Warszawa, dnia 17 marca 1994 r.
Prezes Rady Ministrów
RM 10-2-94

Pan Józef Oleksy
Marszałek Sejmu
Rzeczypospolitej Polskiej
w miejscu

Na podstawie art. 15 ust. 1 Ustawy Konstytucyjnej z dnia 17 października 1992 r. o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym przedstawiam Sejmowi Rzeczypospolitej Polskiej przyjęty przez Radę Ministrów projekt ustawy:

— o ratyfikacji Konkordatu między Stolicą Apostolską a Rzecząpospolitą Polską.
Jednocześnie uprzejmie informuję, że do reprezentowania stanowiska Rządu w tej sprawie w toku prac parlamentarnych został upoważniony Minister Spraw Zagranicznych.

(-) Waldemar Pawlak

Projekt

USTAWA

z dnia… 1994 r. o ratyfikacji Konkordatu między Stolicą Apostolską a Rzecząpospolitą Polską

Art. 1.

Upoważnia się Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej do dokonania ratyfikacji Konkordatu między Stolicą Apostolską a Rzecząpospolitą Polską, sporządzonego w Warszawie dnia 28 lipca 1993 r.

Art. 2.

Ustawa wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia.

Uzasadnienie 

projektu ustawy o ratyfikacji Konkordatu między Stolicą Apostolską a Rzecząpospolitą Polską (sporządzonego w Warszawie dnia 28 lipca 1993 r.)

1. Stosunki między Państwem a Kościołem katolickim oraz Rzecząpospolitą Polską a Stolicą Apostolską układają się pomyślnie. Niemniej wymagają regulacji ujętej w Konkordacie.

2. Stosunek Państwa do Kościoła katolickiego określają utrzymane w mocy art. 81 i 82 Konstytucji z dnia 22 lipca 1952 r. oraz uchwalone w dniu 17 maja 1989 r. ustawy:
1) o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej,
2) o gwarancjach wolności sumienia i wyznania oraz
3) o ubezpieczeniu społecznym duchownych.

Rzeczpospolita Polska i Stolica Apostolska nie są obecnie związane umową rangi Konkordatu. Spór o znaczenie prawne Konkordatu z dnia 10 lutego 1925 r. po uchwale Rady Ministrów z dnia 12 września 1945 r. nie ma od dawna praktycznego znaczenia. Nowa umowa tej rangi, dostosowana do nowych potrzeb, nie została zawarta, mimo że przedstawiciele Episkopatu Polski i Rządu PRL parafowali w maju 1988 r. uzgodniony projekt Konwencji, przesłany następnie Stolicy Apostolskiej. Projekt ten nie był kompletny — pewne przepisy miały być jeszcze od początku negocjowane między Stolicą Apostolską a Polską Rzecząpospolitą Ludową. W Konwencji tej miał być m.in. uregulowany problem zakresu i zasad porozumiewania się Państwa i Kościoła w sprawach struktur organizacyjnych i obsadzania stanowisk kościelnych, normowany wcześniej przez dekret z dnia 31 grudnia 1956 r. o organizowaniu i obsadzaniu stanowisk kościelnych (Dz. U. z 1957 r., Nr 1, poz. 6); cytowana ustawa z 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej uchyliła ten akt. Do czasu zawarcia konwencji utrzymana została w tej dziedzinie, za wspólną zgodą, dotychczasowa praktyka.

3. Zakres i zasady porozumiewania się Państwa i Kościoła w sprawach struktur organizacyjnych i obsadzania stanowisk kościelnych wymagają trwałego uregulowania w umowie mającej rangę Konkordatu. W takiej umowie powinny być również unormowane zagadnienia, które tradycyjnie rozstrzygane są w umowach zawieranych między Stolicą Apostolską a zainteresowanymi państwami. Przedstawiony Konkordat uwzględnia całość problemów dotyczących pozycji Kościoła rzymskokatolickiego w Polsce oraz stosunków między Rzecząpospolitą Polską a Stolicą Apostolską, jednocześnie stwarzając mechanizm do dalszego uzgadniania stanowisk obu stron w sprawach szczegółowych wskazanych w Konkordacie lub w sprawach nowych.

4. Tekst Konkordatu został wynegocjowany przez delegację Rzeczypospolitej Polskiej i delegację Stolicy Apostolskiej (Skład obu delegacji: zobacz przypis w dok. nr 4) podczas rokowań, które zostały przeprowadzone w Warszawie w dniach 3, 7, 15 i 23 kwietnia oraz 18 i 28 maja 1993 r. Delegacji Rzeczypospolitej Polskiej przewodniczył prof. Krzysztof Skubiszewski, Minister Spraw Zagranicznych Rzeczypospolitej Polskiej; na czele delegacji Stolicy Apostolskiej stał Ksiądz Arcybiskup Józef Kowalczyk, Nuncjusz Apostolski w Warszawie. Oprócz posiedzeń plenarnych odbyło się kilka spotkań przewodniczących obu delegacji. Konkordatu dotyczyły również rozmowy, które Minister Spraw Zagranicznych przeprowadził w Watykanie oraz z przedstawicielami Stolicy Apostolskiej przy okazji konferencji międzynarodowych w latach 1992 i 1993.

5. Podstawą negocjacji był projekt Konkordatu przygotowany przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych oraz Biuro do Spraw Wyznań w Urzędzie Rady Ministrów. Kolejne wersje projektu powstawały w ciągu 1992 r. oraz w pierwszym kwartale 1993 r. W trakcie prac przygotowawczych uwzględniono komentarze i uwagi zgłoszone przez poszczególne resorty do projektu Konkordatu przekazanego Rządowi Rzeczypospolitej Polskiej w październiku 1991 r. przez Stolicę Apostolską. Na podstawie tych opinii sporządzony został w Ministerstwie Spraw Zagranicznych pierwszy, roboczy projekt w kwietniu 1992 r. Kolejne wersje powstały w styczniu i marcu 1993 r. Ta ostatnia, datowana 12 marca 1993 r., była wynikiem uzgodnień między Ministerstwem Spraw Zagranicznych a Biurem do Spraw Wyznań i została przedstawiona delegacji Stolicy Apostolskiej jako przedmiot rokowań.

6. Projekt Konkordatu został przedstawiony Rządowi w dniu 1 czerwca 1993 r. w trakcie posiedzenia Rady Ministrów w składzie konstytucyjnym. Wcześniej tekst Konkordatu przesłano wszystkim członkom Rady Ministrów w celu rozpatrzenia w trybie przepisanym w § 9 uchwały Rady Państwa i Rady Ministrów z dnia 28 grudnia 1968 r. w sprawie zawierania i wypowiadania umów międzynarodowych. Uwagi zgłoszone w trakcie tych uzgodnień zostały przedstawione delegacji Stolicy Apostolskiej i były przedmiotem rokowań w trakcie dwóch plenarnych spotkań obu delegacji w maju 1993 r. W toku dyskusji nad tekstem Konkordatu na posiedzeniu Rady Ministrów w dniu 1 czerwca 1993 r. zgłoszono kilka uwag i wniosków. Niektóre z nich zostały przez Rząd uwzględnione i odpowiednie zmiany w tekście Konkordatu zostały wynegocjowane w trakcie rozmów obu przewodniczących delegacji w czerwcu 1993 r.

7. Konkordat został podpisany w Warszawie dnia 28 lipca 1993 r. przez Ministra Spraw Zagranicznych i Nuncjusza Apostolskiego w Rzeczypospolitej Polskiej. Tym samym powstało dla Rządu zobowiązane do przekazania projektu ustawy o wyrażeniu zgody na jego ratyfikację do Sejmu.

8. Do zasadniczych kwestii uregulowanych w konkordacie należy relacja Państwo-Kościół. Stolica Apostolska i Rzeczpospolita Polska zgodziły się, że te stosunki będą oparte o formułę autonomiczności, oraz niezależności Państwa i Kościoła w ich dziedzinach, a także o zobowiązanie do pełnego poszanowania tej zasady we współdziałaniu dla rozwoju człowieka i dobra wspólnego. Zasada ta oznacza nowoczesną postać obecności Kościoła we wspólnocie politycznej, w której Kościół nie uczestniczy w sprawowaniu władzy politycznej, duchowieństwo zaś nie angażuje się ani w działalność partii politycznych, ani w funkcjonowanie państwowych organów ustawodawczych, wykonawczych i sądowniczych, jak również w bieżące działania administracji. Akceptacja tej wizji pozwala Państwu odwoływać się do doniosłych, z punktu widzenia państw, zasad soborowej konstytucji Gaudium et spes, takich chociażby jak deklaracja, że „[Kościół] nie pokłada (...) swych nadziei w przywilejach ofiarowanych mu przez władzę państwową; co więcej, zrzeknie się z korzystania z pewnych praw legalnie nabytych, skoro się okaże, że korzystanie z nich podważa szczerość jego świadectwa albo, że nowe warunki życia domagają się innego układu stosunków". Formuła niezależności i autonomiczności Państwa i Kościoła, w opinii Rządu, zgodna jest z zasadą oddzielenia Kościoła od Państwa wyrażoną w art. 82 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

9. Do ujętych w Konkordacie kwestii, które wyraźnie leżą w kręgu zainteresowań Państwa — jako że odnoszą się do podstawowych atrybutów suwerenności Polski — należą przepisy dotyczące nominacji biskupów i tworzenia struktury administracyjnej Kościoła. Obowiązująca od 1989 r. ustawa regulując wiele problemów dotyczących wzajemnych stosunków, zagadnienia te pomija milczeniem.

Konkordat potwierdza pełną swobodę Stolicy Apostolskiej w decydowaniu o nominacjach biskupich i w określaniu granic diecezji. Konkordat gwarantuje zarazem interes państwa tak dalece, jak tylko jest to we współczesnym modelu stosunków Kościoła z demokratycznymi państwami możliwe. W sprawie urzędu biskupiego daje rządowi czas na poufne wyrażenie opinii o nominacie, nakładając zarazem na Papieża zobowiązanie do niepowoływania osób nie mających obywatelstwa polskiego i wykluczając możliwość, że biskup należący do Konferencji Episkopatu Polski będzie jednocześnie członkiem innej krajowej konferencji Episkopatu. W sprawie struktury organizacyjnej Konkordat gwarantuje, że żadna część terytorium naszego kraju nie będzie włączona do diecezji lub prowincji kościelnej mającej swoją siedzibę poza granicami Polski oraz że żadna diecezja mająca swoją siedzibę w Polsce nie będzie rozciągała się poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

10. Dla interesów Państwa ważny jest fakt, że Konkordat rozdziela sfery kompetencji władz państwowych i kościelnych, określając linie tego rozdziału. Zakreślając te granice Konkordat wyznacza jednocześnie zakres ratione materiae prawa polskiego oraz prawa kanonicznego. W ten sposób Konkordat usuwa „szarą strefę", w której spotykać się mogły kompetencje władz państwowych i kościelnych i w której panować mógł dualizm systemów oraz norm prawnych.
Rozdzielenie kompetencji następuje w sposób generalny w postaci udzielenia Kościołowi przez Państwo gwarancji dotyczącej swobody wykonywania jego misji, łącznie z wykonywaniem jurysdykcji oraz zarządzaniem i administrowaniem jego sprawami na podstawie prawa kanonicznego. Jednocześnie Konkordat poddaje właściwości prawa polskiego niektóre dziedziny tej misji, np. sprawowanie kultu publicznego, obrót mieniem i prawami majątkowymi, działalność szkół katolickich.

11. Szczególne znaczenie ma jasne określenie kompetencji w sprawie możliwości przyznania skutków w prawie polskim małżeństwom wyznaniowym. Od 1989 r. obowiązują przepisy zezwalające na zawieranie małżeństw kanonicznych bez wcześniejszego związku cywilnego. Liczni katolicy związani węzłem sakramentalnym są — z punktu widzenia prawa polskiego — osobami pozostającymi w stanie wolnym. Konkordat jasno określając warunki przyznawania małżeństwom wyznaniowym skutków cywilnych i gwarantując jednocześnie zachowanie wszelkich przepisów prawa polskiego, ułatwia sytuację tych obywateli, którzy pragną zawrzeć związek małżeński wyłącznie w formie wyznaniowej.
Należy zwrócić uwagę na fakt, że zgodnie z art. 10 Konkordatu polscy katolicy wiążąc się węzłem sakramentalnym mogą — ale nie muszą — stać się małżonkami w świetle prawa polskiego. W odróżnieniu od innych Konkordatów, np. włoskiego (układ między Stolicą Apostolską a Włochami z 1984 r. rewidujący Konkordat z 1929 r.), na mocy którego katolicy włoscy zawierając małżeństwo sakramentalne muszą jednocześnie stać się małżonkami w świetle prawa włoskiego, jeśli nie ma między nimi przeszkód wymienionych wyczerpująco w samym Konkordacie — Konkordat między Stolicą Apostolską a Rzecząpospolitą Polską oddaje samym nupturientom możliwość decyzji o skutkach cywilno-prawnych małżeństwa wyznaniowego. Mogą oni zrezygnować ze skutków przewidzianych przez prawo polskie i pozostać wobec władz państwowych osobami w stanie wolnym. Mogą również zawrzeć małżeństwo w drodze aktu cywilnego równolegle ze ślubem kościelnym lub w każdym późniejszym momencie.
Istotne znaczenie ma fakt, że strona państwowa zgodziła się na deklarację współdziałania z Kościołem w dziedzinie godności, wartości małżeństwa i rodziny, natomiast — wobec niezmiennego istnienia instytucji rozwodu — nie mogła zaakceptować propozycji watykańskiej, aby wspólnie potwierdzić wartość trwałości małżeństwa.

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Uchwała o trybie prac nad ustawą ratyfikacyjną Uwagi o Konkordacie z dnia 28 lipca 1993 r.

Send text to e-mail address..

Print-out version..    PDF    MS Word