Nim nastąpi punkt kulminacyjny (właśnie „właściwa" Msza Święta z „przemianą chleba w ciało…" itp.) miejsce ma jeszcze jedno, nie mniej znaczące wydarzenie. Otóż, niemal na każdym nabożeństwie, zabraknąć nie może tzw. KAZANIA. I jest to właściwie istota rzeczy. Cała bowiem inżynieria społeczna, wszelkie procesy, bodźce i tym podobne sprawy, zastosowane podczas mszy świętej, służyć miały (i czasem służą nadal) w średniowieczu do „jak najwłaściwszego przygotowania" ludzi na przyjęcie słów kapłana. Nie chcąc posunąć się za daleko w porównaniach, nie mogę uniknąć nawiązania do systemów totalitarnych, stosujących podobne, czy wręcz identyczne metody działania. Kościół w dobie średniowiecza, uznać można bowiem za instytucję (organ władzy!) o cechach iście totalitarnych. Prawidła i treści przekazywane przez kapłana społeczeństwu, przyczyniły się jawnie do osiągnięcia zamierzonego przed wiekami celu. Chrześcijaństwu gotującemu się na „zdobywanie świata" udało się skutecznie przeprowadzić „inwazję na ludzkie umysły". Efektem tego: stulecia rządów kościoła w Europie Wieków Średnich i jego potęga trwająca po dziś dzień.

Mamy tutaj człowieka ukazanego w świetle koncepcji behawiorystycznej, równolegle zaś widać praktyczne zastosowania owej koncepcji. Inżynieria społeczna to nauka rozwijająca się w czasach nam współczesnych, prężnie jak nigdy. Na przykładzie kościoła widać jednak, że jej początków należy upatrywać dużo wcześniej niż wiek XX. Z pozoru prosty schemat, wypunktowany i opisany na przykładzie, jest skutecznie stosowany, z małymi zmianami i modyfikacjami przez setki lat. Zarówno w chrześcijaństwie, jak i innych wielkich religiach światowych. I — co ciągle podkreślam - jest to schemat skuteczny do dzisiaj! Człowiek bowiem, niezależnie od wysublimowanych teorii i twierdzeń psychologii poznawczej czy humanistycznej, zawsze będzie miał w sobie nieodzowną cząstkę tego, o czym pisali Watson i Skinner. Sztuka polega na tym, by tę „skłonność do automatyzacji" człowieka umiejętnie wykorzystać. A paradoksalnie, tę umiejętność posiada tylko... drugi człowiek.

Na zakończenie warto wspomnieć o wolności i godności, o której pisał (acz bardzo niewiele) właśnie Skinner, w odniesieniu do swej teorii „zezwierzęcającej" człowieka. Taka refleksja musiała bowiem prędzej czy później pojawić się w głowie amerykańskiego uczonego. Gdyby bowiem prawdą było tylko to, o czym piszą behawioryści radykalni — kościół ze swymi skutecznymi metodami w istocie opanowałby cały świat. Tak się jednak nie stało. Siła, zasięg i autorytet władzy kościelnej w ostatnim czasie drastycznie maleje. Ludzie i ludzkość ewoluują. Zmieniają się, co za tym idzie, systemy wartości, pragnienia i cele w życiu. Jeśli nawet nie człowiek samodzielnie dokonuje wyborów, a jest „sterowany" przez społeczeństwo — to nie wolno zapominać, że społeczeństwo to składa się właśnie z ludzi! Kościół od dłuższego czasu stoi w miejscu. Chcąc utrzymać swą pozycję musi wyjść do ludzi, stać się otwartym na nowe idee, zacząć się zmieniać i ulepszać. W chwili obecnej mechanizacja i sterowanie wystarczają czasem tylko w obrębie murów kościoła, szkoły, fabryki czy zakładu pracy. Człowiek dąży do wolności i godności, i czego by się nie mówiło, w XXI wieku, jest mu do niej blisko jak nigdy dotąd.

*

Przy pracy nad tekstem korzystałem z:
Władysław Kopaliński, Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych, 2003.
Józef Koźlecki, Koncepcje psychologiczne człowieka, 2000.
Marino Qualizza, Inicjacja Chrześcijańska, 1996.
Pius XII, Encyklika "Mediator Dei" (fragment), 1949.
Innocenty II, "De Sacro Altaris Mysterio" (fragment), 1873.
Sobór Trydencki, sesja XXII, Nauka o najświętszej ofierze Mszy Świętej, 1562. (źródło: "Breviarium fidei" — Księgarnia św. Wojciecha, Poznań 1988, wydanie II).

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Kosiarze umysłów Psychologia ewolucyjna religii

Comment on this article..   See comments (5)..

Send text to e-mail address..

Print-out version..    PDF    MS Word

Grzegorz Galiński Student pedagogiki na Uniwersytecie Warszawskim. Członek Polskiego Stowarzyszenia Racjonalistów oraz Stowarzyszenia Amnesty International w Polsce.  Number of texts in service: 4  Show other texts of this author  Newest author's article: Ucieczka od wolności słowa