7. 

Dość, że ja sam, odkąd mi się widnokrąg ten otworzył, miałem powody do rozglądnięcia się za uczonymi, śmiałymi i pracowitymi towarzyszami (czynię to i dziś jeszcze). Trzeba tę ogromną, rozległą a tak skrytą krainę moralności — moralności, która rzeczywiście istniała, rzeczywiście żyła — objechać z zupełnie nowemi pytaniami; a także z nowemi oczyma: a nie znaczyż to niemal to samo, co tę krainę dopiero o d k r y ć?… Jeślim przytem, między innymi, pomyślał także o wymienionym d-rze Rée, to tylko dlatego, że nie wątpiłem wcale, że on sam z natury swych zagadnień pchnięty zostanie ku metodyce właściwszej dla osiągnięcia odpowiedzi! Czyż się w tem omyliłem? W każdym razie życzeniem mojem było wskazać tak bystremu i bezstronnemu oku lepszy kierunek, kierunek ku rzeczywistej h i s t o r y i m o r a l n o ś c i i zawczasu jeszcze przestrzec go przed takiem angielskiem stawianiem hipotez „na b ł ę k i c i e". Przecie jasne jest jak na dłoni, która barwa dla genealoga moralności stokroć ważniejsza być musi, niż właśnie błękit: mianowicie s z a r o ś ć, to jest to, co dokumentalne, rzeczywiście dające się stwierdzić, co rzeczywiście istniało, słowem, całe długie, trudne do odcyfrowania, hieroglificzne pismo ludzkiej przeszłości moralnej! — Ta była d-rowi Rée nieznana; lecz czytał Darwina: — i tak to w hipotezach jego podają sobie grzecznie rękę, w sposób co najmniej zabawny, darwinowska bestya i najnowocześniejszy skromny, przeczuleniec moralny, który „już nie kąsa"; ostatni z wyrazem pewnej uprzejmej i wytwornej niedbałości w obliczu, zmieszanej nawet z granem pesymizmu i znużenia, jak gdyby się właściwie nie opłacało wcale brać tych wszystkich spraw — problematów moralnych — tak poważnie. Mnie zaś wydaje się przeciwnie, że niema wcale żadnych rzeczy, któreby bardziej o p ł a c a ł y to, że się je bierze poważnie. Jakąż to jest naprzykład nagrodą, że może pewnego dnia otrzyma się pozwolenie brać je p o g o d n i e. Pogoda bowiem, lub by to w moim wyrazić języku, w i e d z a r a d o s n a- jest nagrodą: nagrodą za długą, dzielną, pracowitą i podziemną powagę, która oczywiście nie jest rzeczą każdego. W dniu jednak, w którym z całego serca powiemy: „naprzód! i nasza stara moralność należy d o k o m e d y i!", odkryjemy dla dyonizyjskiego dramatu o „przeznaczeniu duszy" nowe zawikłanie i możliwość — : a on już z niej wyciągnie sobie korzyść, o to się można założyć, on, wielki stary wieczny komedyopisarz naszego istnienia!... 

8. 

— Jeśli pismo to komuś niezrozumiałe będzie, lub źle mu do uszu przypadnie, to wina, jak mi się zdaje, niekoniecznie leży we mnie. Jest ono dość wyraźne, jeśli się przypuści, co ja przypuszczam, że czytało się wpierw moje pisma wcześniejsze i nie szczędziło się przy tem nieco trudu. Są one w istocie nie łatwo dostępne. Co się tyczy naprzykład mego „Zaratustry", to nie uważam za jego znawcę nikogo, kogoby każde jego słowo raz kiedyś głęboko nie zraniło i raz kiedyś głęboko nie zachwyciło: dopiero bowiem wtedy może używać przywileju uczestniczenia ze czcią w halikońskim żywiole, z którego się dzieło owo zrodziło, w jego słonecznej jaśni, dali, przestrzenności i pewności. W innych razach forma aforystyczna sprawia trudności: leżą one w tem, że formę tę bierze się dziś n i e d o ś ć w a ż n i e. Aforyzm rzetelnie wykuty i odlany nie został jeszcze przez to, że się go odczytało, „odcyfrowanym"; raczej teraz dopiero winno się zacząć jego w y ł o ż e n i e, do którego potrzeba sztuki wykładania. W trzeciej rozprawie tej książki podałem wzór tego, co w takim wypadku zwę „wyłożeniem": — rozprawę tę poprzedza aforyzm, ona sama jest jego komentarzem. Oczywiście, aby w ten sposób uprawiać czytanie jako sztukę konieczne jest przedewszystkiem jedno, czego się właśnie dziś w najlepsze zapomniało i dlatego nie czas jeszcze na „czytelność" moich pism -, do czego trzeba być prawie krową, a w każdym razie nie "człowiekiem nowoczesnym ": konieczne jest p r z e ż u w a n i e... 

SILS-MARIA, Engadyna wyżnia, w lipcu 1887

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Z genealogii moralności: Posłowie wydawcy "Dobre i Złe", "Dobre i Liche"

Comment on this article..

Send text to e-mail address..

Print-out version..    PDF    MS Word