Warszawa, 20 września 2004 r.

MINISTERSTWO SPRAW WEWNĘTRZNYCH i ADMINISTRACJI.

DEPARTAMENT WYZNAŃ i MNIEJSZOŚCI NARODOWYCH

I. Podstawa prawna i źródła finansowania

Fundusz Kościelny utworzony został przepisami ustawy z dnia 20 marca 1950 r. o przejęciu przez Państwo dóbr martwej ręki, poręczeniu proboszczom posiadania gospodarstw rolnych i utworzeniu Funduszu Kościelnego (Dz. U. Nr 9, poz. 87 ze zm.), zwanej dalej „ustawą". Fundusz ten, stosownie do zasady równouprawnienia kościołów i innych związków wyznaniowych wyrażonej w art. 25 ust. 1 Konstytucji RP, działa na rzecz wszystkich kościołów i innych związków wyznaniowych, posiadających uregulowany status prawny w Rzeczypospolitej Polskiej.

Stosownie do art. 1 ust. 1 w zw. z art. 4 ustawy z dniem jej wejścia w życie, tj. 23 marca 1950 r., na własność Państwa przeszły wszystkie nieruchomości ziemskie związków wyznaniowych z wyjątkiem gospodarstw rolnych proboszczów proboszczów granicach do 50 ha, a na terenie województw: poznańskiego, pomorskiego i śląskiego — do 100 ha, których posiadanie ustawa proboszczom poręczyła.

Zgodnie z art. 1 ust. 4 ustawy dochody z przejętych nieruchomości przeznaczone zostały wyłącznie na cele kościelne i charytatywne, zgodnie z jej przepisami. Dochody te oraz dotacje państwowe tworzyć miały Fundusz Kościelny (art. 8 ustawy).

Przepis ten nigdy jednak w praktyce nie został w pełni wykonany. Nigdy nie dokonano inwentaryzacji nieruchomości ziemskich przejętych na własność Państwa na mocy ustawy ani też nie usiłowano ustalić wysokości płynących z nich dochodów, ani nawet metody ich szacowania. W szczególności nie została wykonana delegacja zawarta w art. 1 ust. 5 ustawy, zgodnie z którą Minister Rolnictwa i Reform Rolnych zobowiązany został do ustalenia szacunku dochodów z przejętych nieruchomości. Obecnie, z uwagi na upływ czasu oraz przekształcenia własnościowe i zmiany w sposobie użytkowania nieruchomości (urbanizacja i uprzemysłowienie terenów porolnych) próby takie skazane są na niepowodzenie. Wykazały to próby podejmowane w latach 90-tych.

W efekcie z dwóch przewidzianych ustawą źródeł finansowania Funduszu Kościelnego — dochody z upaństwowionych nieruchomości i dotacje budżetowe — Fundusz korzystał i nadal korzysta jedynie z tego ostatniego, przy czym wysokość środków tego funduszu w latach 1950-1989 jest w zasadzie nie do ustalenia, bowiem przewidywane na jego wydatki kwoty oraz kwoty faktycznie wydatkowane nie były wyodrębniane i kryły się pod pozycją „Różna działalność" działalność budżetach Urzędu do Spraw Wyznań.

II. Cele Funduszu Kościelnego

Zgodnie z art. 9 ust. 1 ustawy w jego pierwotnym brzmieniu Fundusz Kościelny miał świadczyć na:

- utrzymanie i odbudowę kościołów,

- udzielanie duchownym pomocy materialnej i lekarskiej oraz organizowanie dla nich domów wypoczynkowych,

- objęcie duchownych ubezpieczeniem chorobowym na koszt Funduszu Kościelnego w przypadkach uzasadnionych,

- specjalne zaopatrzenie emerytalne społecznie zasłużonych duchownych,

- wykonywanie działalności charytatywno-opiekuńczej.

Ponadto Rada Ministrów otrzymała w ust. 2 ww. art. 9 delegację do rozszerzenia zakresu celów Funduszu również na inne potrzeby kościelne i charytatywne. Delegacja ta skonsumowana została w rozporządzeniu z dnia 23 sierpnia 1990 r. w sprawie rozszerzenia celów Funduszu Kościelnego (Dz. U. Nr 61, poz. 354), zgodnie z którym środki Funduszu przeznaczone zostały, oprócz celów określonych w art. 9 ust. 1 ustawy, także na:

- wspomaganie kościelnej działalności oświatowo-wychowawczej i opiekuńczo-wychowawczej, a także inicjatyw związanych ze zwalczaniem patologii społecznych oraz współdziałania w tym zakresie organów administracji rządowej z Kościołem Katolickim oraz innymi kościołami i związkami wyznaniowymi,

- pokrywanie części wydatków Funduszu Ubezpieczeń Społecznych na świadczenia z tytułu ubezpieczeń społecznych duchownych, zgodnie z art. 31 ust. 3 i 4 oraz art. 37 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o ubezpieczeniu społecznym duchownych (Dz. U. Nr 29, poz. 156 ze zm.),

- konserwację i remonty obiektów sakralnych i kościelnych o wartości zabytkowej.

W wyniku nowelizacji ustawy dokonanej w związku z reformą systemu ubezpieczeń społecznych w cytowanym wyżej art. 9 ust. 1 skreślony został pkt. 3 (dotyczący ubezpieczenia chorobowego duchownych) zaś w pkt. 4 w miejsce finansowania specjalnego zaopatrzenia emerytalnego społecznie zasłużonych duchownych wpisany został obowiązek opłacania składek na ubezpieczenie społeczne duchownych w wymiarze określonym w ustawie z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. Nr 137, poz. 887).

W efekcie, stosownie do aktualnie obowiązujących przepisów — z poszanowaniem zasady zawartej w art. 25 ust. 2 Konstytucji RP i art. 10 ust. 2 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania (jt. Dz. U. z 2000 r. Nr 26, poz. 319), Fundusz Kościelny może świadczyć na następujące cele:

- finansowanie składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne duchownych,

- wspomaganie kościelnej działalności oświatowo-wychowawczej i opiekuńczo-wychowawczej a także inicjatyw związanych ze zwalczaniem patologii społecznych oraz współdziałania w tym zakresie organów administracji rządowej z kościołami i innymi związkami wyznaniowymi,

- odbudowę, remonty i konserwację obiektów sakralnych o wartości zabytkowej.

III. Finansowanie ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego osób duchownych

Odnośnie ubezpieczenia społecznego osób duchownych i zakonnych trzeba przypomnieć, iż przez wiele lat okresu powojennego była to jedna z nielicznych grup społecznych pozostających poza systemem powszechnego ubezpieczenia i pozbawionych wszelkich świadczeń z tego tytułu. Wyjątkiem była wąska grupa tzw. księży patriotów, która otrzymywała różnego rodzaju świadczenia z Funduszu Kościelnego - według uznania ówczesnych władz. Sytuacja ta zmieniła się w wyniku wejścia w życie ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o ubezpieczeniu społecznym duchownych (Dz. U. Nr 29, poz. 156), która stworzyła odrębny rodzaj obowiązkowego ubezpieczenia społecznego duchownych nie podlegających temu obowiązkowi z innego tytułu, finansowanego w przeważającej części z Funduszu Kościelnego. Fundusz Kościelny pokrywał składki na ubezpieczenie członków zakonów kontemplacyjnych oraz różnicę pomiędzy wydatkami Funduszu Ubezpieczeń Społecznych a — ustalonymi na stosunkowo niskim poziomie — składkami na to ubezpieczenie opłacanymi bezpośrednio przez osoby duchowne. W ostatnim roku funkcjonowania tego systemu (1998) ubezpieczeniem społecznym duchownych objętych było ok. 24,9 tys. osób, zaś obciążający Fundusz Kościelny koszt tego ubezpieczenia wyniósł ok. 29,9 mln zł przy ok. 8,8 mln zł składek wpłaconych przez samych ubezpieczonych.

Stosownie do art. 25 ust. 3 i 4 ustawy z dnia 6 lutego 1997 r. o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym (Dz. U. Nr 28, poz. 153 ze zm.), a obecnie — art. 28 ust. 4 i 5 ustawy z dnia 23 stycznia 2003 r. o powszechnym ubezpieczeniu w Narodowym Funduszu Zdrowia (Dz. U. Nr 45, poz. 391 ze zm.) z Funduszu Kościelnego finansowane są składki na ubezpieczenie zdrowotne duchownych oraz alumnów wyższych seminariów duchownych i teologicznych, postulantów, nowicjuszy i juniorystów i ich odpowiedników, z wyłączeniem podatników podatku dochodowego i zryczałtowanego podatku od przychodów osób duchownych, natomiast zgodnie z art. 16 ust. 10 i 10a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. Nr 137, poz. 886 ze zmianami) Fundusz Kościelny finansuje składki na ubezpieczenie emerytalne, rentowe i wypadkowe duchownych w wysokości 80%, a na członków zakonów kontemplacyjnych i misjonarzy w okresach pracy na terenach misyjnych w 100%.

IV. Dotacje z Funduszu Kościelnego

1. Działalność charytatywno-opiekuńcza i oświatowo-wychowawcza.

Wspomagając działalność charytatywną, oświatowo-wychowawczą i opiekuńczo-wychowawczą Fundusz Kościelny udziela dotacji m.in. na zakłady opiekuńczo-lecznicze, domy opieki społecznej, specjalistyczne zakłady dla głęboko upośledzonych dzieci i dorosłych, domy starców, domy samotnej matki, schroniska dla bezdomnych i jadłodajnie, zakłady wychowawcze i specjalnej troski, domy dziecka, ochronki, żłobki, przedszkola, szkoły podstawowe i średnie ogólne i specjalistyczne, bursy, internaty, świetlice itp. placówki prowadzone przez kościelne osoby prawne.

Dotacje z Funduszu Kościelnego przeznaczone są głównie na budowę, rozbudowę, remonty, adaptacje i modernizacje tych placówek. W nielicznych, szczególnie uzasadnionych przypadkach Fundusz finansuje również zakup wyposażenia i pomocy dydaktycznych o charakterze trwałym. Fundusz nie pokrywa kosztów bieżącego utrzymania tych placówek, tj. np. nośników energii, żywności, odzieży, środków czystości, lekarstw i artykułów sanitarnych, usług eksploatacyjnych, wynagrodzeń itp.

Fundusz Kościelny nie finansuje placówek oświatowo-wychowawczych o charakterze kultowym jak np. punkty katechetyczne, grupy oazowe, punkty rekolekcyjne itp.

Fundusz Kościelny dotując wybrane przedsięwzięcia partycypuje w części niezbędnych nakładów lub finansuje wybrane ich elementy.

2. Remonty i konserwacja zabytkowych obiektów sakralnych

Ze względu na utrzymującą się od lat i pogłębiającą się w ostatnim okresie znaczną dysproporcję pomiędzy wielkością środków finansowych Funduszu Kościelnego a zgłaszanymi pod jego adresem potrzebami w tym zakresie, dotacje Funduszu przyznaje się wyłącznie na remonty i konserwację zabytkowych obiektów o charakterze sakralnym i to tylko na wykonywanie podstawowych prac zabezpieczających sam obiekt, a w szczególności remonty dachów, stropów, ścian i elewacji, osuszanie i odgrzybianie, izolację, remonty i wymianę zużytej stolarki okiennej i drzwiowej, instalacji elektrycznej, odgromowej, przeciwwłamaniowej i przeciwpożarowej itp.

Fundusz nie finansuje remontów i konserwacji ruchomego wyposażenia obiektów sakralnych jak np.: obrazy, ikonostasy, stalle, epitafia, szaty i naczynia liturgiczne, instrumenty muzyczne, dzwony a także stałych elementów wystroju wnętrz jak polichromie, freski, witraże i posadzki.

V. Dane statystyczne

Pełne zestawienie dotacji budżetowych na Fundusz Kościelny na przestrzeni lat 1999-2004 z uwzględnieniem wydatków na finansowanie ubezpieczeń społecznych osób duchownych, wspomaganie działalności charytatywno-opiekuńczej i oświatowo-wychowawczej oraz remonty zabytkowych obiektów sakralnych z podziałem na Kościół Katolicki, Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny oraz pozostałe kościoły i inne związki wyznaniowe zawiera tabela stanowiąca załącznik Nr 1 do niniejszej informacji.

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Kasa Kościoła Statut Funduszu Kościelnego

Send text to e-mail address..

Print-out version..    PDF    MS Word