywista, nie dotyczy to najcięższych przestępstw). Kiedyś z karą pozbawienia wolności wiązano nadzieje na resocjalizację. Dziś generalnie nie ma już co do tego złudzeń, że w warunkach pozbawienia wolności łatwiej o desocjalizację, niż o resocjalizację (Poprawa w warunkach więziennych jest hipokryzją, bo przymusem człowieka się nie poprawia — S. Budziński, 1868; „Czy można kogoś wychować dla wolności pozbawiając go wolności?"). Częściej za to mówi się, że kara ta „produkuje recydywę", poprzez oddziaływanie subkultury więziennej nawet na mniej aspołeczne jednostki. Chodzi więc o karanie za drobniejsze przestępstwa z większym udziałem kar wolnościowych, a tutaj — o większą rolę zadośćuczynienia dla ofiary bądź jej bliskich, czy o pracę na rzecz społeczności lokalnej. Te formy karania są w naszym systemie zdecydowanie niedocenione i niedorozwinięte. Zamiast populistycznych obietnic zamykania większej liczby przestępców w więzieniach, lepiej przeznaczyć pieniądze konieczne dla takiego projektu np. na szkolenie i funkcjonowanie kuratorów (koszt kary z udziałem kuratora jest o ponad połowę mniejszy niż utrzymanie więźnia). Warto w tym miejscu przypomnieć postulat Rady Europy z 1986 r.: "Kara pracy na cele społeczne jest prawdopodobnie najbardziej postępowym (progressive), alternatywnym środkiem wprowadzonym do europejskiego prawa karnego w ostatnich 10 latach i jedynym, który wydaje się zawierać wiele możliwości i rodzi wiele nadziei" ^{[ 18 ]}. Nad to przedkłada się jednak „prostsze" rozwiązania: „Chcąc zmniejszyć opłacalność przestępstw, państwo ma do wyboru zwiększenie prawdopodobieństwa ukarania bądź zaostrzenie kar lub kombinację obu tych działań. Warto zauważyć jednak, że kosztowniejsza jest rozbudowa policji i innych organów ścigania niż egzekwowanie surowszych kar, na przykład przez budowę nowych więzień." ^{[ 19 ]} Alternatywa to zupełnie fałszywa na tle faktycznych problemów. Zostawmy więc na chwilę wszelkie inne argumenty i skupmy się jedynie na argumentach ekonomicznych — samych w sobie zupełnie wystarczających przeciwko polityce zaostrzania represji. Otóż przed wejściem w życie nowego kodeksu w polskich więzieniach było osadzonych poniżej 56 tys. osób na ogólną ilość ok. 63 tys. dostępnych miejsc. Dziś jest ich ok. 82 tys. na dopuszczalną 69,3 tys. pojemności. Limit przekroczony o 18,2%. Na ile można przetrzymywać skazanych w warunkach nieodpowiadających minimalnym standardom? Ponadto, 31 XII 2002 r. na wykonanie prawomocnie orzeczonej kary bezwzględnego pozbawienia wolności czekało na wolności z braku miejsc ok. 27,6 tys. osób. Liczba „oczekujących" wzrasta. Wystawia to na kpiny nasz system karania już dziś. Skutki zaostrzenia polityki karnej są trudne do wyobrażenia. Fikcyjność takiego karania, obniżająca powagę naszego wymiaru sprawiedliwości będzie się pogłębiać, chyba że zostanie zainicjowane ogromne przedsięwzięcie budowy nowych zakładów karnych. Wedle szacunków, tylko żeby pokryć obecne potrzeby zakwaterowania więźniów (ok. 40 tys. miejsc) potrzeba byłoby kwoty w wysokości ok. 5,5 mld zł. Zaostrzenie polityki karnej jeszcze zwiększy te potrzeby. Praktycznie nie sposób wyobrazić sobie znalezienie takiej kwoty przy naszym stanie finansów państwa. Aby wprowadzać wizje restryktywnej polityki karnej trzeba by chyba zwiększyć podatki. ^{[ 20 ]}

"Liberalny" winowajca?

Dziś słyszymy utyskiwania: "Rosnącej przestępczości towarzyszyły coraz bardziej liberalne kodeksy karne i jeszcze bardziej łagodna praktyka sądowa". Po pierwsze jednak, wystarczy cofnąć się do niedalekiej przeszłości, aby zdać sobie sprawę, iż rosnącej przestępczości może towarzyszyć i coraz ostrzejszy system kar i środków karnych, a jej wzrostu to nie powstrzyma. Albowiem źródła przestępczości nie tutaj leżą. ^{[ 21 ]} Po drugie zaś, pojęcie „liberalny kodeks" jest względne, zależne od tego gdzie będziemy szukać punktu odniesienia. Wyznawcy doktryny Kaczyńskiego nawiązują do represyjnego kodeksu z czasów PRL-u, przy którym obecny jawi się istotnie jako liberalny. Dzięki niemu Polska miała najwięcej ludzi w więzieniach w skali Europy przy umiarkowanym stanie przestępczości oraz jeden z najwyższych współczynników recydywy. Nie tylko jednak okazało się to przeciwskuteczne jeśli idzie o poziom przestępczości, ale i nie poprawiło poczucia zagrożenia wśród społeczeństwa. ^{[ 22 ]} Jeśli jednak weźmiemy pod uwagę aktualne prawo europejskie i system karania to obraz naszego kodeksu zmienia się zauważalnie, wytrącając argumenty demagogom. ^{[ 23 ]}

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: O karze śmierci Kara śmierci i funkcja sprawiedliwościowa kary

See comments (9)..

Send text to e-mail address..

Print-out version..    PDF    MS Word

Mariusz Agnosiewicz Redaktor naczelny Racjonalisty, założyciel PSR, prezes Fundacji Wolnej Myśli. Autor książek Kościół a faszyzm (2009), Heretyckie dziedzictwo Europy (2011), trylogii Kryminalne dzieje papiestwa: Tom I (2011), Tom II (2012), Zapomniane dzieje Polski (2014).  Private site  Number of texts in service: 952  Show other texts of this author  Number of translations: 5  Show translations of this author  Newest author's article: Oceanix. Koreańczycy chcą zbudować pierwsze pływające miasto