Informacja Ministra-Szefa Urzędu Rady Ministrów Michała Strąka dla posła Zbigniewa Siemiątkowskiego w sprawie przygotowań rządu do zmiany ustaw na skutek ratyfikowania konkordatu
(17 listopada 1994 r., Warszawa)

Warszawa, 1994, 11, 17.

Minister
Szef Urzędu Rady Ministrów
W/DG-4512/499/94

Szanowny Pan
Zbigniew Siemiątkowski
Przewodniczący Komisji Nadzwyczajnej
do rozpatrzenia projektu ustawy
o ratyfikacji Konkordatu

Szanowny Panie Przewodniczący,
Uprzejmie przedstawiam informacje dotyczące przygotowań rządu do uchwalenia ustaw wiążących się ze skutkami Konkordatu między Stolicą Apostolską i Rzecząpospolitą Polską.

A. Projekt ustawy o zmianie ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania
Projekt został w maju br. omówiony i zaakceptowany przez Komitet Społeczno-Polityczny Rady Ministrów. Ocenie resortów poddawana jest obecnie wersja uwzględniająca wniesione wcześniej poprawki i uzupełnienia. Projekt będzie przedmiotem obrad Rady Ministrów w grudniu br. Rządowa propozycja nowelizacji zawiera następujące rozwiązania:
W art. 2 ustawy, w katalogu praw podmiotowych obywateli dodaje się punkt 7, który potwierdza prawo do otrzymania pochówku zgodnego z wyznawanymi zasadami religijnymi lub przekonaniami w sprawach religii.
Art. 13 poświęcony kwestiom związanym z majątkiem i przychodami kościołów i innych związków wyznaniowych uzyskuje brzmienie zgodne z analogicznymi przepisami zawartymi w ustawie z 13 lipca 1994 r. o stosunku Państwa do Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w RP i w ustawie z 13 lipca 1994 r. o stosunku Państwa do Kościoła Ewangelicko-Reformowanego w RP (W przypadku obu ustaw powinna być podana data: 13 maja 1994 r.), a także w rozpatrywanych obecnie przez Sejm rządowych projektach ustaw o stosunkach Państwa z kościołami Ewangelicko-Metodystycznym, Chrześcijan Baptystów i Adwentystów Dnia Siódmego. Analogiczne przepisy obowiązują także od 1994 r. w stosunku do Kościoła Katolickiego i Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego. W ten sposób wszystkie kościoły i związki wyznaniowe działające w Polsce będą mogły korzystać z takiego samego zakresu praw związanych z położeniem finansowym. Należy zaznaczyć, że art. 13 przewiduje dla osób prawnych kościołów i innych związków wyznaniowych tylko takie zwolnienie podatkowe, z jakich korzystają wszystkie podmioty gospodarcze. Katalog tych zwolnień określony jest w art. 17 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych.
Art. 16 uzupełnia się o sformułowanie poświęcone stałym formom współdziałania Państwa nie tylko z poszczególnymi kościołami, lecz także z organizacjami między kościelnymi. Ma to związek z postulatem Polskiej Rady Ekumenicznej, by ustawa potwierdziła istniejący stan faktyczny — tzn. funkcjonowanie od 1992 roku Komisji Wspólnej Przedstawicieli Rządu i Polskiej Rady Ekumenicznej.
W art. 17 ustawy dodaje się nowy ust. 2 zawierający postanowienie o ochronie dóbr kultury i zasad ich udostępniania, odpowiadający swoją treścią art. 25 ust. 2 Konkordatu.
Nowy art. 19¹ przewiduje, iż szczegółowe zasady działalności poszczególnych kościołów mogą stać się przedmiotem dwustronnej umowy zawieranej między rządem a kierowniczym organem wykonawczym kościoła lub innego związku wyznaniowego. Zmiany takiej umowy musiałyby być uzgadniane przez obie strony w trybie przyjętym dla jej zawierania. Przepis taki jest odpowiedzią na postulaty kościołów i środowisk niekatolickich, które stwierdzają, iż wynikające z Konkordatu gwarancje stabilności położenia Kościoła katolickiego są — jako wynik dwustronnych uzgodnień — pewniejsze niż gwarancje wynikające dla innych kościołów z regulacji ustawowych - uchwalanych przez suwerenny w swych decyzjach legislacyjnych Parlament. Wydaje się rzeczą bezsporną, iż nie jest możliwe, by każdy z ponad stu działających obecnie w Polsce kościołów i związków wyznaniowych uzyskał potwierdzenie swego statusu na mocy odrębnej, specyficznej ustawy regulującej całościowo jego stosunek do Państwa. W tym stanie rzeczy umowa proponowana w art. 19¹ miałaby określać szczegółowe zasady korzystania przez kościoły i związki wyznaniowe z możliwości przewidzianych w art. 19 ust. 2 ustawy, bez zmiany sytuacji prawnej i majątkowej kościoła lub związku wyznaniowego. Szczegółowe kwestie zawarte w umowie wiązałyby się ze specyficznymi problemami i warunkami, w jakich kościół lub inny związek wyznaniowy wypełnia swe funkcje. Należy zwrócić uwagę, iż formułę umowy dotyczącej kwestii szczegółowych w stosunkach między Państwem a kościołem przewidziała w art. 23 ust. 2 ustawa z dnia 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w RP.
W nowym art. 19² podkreśla się prawo wszystkich kościołów do posiadania i zarządzania cmentarzami wyznaniowymi oraz potwierdza się zasadę, iż w miejscowościach, w których nie ma cmentarzy komunalnych, zarząd cmentarza wyznaniowego umożliwia pochowanie na tym cmentarzu, na równych prawach, zwłok osób zmarłych, które nie należą do danego wyznania.
Zmiany wprowadzone do art. 20 i art. 21 wiążą się z postanowieniami art. 12 ust. 1 Konkordatu (nauka religii w przedszkolach) i w art. 14 ust. 4 Konkordatu (zasady dotowania szkół i placówek oświatowych). Nowo sformułowany art. 20 ust. 3 przewiduje, że zasady nauczania religii w szkołach i przedszkolach określi odrębna ustawa, zaś nowy ust. 4 stwierdza, iż oceny z religii wystawiane w punktach katechetycznych są umieszczane na wniosek rodziców, a w szkołach ponadpodstawowych również samej młodzieży, na świadectwach wydawanych przez szkoły publiczne. Jest to odpowiedzią na postulaty kościołów mniejszościowych, które z racji niewielkiej liczby dzieci danego wyznania prowadzą naukę religii poza systemem oświaty publicznej. W art. 21 nowy ust. 2 przewiduje, że odrębna ustawa określi również zasady dotowania szkół, przedszkoli i placówek oświatowo-wychowawczych zakładanych i prowadzonych przez kościoły i inne związki wyznaniowe.
Art. 22 ust. 3 ustawy uzupełnia się o przepisy odpowiadające postanowieniom art. 15 Konkordatu. Uzupełnienia te odnoszą się w szczególności do postulatu zagwarantowania w drodze ustawowej uczelniom kościelnym, które będą w przyszłości zakładane przez inne kościoły — prawa do uzyskiwania pomocy finansowej na zasadach analogicznych z Katolickim Uniwersytetem Lubelskim i Papieską Akademią Teologiczną w Krakowie. W nowym ust. 5 tego artykułu określony również zostaje tryb tworzenia wydziałów teologicznych na uniwersytetach państwowych. Nie można bowiem wykluczyć, iż na niektórych uniwersytetach państwowych mogą być reaktywowane wydziały teologii prawosławnej i ewangelickiej.
Propozycja nowego art. 24¹ odpowiada treści art. 22 ust. 1 Konkordatu, zgodnie z którym działalność humanitarna, charytatywno-opiekuńcza i oświatowo-wychowawcza prowadzona przez kościoły winna być zrównana z analogiczną działalnością prowadzoną przez instytucje państwowe. Artykuł ten wprowadzony został do projektu ustawy w odpowiedzi na postulat kościołów mniejszościowych. Wykładnia powyższego przepisu będzie musiała być taka sama, jak wykładnia identycznie brzmiącego postanowienia Konkordatu.
W art. 25 nowy ust. 5 ustawy ma związek z postulatem Polskiej Rady Ekumenicznej, aby uprawnienia innych kościołów były analogiczne z uprawnieniami osób prawnych Kościoła katolickiego — dodany przepis odpowiada dokładnie art. 48 ust. 3 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w RP, w brzmieniu nadanym przez ustawę z dnia 29 stycznia 1993 r. o radiofonii i telewizji (Powinno być: ustawę z dnia 29 grudnia 1992 r.). Stanowi on, że kościoły i inne związki wyznaniowe będą miały prawo zakładać i używać urządzenia radiokomunikacyjne przeznaczone do nadawania programów radiofonicznych i telewizyjnych oraz uzyskiwać na ten cel niezbędne częstotliwości na zasadach określonych w przepisach ustawy o radiofonii i telewizji.
Nowy art. 42¹ przewiduje możliwość przekazywania kościołom lub innym związkom wyznaniowym nieruchomości lub ich części w celu przywrócenia w nich sprawowania kultu religijnego lub działalności oświatowo-wychowawczej, opiekuńczo-wychowawczej oraz charytatywno-opiekuńczej. Oznacza to rozciągnięcie na wszystkie kościoły i inne związki wyznaniowe możliwości, z jakich korzystają obecnie kościoły, których sytuacja prawna regulowana jest odrębnymi ustawami. Jak wynika z danych posiadanych przez Biuro do Spraw Wyznań Urzędu Rady Ministrów, na terenie Polski, szczególnie w zachodniej i północnej części kraju, znajduje się kilkaset niszczejących, pozbawionych opieki i użytkowników dawnych obiektów sakralnych, które na podstawie art. 42¹ mogłyby być — według uznania wojewody — przekazywane na określone ustawą cele kościołom lub innym związkom wyznaniowym.
Poza zmianami omówionymi powyżej, rządowy projekt nowelizacji ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania zawiera także propozycje zmian w części dotyczącej rejestracji nowo powstających kościołów i związków wyznaniowych. Kwestie te nie wiążą się ze skutkami ratyfikacji Konkordatu.
Od 1989 roku, tzn. od wejścia w życie ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania obowiązują w niezmienionym kształcie przepisy określające zasady rejestrowania nowo powstających kościołów i związków wyznaniowych. Pięcioletnia praktyka prowadzenia postępowań rejestrowych ujawniła szereg niedostatków i luk prawnych w dotychczasowych przepisach. W szczególności — ustawa o gwarancjach wolności sumienia i wyznania przewiduje warunki uzyskania osobowości prawnej niewspółmiernie łagodne wobec zakresu uprawnień przyznawanych przez państwo kościołom i związkom wyznaniowym. Prowadzi to do sytuacji, w której o uzyskanie kościelnej osobowości prawnej mogą się w Polsce skutecznie ubiegać np. ruchy parareligijne, którym odmawia się rejestracji w formie kościołów w innych krajach Europy lub organizacje, które w późniejszej działalności nie wykazują cech związku wyznaniowego. Wychodząc z założenia o potrzebie zmiany tego stanu rzeczy, przewiduje się takie określenie kryteriów nabywania i weryfikowania osobowości prawnej, które nie naruszając zasady wolności zakładania związków wyznaniowych stwarzałyby jednocześnie większe bariery przed możliwościami nadużywania tych wolności.

B. Ustawa o zmianie Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego oraz ustawa - prawo o aktach stanu cywilnego
Komisja do Spraw Reformy Prawa Cywilnego przy Ministrze Sprawiedliwości przygotowała projekt, który w najbliższym czasie zostanie przekazany do konsultacji międzyresortowej i po dokonaniu niezbędnych uzgodnień z innymi propozycjami legislacyjnymi — przedstawiony Komisji Nadzwyczajnej.

Przekazując powyższe informacje, proszę Pana Przewodniczącego o przedstawienie opinii Komisji na temat ustaw, których nowelizacja jest niezbędna w związku z ewentualną ratyfikacją Konkordatu.

Z wyrazami szacunku
(-) Michał Strąk

_____________________

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Posiedzenie Komisji Nadzwyczajnej - 22 XI 1994 Informacja w sprawie Funduszu Kościelnego

Comment on this article..

Send text to e-mail address..

Print-out version..    PDF    MS Word