Walka kościoła katolickiego z ruchami heretyckimi, działalność inkwizycji stanowią jeden z najważniejszych problemów historii społecznej Europy średniowiecznej. Herezje były bowiem nie tylko wyrazem pewnych tendencji w sferze świadomości społecznej, ujawnieniem przekonań i wyobrażeń religijnych odmiennych od reprezentowanych przez oficjalną doktrynę Kościoła. Były one wyrazem protestu społecznego, uzewnętrznionego w formie religijnej (dlatego w formie religijnej, gdyż była to forma dostępna dla najszerszego grona ludzi). Zauważyłam, że wspólną cechą owych ruchów heretyckich był wrogi stosunek zarówno do bogatego kościoła i duchowieństwa jak i istniejącego ustroju społecznego.

Heretykom przypisywało się rozwiązłość, łamanie przyjętych norm etyki i obyczajowości seksualnej. Wyłonił się obraz heretyka jako burzyciela porządku publicznego, dążącego do przestępstw i zbrodni. Nie chodziło o przekonanie słuchaczy, ale skompromitowanie kacerstwa przed ogółem. Ostatni etap przypisywania występków heretykom wnosi brak czci dla świętych obrazów, krzyża, komunii; podkreśla podstępność w działaniu heretyka na szkodę religii, Kościoła, stosowanie gwałtu i przemocy. Takie właśnie nieczyste narzędzia stosował Kościół Katolicki w walce z występującymi przeciw jego doktrynie. Pod hasłem walki z herezją stosowali oni coraz okrutniejsze represje. Z drugiej strony, oskarżenie o herezję było dobrym sposobem zniszczenia przeciwnika lub wymówienia posłuszeństwa feudalnemu suwerenowi. Herezja stała się powszechnie nadużywanym orężem w politycznych rozgrywkach, często pretekstem do zwykłych grabieży. Tradycyjnie wyrokowanie o herezji leżało w kompetencjach biskupów, ale szybko przestało to wystarczać — lokalni dostojnicy Kościoła byli nazbyt często zastraszani lub korumpowani przez feudałów.

Przebaczamy i prosimy o wybaczenie — tymi słowami po raz pierwszy w historii zwierzchnik Kościoła katolickiego przeprosił za zło wyrządzone wyznawcom innych religii. ^{[ 33 ]} Nawet jeśli sami nie ponosimy winy za grzechy przeszłości, bierzemy na siebie ciężar win popełnionych przez naszych przodków — dodał Jan Paweł II w czasie mszy odprawionej w Bazylice św. Piotra z okazji Dnia Przebaczenia 12 marca 2000 roku. W modlitwie powszechnej proszono o przebaczenie grzechów popełnionych w „imię prawdy", m.in. wypraw krzyżowych, działalności Inkwizycji oraz pychy, nienawiści, żądzy władzy i postępowania urągającego prawom człowieka. Homilia Jana Pawła II jest przełomowym momentem w historii, świadczącym o pozytywnych zmianach, jakie zaszły w Watykanie. W modlitwie powszechnej proszono o przebaczenie grzechów popełnionych w „imię prawdy", m.in. wypraw krzyżowych, działalności Inkwizycji oraz pychy, nienawiści, żądzy władzy i postępowania urągającego prawom człowieka. 

Słowa „herezja" i „heretyk" stały się dziś niewygodne, nazbyt kojarzą się historycznie z nietolerancyjną postawą kościoła powszechnego, z inkwizycją, stosami, wojnami religijnymi, z tym wszystkim za co dziś się przeprasza, co eufemistycznie określa się „błędami ludzi Kościoła". Nie pasuje też do ekumenicznej fasady współczesnego Kościoła. Dziś dużo wygodniejsze jest używanie pojęć „sekta" i „sekciarz", którym w ostatnich latach nadano wybitnie pejoratywne znaczenia. Już samo użycie tych pojęć wobec swych ideologicznych konkurentów tj. innych kościołów i związków wyznaniowych, stawia ich na starcie w bardzo niekorzystnej pozycji wobec społeczeństwa, któremu wmówiono, że sekty (czyli dawne przecież herezje) są jedynie destruktywne i społecznie niebezpieczne.

Jest to jasnym dowodem na to, że tak naprawdę Kościół katolicki doby średniowiecza poniósł klęskę, a raczej pozorne zwycięstwo w walce z ruchami heretyckimi. Zmusił heretyków do uległości z jednej strony a drugiej zaś okrył się hańbą na następne setki lat i potrzeba było dopiero wieku oświecenia i tolerancji, aby winny kościół przyznał się do grzechów jakie popełnił. (zob. J.Żak-Bucholc, M.Agnosiewicz, "Kościół przeprasza…")

BIBLIOGRAFIA:
Banaszak Marian, Historia kościoła katolickiego, Warszawa 1986.  
Baratte Emmanuel, Sto punktów zapalnych w historii kościoła, Warszawa 1995.  
Barber Malcolm, Templariusze, Warszawa 1999.  
Brumlik Micha, Gnostycy: marzenie o samozbawieniu człowieka, Gdynia 1999  
Bylina Stanisław, Wizje społeczne w herezjach średniowiecznych Humiliaci, Begini, Begardzi, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1974.  
Bylina Stanisław, Ruchy heretyckie w średniowieczu,Wrocław 1991  
Caro Baroja Julio, Pan inkwizytor, Lublin 2000  
Chaunu Pierre, Czas reform Historia religii i cywilizacji (1250 — 1550), Warszawa 1989.  
Clifton Chas, Encyklopedia herezji i heretyków, Poznań 1992.  
Dąbrowski Jan, Dzieje Europy od X do XIV wieku : schyłek średniowiecza, Warszawa 1938.  
Dobkowski Mariusz, Czy consolamentum dawało zbawienie? : szkic z liturgii katarskiej, Gnosis, Nr 11, 1999,s. 28-35  
Figura Michel, Nowe zadania Kościoła jako odpowiedź na gnozę i gnostycyzm, Comunio 1998, nr 4 s. 127-135  
Gadal Antoine, Na scieżkach świetego Graala: misteria dawnych katarów, Kraków 1994.  
Gilbert Paul P. , Wprowadzenie do teologii średniowiecza, Kraków 1997  
Gilson Étienne Henry Historia filozofii chrześcijańskiej w wiekach średnich, Warszawa 1987,  
Goglin Jean- Louis, Nędzarze w średniowiecznej Europie, Warszawa 1998.  
Holl Adolf, Heretycy : panorama dziejów myśli kacerskiej i ruchu dysydenckiego w chrześcijaństwie, Gdynia 1994.  
Huizinga Johan, Jesień średniowiecza, Warszawa1992.  
Karas Marcin,Wyznania wiary i główne zasady doktrynalne : katolicyzm, Kraków 2000  
Katolicyzm średniowieczny, pod red. Józefa Kellera, Warszawa 1977  
Keller Józef, Katolicyzm jako religia i ideologia, Warszawa 1979  
Kłoczowski Jerzy, Chrześcijaństwo i Historiawokół nurtów reformy chrześcijańskiej VII — XX w, Kraków 1990  
Kowalski Wierusz Jan, Chrześcijaństwo średniowieczne XI- XIV w, Warszawa 1985.  
Krzyżaniakowa Jadwiga, Koncyliaryści, heretycy i schizmatycy w państwie pierwszych Jagiellonów, w: Dzieje narodu i państwa polskiego Kraków 1989.  
Księga Jana Ewangelisty ; tł. Zbigniew Mikołejko, Społ. Otwarte .-1998 nr 4 dod. s. I-XX  
Kumor Bolesław, Historia Kościoła Cz. 4, Jesień kościelnego średniowiecza, Lublin 1978.  
Kumor Bolesław , Historia KościołaCz 3 : Złoty okres średniowiecza chrześcijańskiego , Lublin 2001.  
Le Roy Ladurie, Montaillou, wioska heretyków 1294-1324, Warszawa 1988  
Małecki Marian, Proces templariuszy we Francji (1307 -1314), Kraków 1999  
Manteuffel Tadeusz, Średniowiecze powszechne do schyłku XV wieku : próba syntezy, Warszawa 1958.  
Manteuffel Tadeusz, Średniowiecze, Warszawa 1965.  
Manteuffel Tadeusz, Narodziny herezji : wyznawcy dobrowolnego ubóstwa w średniowieczu, Warszawa 1963.  
Manteuffel Tadeusz , Kultura Europy średniowiecznej Warszawa 1974.  
Masson Herve, Słownik herezji w Kościele katolickim, Katowice 1993.  
Minois Georges, Kościół i nauka : dzieje pewnego niezrozumienia : od Augustyna do Galileusza, Warszawa 1995.  
Mundy John, Europa średniowieczna 1150-1309, Warszawa 2001.  
Narodziny średniowiecznej Europy , pod red. Samsonowicza Henryka, Warszawa 1999  
Nelli Rene, Katarskie odczytanie Ewangelii według świętego Jana tł Środa Krzysztof,Gnosis, 1999, nr 9 s. 20-26.  
Nelli Rene, Życie codzienne katarów w Langwedocji w XIII w., Warszawa 1979  
Newman John Henry, O rozwoju doktryny chrześcijańskiej, Warszawa 2000  
Niel Fernand, Albigensi i Katarzy, Warszawa 1995  
Nitecki Józef, Zagłada katarów (Grzechy Kościoła ; cz. 2 ) Dziś , 1999 nr 4 s. 88-91  
Oexle Otto Gerhard , Społeczeństwo średniowiecza : mentalność — grupy społeczne — formy życia, Toruń 2000  
Parwew Georgi, Podręcznik Inkwizycji Gili Bernardo, źródło do ruchów heretyckich XIII — XIV wieku, Prace Historyczne, z. 56, 1977, s. 7-17  
Patocka Jan, Eseje heretyckie z filozofii dziejów, Warszawa 1998.  
Potkowski Edward, Heretycy i inkwizytorzy, Warszawa 1971.  
Prokopiuk Jerzy, Labirynty herezji, Warszawa 1999.  
Psalmy manichejskie, tł. z ang. Jerzy Prokopiuk, Gnosis, Nr 8 .-1996 s. 2-5  
Rozkwit średniowiecznej Europy / pod red. nauk. Henryka Samsonowicza, Warszawa 2001
Runciman Steven, Manicheizm średniowieczny, Gdańsk 1996  
Stadler Hubert , Leksykon papieży i soborów : dzieje Kościoła w dziejach świata, osoby, zdarzenia, pojęcia, Warszawa : Oficyna Panda , 1992  
Swieżawski Stefan, Eklezjologia późnośredniowieczna na rozdrożu, T.1.Kraków 1990,  
Vauchez Andre, Duchowość średniowiecza, Warszawa 1996.  
Z zagadnień światopoglądu chrześcijańskiego,pod red. Mariana Ruseckiego, Lublin 1989  
Ziemkiewicz Rafał A.,Stosy kłamstw o Inkwizycji,Gazeta Polska1996 nr 39 s. 10-11.  
Życie Warszawy, nr 36 z 02.04.2000.  
Żywczyński Mieczysław, Papiestwo i papieże w średniowieczu, Kraków 1995

See other sites: Waldensi - prekursorzy ruchu ubogich Kataryzm - religia Dobrych Ludzi

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Wojna i wiara w tradycji chrześcijańskiej Waldensi – prekursorzy ruchu ubogich

Comment on this article..   See comments (3)..

Send text to e-mail address..

Print-out version..    PDF    MS Word