Wyrok z dnia 5 maja 1998 r., Sygn. K. 35/97

Trybunał Konstytucyjny w pełnym składzie:  
Marek Safjan — przewodniczący
Zdzisław Czeszejko-Sochacki
Teresa Dębowska-Romanowska
Lech Garlicki
Stefan J. Jaworski
Wiesław Johann
Krzysztof Kolasiński — sprawozdawca
Biruta Lewaszkiewicz-Petrykowska
Andrzej Mączyński
Ferdynand Rymarz
Jadwiga Skórzewska-Łosiak
Wojciech Sokolewicz
Janusz Trzciński
Błażej Wierzbowski
Marian Zdyb

Joanna Szymczak — protokolant

po rozpoznaniu 5 maja 1998 r. na rozprawie sprawy z wniosku Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z udziałem umocowanych przedstawicieli uczestników postępowania: wnioskodawcy, Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i Prokuratora Generalnego o stwierdzenie zgodności:

1) art. 3 pkt 1, art. 4 pkt 1, art. 5 pkt 1, art. 6 pkt 2, art. 7 pkt 3, art. 8 pkt 1, art. 9 pkt 1, art. 10 pkt 1, art. 12 pkt 1 i art. 13 pkt 1,

2) art. 6 pkt 3, art. 7 pkt 4, art. 8 pkt 2, art. 9 pkt 2, art. 10 pkt 2, art. 11, art. 12 pkt 2 i art. 13 pkt 2

ustawy z dnia 26 czerwca 1997 r. o zmianie ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania oraz o zmianie niektórych ustaw z art. 67 ust. 2 przepisów konstytucyjnych utrzymanych w mocy przez art. 77 Ustawy Konstytucyjnej z dnia 17 października 1992 r. o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą a wykonawczą Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym (Dz. U. Nr 84, poz. 426; zm.: z 1995 r. Nr 38, poz. 184 i Nr 150, poz. 729 oraz z 1996 r. Nr 106, poz. 488)

o r z e k a:

Przepisy: art. 6 pkt 3, art. 7 pkt 4, art. 8 pkt 2, art. 9 pkt 2, art. 10 pkt 2, art. 11, art. 12 pkt 2 i art. 13 pkt 2 ustawy z 26 czerwca 1997 r. o zmianie ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania oraz o zmianie niektórych ustaw, są zgodne z art. 25 ust. 1 i art. 32 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

p o s t a n a w i a:

na podstawie art. 39 ust. 2 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643) umorzyć postępowanie w części dotyczącej pkt. 1 wniosku, wobec jego cofnięcia.

[Tekst sentencji został opublikowany w Dz. U. Nr 59, poz. 381]

Uzasadnienie:

I

1. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej wnioskiem z 1 października 1997 r. wystąpił do Trybunału Konstytucyjnego w trybie kontroli uprzedniej — przed podpisaniem ustawy — o ocenę konstytucyjności wymienionych w sentencji orzeczenia przepisów ustawy z 26 czerwca 1997 r. o zmianie ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania oraz o zmianie niektórych ustaw, zwaną dalej „ustawą zmieniającą", zarzucając tym przepisom naruszenie zasady równości — zdaniem wnioskodawcy - najszerzej ujętej w art. 67 ust. 2 przepisów konstytucyjnych utrzymanych w mocy przez art. 77 Ustawy Konstytucyjnej z 17 października 1992 roku.

Zaskarżone przepisy, wymienione w pkt. 1 wniosku, w sposób pozytywny regulują skutki cywilnoprawne ślubów wyznaniowych zawieranych w kościołach i związkach wyznaniowych, jeżeli odpowiadają wymaganiom określonym w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym. Regulacja ta nie obejmuje jednak wszystkich kościołów i związków wyznaniowych, które mają uregulowany ustawami stosunek prawny do państwa. Uprawnień takich — poza Kościołem Katolickim Mariawitów, którego uprawnione organy nie wyraziły zainteresowania nadaniem skutków cywilnych małżeństwom zawieranym w tym Kościele — nie uzyskał Kościół Katolicki, którego sytuację prawną reguluje ustawa z dnia 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (Dz. U. Nr 29, poz. 154 ze zm.).

Wnioskodawca uważa, że zróżnicowana została sytuacja prawna obywateli Rzeczypospolitej Polskiej ze względu na ich wyznanie przez to, że zaskarżone przepisy przyznają osobom określonych wyznań prawa, których nie będą miały osoby innych wyznań.

Zaskarżone przepisy, wskazane w pkt. 2 wniosku, pozbawiają niektóre kościoły i związek wyznaniowy prawa do wystawiania ocen z religii na świadectwach szkolnych poprzez skreślenie, w ustawach regulujących stosunek Państwa do danego kościoła i związku wyznaniowego, przepisów przyznających prawo do umieszczania ocen z religii na świadectwach szkolnych wydawanych przez szkoły publiczne.

Wnioskodawca uważa, że kościoły działające na podstawie innych ustaw, regulujących ich sytuację prawną, będą miały możliwość umieszczania oceny z religii na świadectwach szkolnych na podstawie ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (tekst jednolity z 1996 r. Dz. U. Nr 67, poz. 329 ze zm.), a w szczególności dotyczy to Kościoła Katolickiego, Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego, Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego oraz Kościoła Ewangelicko-Reformowanego.

Zdaniem wnioskodawcy przyjęcie przez ustawodawcę rozwiązania, w ramach którego część działających na podstawie ustaw kościołów i związek wyznaniowy będą pozbawione prawa do umieszczania na świadectwach szkolnych ocen z religii, prowadzi do nie znajdującego uzasadnienia zróżnicowania sytuacji prawnej obywateli, co w konsekwencji prowadzi do naruszenia konstytucyjnej zasady równości.

2. Do wniosku ustosunkował się Prokurator Generalny, który — w piśmie z 15 listopada 1997 r. — uznał, że zaskarżone przepisy ustawy zmieniającej są niezgodne z art. 32 ust. 1 i art. 25 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

Prokurator Generalny podniósł, że w dacie skierowania wniosku do Trybunału Konstytucyjnego obowiązywał wskazany przez wnioskodawcę przepis art. 67 ust. 2 przepisów konstytucyjnych, jednak po wejściu w życie 17 października 1997 r. Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r. przepis ten utracił moc prawną, a jego odpowiednikiem jest art. 32 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, a w odniesieniu do przedmiotowej problematyki także art. 25 ust. 1 konstytucji.

Odnosząc się do problematyki prawnej wniosku Prokurator Generalny podzielił pogląd wnioskodawcy, że jedną z fundamentalnych zasad demokratycznego państwa jest zasada równości. Zarazem stwierdził, że zasada ta, wynikająca z nieobowiązującego już art. 67 ust. 2 przepisów konstytucyjnych, a obecnie z art. 32 ust. 1 Konstytucji RP odnosi się do osób fizycznych, nie zaś do innych podmiotów - osób prawnych. Osoby prawne konstytucyjnej zasady równości mogą poszukiwać w prawie poprzez nieobowiązujący już art. 1 przepisów konstytucyjnych, a obecnie poprzez art. 2 Konstytucji RP.

Jednak — zdaniem Prokuratora Generalnego — w niniejszej sprawie uprawniona jest kontrola wszystkich zaskarżonych przepisów, zarówno w świetle art. 25 ust. 1 jak i art. 32 ust. 1 oraz art. 2 Konstytucji RP, bowiem Kościoły i związek wyznaniowy mimo że są osobami prawnymi, to jednak ze swej istoty wyrażają interesy wiernych, a więc osób fizycznych.

Na tle przepisów ustawy zmieniającej wymienionych w pkt. 1 wniosku Prokurator Generalny podnosi wątpliwość, czy zarzut niekonstytucyjności dotyczy zaskarżonych przepisów, czy też braku przepisów podobnych do zaskarżonych w innych ustawach regulujących sytuację prawną kościołów i stwierdza, że analiza wniosku przemawia za dopatrzeniem się przez wnioskodawcę nierówności polegającej na braku takiej samej regulacji w stosunku do Kościoła Katolickiego, co wynika z nieratyfikowania Konkordatu zawartego między Stolicą Apostolską a Rzeczpospolitą Polską.

Prokurator Generalny stwierdza, że choć zaskarżone przepisy, nawet po podpisaniu ustawy przez Prezydenta RP, nie mogłyby być stosowane wobec braku odpowiedniej zmiany kodeksu rodzinnego i opiekuńczego w tym przedmiocie, to okoliczność ta stwarza potencjalny stan nierówności między kościołami. Ustawodawca podejmował prace nad zmianą kodeksu rodzinnego i opiekuńczego oraz ratyfikacją Konkordatu, jednak nie zostały one pozytywnie zakończone i podpisanie przez Prezydenta RP ustawy zmieniającej w obecnym stanie prawnym stworzyłoby stan sprzeczny z art. 32 ust. 1 i art. 25 ust. 1 Konstytucji RP, a zwłaszcza z tym ostatnim przepisem statuującym równouprawnienie kościołów i związków wyznaniowych.

W zakresie zaskarżonych przepisów regulujących problem wystawiania ocen z nauki religii w szkołach publicznych — zdaniem Prokuratora Generalnego — występuje zróżnicowany stan prawny. Zaskarżone przepisy przewidują skreślenie przepisów ustawowych zawierających te uprawnienia dla siedmiu kościołów i gminy wyznaniowej.

Prawo do wystawiania ocen z nauki religii w szkołach publicznych mają Kościoły i związki wyznaniowe, w tym także Kościół Katolicki, na podstawie § 9 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 kwietnia 1992 r. w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w szkołach publicznych (Dz. U. Nr 36, poz. 155), wydanego na podstawie upoważnienia ustawowego wynikającego z art. 12 ust. 2 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (tekst jednolity z 1996 r. Dz. U. Nr 67, poz. 329 ze zm.).

W związku z tym — stwierdza Prokurator Generalny — choć skreślenie przepisów przez ustawę zmieniającą nie pozbawia prawa tych kościołów i związku wyznaniowego do wystawiania ocen z nauki religii, na podstawie powołanego rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej, to jednak ranga rozporządzenia jest niższa niż ustaw, na podstawie których Kościoły te i związek wyznaniowy nabyły powyższe uprawnienia.

Zdaniem Prokuratora Generalnego w sprawie nie występują takie przesłanki, które uzasadniałyby cofnięcie uprawnień ustawowych tym kościołom i związkowi wyznaniowemu, gdyż problematyka objęta tymi przepisami wiąże się ściśle z prawami i wolnościami obywatelskimi regulowanymi przez Konstytucję RP jak i ratyfikowanymi przez Polskę międzynarodowymi paktami i konwencjami.

Powołując się na art. 31 ust. 3 Konstytucji RP — w myśl którego ograniczenie w zakresie korzystania z wolności i praw może nastąpić w drodze ustawy — Prokurator Generalny wyraził pogląd, że nie tyle zaskarżone przepisy są niekonstytucyjne, co brak odpowiedniego przepisu w ustawie o systemie oświaty, regulującego wprost i całościowo omówioną problematykę, pozostaje w kolizji z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP. Akt prawny rangi rozporządzenia ministra nie stanowi zadość tym wymogom.

W podsumowaniu stanowiska Prokurator Generalny stwierdził, że obecny stan prawny — przed zaskarżoną nowelizacją — wynikający z ustaw regulujących stosunki między Państwem a Kościołami i związkiem wyznaniowym, w zakresie będącym przedmiotem wniosku, należy ocenić jako konstytucyjny. Są to bowiem prawa słusznie nabyte przez te Kościoły i związek wyznaniowy i bez wyraźnych, ważnych przyczyn, nie powinny być cofnięte.

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Małżeństwa konkordatowe: wyrok NSA 12.04.2000. Nauka religii w szkole – podstawy prawne

Send text to e-mail address..

Print-out version..    PDF    MS Word