Jak widać z zawartych w tabeli danych wejście w życie ustawy o systemie ubezpieczenia społecznego oraz ustawy o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym nakładając na Fundusz Kościelny nowe zadania związane z finansowaniem przez państwo składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne osób duchownych, spowodowało, iż ponad 85% całości budżetu Funduszu Kościelnego, pomimo ustalenia podstawy obliczania wysokości składek na minimalnym poziomie (dla ubezpieczenia zdrowotnego — świadczenie pielęgnacyjne [obecnie 420,00 zł] zaś dla ubezpieczeń społecznych - minimalne wynagrodzenie [obecnie 824,00 zł]), przekazywana jest do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych na pokrycie ww. składek. Fundusz Kościelny finansuje obecnie składki na ubezpieczenie zdrowotne i ubezpieczenia społeczne za ok. 20.00 — 21.000 osób duchownych, wśród których grupę ok. 4000 stanowią członkowie zakonów kontemplacyjnych klauzurowych i misjonarze w okresach pracy na terenach misyjnych, za których Fundusz Kościelny opłaca w 100% składki na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, wypadkowe i zdrowotne. Fundusz Kościelny nie ma żadnego wpływu na wysokość obciążeń z tego tytułu. Wolumen składek uzależniony jest wyłącznie od wskaźników i podstaw ich obliczania określonych właściwymi przepisami oraz ilości ubezpieczonych. Zgodnie z § 24 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu postępowania w sprawach rozliczania składek, wypłaconych zasiłków z ubezpieczeń chorobowego i wypadkowego, zasiłków rodzinnych, pielęgnacyjnych i wychowawczych oraz kolejności zaliczania wpłat składek na poszczególne fundusze (Dz. U. Nr 165, poz. 1197 ze zm.) Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji przekazuje Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych należne składki w wysokości określonej przez ZUS na podstawie deklaracji rozliczeniowych i deklaracji rozliczeniowych korygujących.

Dokładny udział poszczególnych Kościołów i związków wyznaniowych w całości budżetu Funduszu Kościelnego nie jest znany. Wynika to z faktu, iż dominująca część środków Funduszu przeznaczana jest na finansowanie składek na ubezpieczenia zdrowotne i społeczne osób duchownych, przekazywanych Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych na podstawie opracowywanej przez ZUS elektronicznie dokumentacji zbiorczej. Posiadany przez ZUS zasób informacji nie pozwala natomiast na dokonanie podziału ubezpieczonych osób duchownych według kryterium przynależności do poszczególnych kościołów i innych związków wyznaniowych.

W odniesieniu do środków przeznaczanych na dotacje udzielane kościelnym osobom prawnym na pozostałe cele Funduszu Kościelnego — udział w nich osób prawnych poszczególnych kościołów i innych związków wyznaniowych podlega w poszczególnych latach pewnym wahaniom, przy zachowaniu generalnie stałych proporcji. W latach 1990-2003 osoby prawne Kościoła Katolickiego uzyskiwały ok. 83% — 89% środków, Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego — ok. 6%-11%, zaś pozostałych kościołów i innych związków wyznaniowych — ok. 2,5%-9% środków. Wynika to z faktu, iż Fundusz Kościelny wspomaga obiekty i dzieła wszystkich kościołów i innych związków wyznaniowych posiadających uregulowany status prawny oraz nie posiada ustalonego z góry schematu podziału środków według kryterium wyznaniowego. Fundusz nie finansuje bowiem samych kościołów (w znaczeniu związku wyznaniowego), ich działalności kultowej, lecz konkretne obiekty będące w posiadaniu osób prawnych kościołów oraz konkretne prowadzone przez nie dzieła. Udział poszczególnych kościołów w środkach Funduszu przeznaczonych na dotacje, kwalifikujących się do ich udzielenia, a pośrednio — z ilości posiadanych przez osoby prawne poszczególnych kościołów zabytkowych obiektów sakralnych oraz ilości prowadzonych przez nie dzieł charytatywnych, oświatowych i opiekuńczo-wychowawczych.

VI. Fundusz Kościelny a rewindykacja nieruchomości kościelnych

Cele Funduszu Kościelnego pozostają bez związku z realizowanym procesem przywracania kościołom i innym związkom wyznaniowym upaństwowionych nieruchomości. Stosownie do cytowanego art. 8 ustawy Fundusz Kościelny miały tworzyć dochody z nieruchomości przejętych na jej mocy oraz dotacje państwowe. Ustawa obowiązuje do dnia dzisiejszego i dokonane zgodnie z jej przepisami przejęcia nieruchomości zachowują skutek prawny. procesem przywracania własności nieruchomości, w odniesieniu do nieruchomości przejętych w toku wykonywania tej ustawy, objęte są natomiast nieruchomości przejęte z naruszeniem jej przepisów. Wynika to z faktu, iż w toku wykonywania ustawy powszechna była praktyka przejmowania także w całości lub znacznej części nieruchomości objętych poręczeniem ustawowym. Utrzymując w mocy skutki prawne przejęcia na własność Państwa własności nieruchomości dokonanego na mocy ustawy państwo nadal pozostaje swego rodzaju dłużnikiem kościołów i innych związków wyznaniowych, których to przejęcie dotknęło.

Należy ponadto zauważyć, iż zarówno cyt. art. 8 ustawy jak i przepisy określające cele Funduszu Kościelnego wydane po jej uchwaleniu odchodzą od wyłącznie rekompensacyjnego charakteru Funduszu, tak w aspekcie dochodowym jak i wydatkowym, przewidując dofinansowanie Funduszu dotacjami państwowymi ponad dochody z upaństwowionych nieruchomości jak i uwzględniając finansowanie z Funduszu społecznie użytecznych zadań stanowiących pole współdziałania państwa z kościołami i innymi związkami wyznaniowymi. Trzeba bowiem dokonać rozróżnienia pomiędzy działalnością stricte religijną a działalnością społecznie użyteczną prowadzoną przez kościoły i inne związki wyznaniowe w sferach pozareligijnych. W zakresie kompetencji Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji przyznawane z Funduszu Kościelnego dotacje dla kościelnych osób prawnych przeznaczone są na remonty i konserwacje zabytkowych obiektów sakralnych, stanowiących wspólne dziedzictwo kulturowe całego narodu oraz wspieranie prowadzonej przez te osoby działalności charytatywnej, oświatowo-wychowawczej i opiekuńczo-wychowawczej, a więc dotyczą sfery współdziałania państwa z kościołami i innymi związkami wyznaniowymi w realizacji zadań społecznie użytecznych, pozostających w kręgu spraw publicznych.

Trzeba mieć na uwadze także fakt, że osoby duchowne i zakonne, w tym zwłaszcza członkowie zakonów kontemplacyjnych klauzurowych i misjonarze w okresach pobytu na terenach misyjnych są jedną z kilku grup społecznych nie osiągających żadnego lub znikome przychody, za które, ze względów humanitarnych, w myśl wprost wyrażonej w art. 4 ustawy "o NFZ" zasady solidarności społecznej, składki ubezpieczeniowe opłacane są z budżetu państwa. Ze względu na właściwości systemu ewidencji przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych osób ubezpieczonych brak jest nadal możliwości ustalenia dokładnych ilości osób ubezpieczonych z poszczególnych tytułów ubezpieczenia oraz weryfikacji prawidłowości dokonanych zgłoszeń do tych ubezpieczeń. Możliwość taka, według informacji uzyskiwanych z ZUS powstanie z chwilą pełnego uruchomienia informatycznego systemu indywidualnych kont osób ubezpieczonych. Wskazać jednak należy, iż wymieniona ilość osób duchownych objętych ubezpieczeniami finansowanymi w całości lub części przez Fundusz Kościelny jest w zasadzie zbieżna z podawanymi przez władze kościołów: katolickiego i prawosławnego, których duchowni stanowią zdecydowaną większość osób objętych tym systemem.

Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji nie posiadając w tym zakresie kompetencji nie dysponuje danymi o powierzchni gruntów rolnych stanowiących obecnie własność poszczególnych kościołów i innych związków wyznaniowych. Według informacji uzyskanych w grudniu 2003 r. od Departamentu Analiz i Udostępniania Informacji Głównego Urzędu Statystycznego, Urząd ten również nie posiada danych w tym zakresie w ujęciu pozwalającym na wyodrębnienie spośród wszystkich właścicieli gruntów rolnych kościołów i innych związków wyznaniowych. Jak wynika z tej informacji przy opracowywaniu wyników Powszechnego Spisu Rolnego 2002 r. parafialne gospodarstwa rolne zostały włączone do gospodarstw indywidualnych i nie ma możliwości wydzielenia dla nich informacji ze spisu. Z danych spisowych wynika jedynie, że klasztory, zakony i kongregacje wszystkich kościołów i innych związków wyznaniowych posiadają nieruchomości o ogólnej powierzchni 8888,44 ha, w tym 7287,81 ha użytków rolnych.

W wyniku zakończonych postępowań regulacyjnych przeprowadzonych przez pięć działających obecnie komisji regulacyjnych (Komisja Majątkowa prowadząca sprawy Kościoła Katolickiego, Komisja Regulacyjna prowadząca sprawy Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego, Komisja Regulacyjna do Spraw Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego, Komisja Regulacyjna do Spraw Gmin wyznaniowych Żydowskich i Międzykościelna Komisja Regulacyjna prowadząca sprawy pozostałych kościołów i innych związków wyznaniowych) oraz — w odniesieniu do niektórych kościołów i innych związków wyznaniowych - Ministra właściwego w sprawach wyznań religijnych i wojewodów osobom prawnym kościołów i innych związków wyznaniowych przywrócono własność i przekazano nieruchomości rolne o łącznym obszarze ok. 58.200 ha, zaś na podstawie przepisów właściwych ustaw regulujących stosunki pomiędzy państwem a poszczególnymi kościołami i innymi związkami wyznaniowymi wojewodowie (lub inne organy wykonujące w imieniu Skarbu Państwa uprawnienia wynikające z własności nieruchomości) stwierdzili nabycie przez kościelne osoby prawne własności nieruchomości z mocy prawa oraz przekazali im nieodpłatnie, w tym grunty rolne, o łącznym obszarze ok. 36.900 ha.

W sprawach rewindykacji upaństwowionych nieruchomości Kościoła Katolickiego do Komisji Majątkowej wpłynęły ogółem 3062 wnioski o wszczęcie postępowań regulacyjnych. Według stanu na dzień 30 sierpnia 2004 r. rozpoznano — całkowicie lub częściowo — 2875 spraw, w wyniku których zawarte zostały 1354 ugody oraz wydano 905 orzeczeń przywracających lub przekazujących własność nieruchomości. W wyniku wydanych orzeczeń i zawartych ugod przywrócono i przekazano kościelnym osobom prawnym własność nieruchomości o ogólnej powierzchni ok. 56.320,00 ha, w tym 415 nieruchomości budynkowych o powierzchni 332,30 ha. Ponadto 570 postępowań regulacyjnych zakończono odrzuceniem lub oddaleniem wniosku bądź umorzeniem postępowania, zaś w 46 sprawach zespoły orzekające nie uzgodniły stanowiska.

Próbując dokonywać oceny wielkości gruntów nabytych w drodze różnego rodzaju postępowań rewindykacyjnych w kontekście podstaw funkcjonowania Funduszu Kościelnego trzeba mieć na uwadze dwie istotne okoliczności.

Po pierwsze - wspomniany wyżej brak możliwości w miarę precyzyjnego ustalenia powierzchni gruntów przejętych w wykonaniu ustawy. Według danych b. Urzędu do Spraw Wyznań opartych na informacjach Ministerstwa Finansów dotyczących opłaty podatku gruntowego, w 1965 r. kościoły i inne związki wyznaniowe posiadały ok. 38.675 ha gruntów, zaś w latach 1950-1965 sprzedały ok. 5.000 ha gruntów. Z porównania tych liczb z fragmentarycznymi danymi o ilości gruntów będących w ich posiadaniu w kresie przedwojennym i informacjami o ilości gruntów przejętych w pierwszym roku obowiązywania ustawy z 1950 r. wynika, że przejęciu w wykonaniu ustawy ulec mogły nieruchomości o łącznym obszarze ok. 134.000 ha.

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Kasa Kościoła Statut Funduszu Kościelnego

Send text to e-mail address..

Print-out version..    PDF    MS Word