Hinduizm

Omówione kierunki religijne wywarły w ciągu półtora tysiąca lat temu wielki wpływ na hinduizm, choć nieunikniony był też wpływ tamtejszej ludności przedaryjskiej. Wiara i praktyki hinduizmu kontynuującego braminizm daleko odbiegły od pierwotnej religii, Choć Weda pozostała autorytetem i nadal odprawiano ceremonie wedyjskie. Nowe bóstwa i nowe ceremonie, nowe idee filozoficzne widać w obu wielkich epopejach, „Mahabharacie" i „Ramajanie". Również w zawierających przeróżną treść utworach zwanych „puranami", obejmujących legendy i podania o bogach i bohaterach, wiele wiadomości o charakterze kronikarskim, hymny i ceremonie, teoretyczne rozważania filozoficzne. Kult odbywał się przed podobiznami w świątyniach, często wielkich i okazałych. Za szczególnie skuteczne zaczęto uważać praktyki religijne wypełniane w określonych miejscach świętych, zwanych „tirtha" (dosł. bród), położonych przeważnie na brzegach świętych rzek, takich jak Ganges, Jamuna, Narmanda, w których kąpiel maiła być zbawienna. 

W drugiej połowie I tysiąclecia rozkwitły także szczególne postaci kultu, tantryzm i siaktyzm. Tantryzm, nazywany tak od terminu „tantra" („tantara" znaczy: „osnowa tkacka; system, w szczególności nauk i ceremonii; pism traktujące o takim systemie"), obejmuje teorię i praktyki nie znane Wedzie w ogóle, a w węższym sensie takie, które się opierają na tekstach noszących nazwę „tantra" lub treściowo im bliskich. Siaktyzm („siakti" znaczy „Moc") przypisuje pewnym mocom uosobionym w postaci bogiń wielką rolę na świecie i w dziele zbawienia. 

Do najbardziej znanych bogów należeli: Brahma — wszechświata, który wraz z Wisznu i Śiwą tworzy Trimurti, czyli 3 aspekty jednego Boga. W mitologii indyjskiej Brahma, rodzi się z kwiatu lotosu wyrastającego z pępka śpiącego Wisznu, kiedy już wszechświat zostanie stworzony, budzi się Wisznu i bierze go w opiekę na czas jednej kalpy, kosmicznego cyklu trwającego 4.320.000.000 lat ziemskich, po czym Śiwa niszczy go. Przedstawiany w postaci mężczyzny o czterech rękach i czterech głowach skierowanych w cztery strony świata. Sziwa - (Śiwa, sanskr. — łaskawy, przychylny) znany jako Bóg niszczący i mistrz jogi, najczęściej przedstawiany jako jogin siedzący w „asanie lotosu" lub na byku o imieniu Nandi; czasami z trzecim okiem pośrodku czoła. Nieodłącznym atrybutem Śiwy jest trójząb. Śiwa jest bóstwem zawierającym w sobie pozornie sprzeczne skrajności: z jednej strony jest uosobieniem zniszczenia i śmierci, z drugiej jest patronem płodności i wzniosłym mistykiem. Wisznu - przedstawiany jako czteroramienna postać o błękitnej skórze. Nosi złotą szatę, a na jego piesi widnieje klejnot „kausthubha". Jego atrybutami są koncha (śankha), dysk (ćakra), maczuga (gada) i lotos (padma). Siedzibą Wisznu jest planeta (loka) Wajkuntha. Lakszma — żona Wisznu, bogini szczęścia i urodzaju, Kryszna — ósme wcielenie boga Winszu, jeden z głównych bohaterów pieśni indyjskiej „Bhagawadgita", fragmentu eposu „Mahabharata", Ganesia — bóg mądrości, usuwający przeszkody, pan bóstw podziemnych; syn Sziwy i Parwati, przedstawiany w postaci ludzkiej z głową słona, Ganga — bogini, personifikacja rzeki Ganges, córka Himawatu, Himawatu — bóstwo Himalajów, Parwati — jedna z łagodnych postaci małżonki boga Sziwy, Rama — bohater indyjskiej epopei „Ramajana", boga Ramę uznano jako jedno z wcieleń boga Wisznu. Element żeński zyskał o wiele większe znaczenie niż w epoce wedyjskiej. Sam kult potężnych bogiń jest bardzo stary, bo występuje u najrozmaitszych ludów starożytnych, można przypuszczać, że w zamierzchłych czasach znany był także w Indiach. Hinduizm nie może powołać się na założyciela i jego naukę, dlatego traktujemy go jak system społeczny, połączony z mnóstwem najprzeróżniejszych, często ze sobą sprzecznych ceremonii i wierzeń, oparty na zapewniającej pierwszeństwo braminom kastowości. Przynależność do pewnej kasty zobowiązuje do trzymania się za daleka od kast niższych, przede wszystkim, kiedy chodzi o zawieranie związku małżeńskiego. W wielu kastach dozwolone jest tylko pożywienie jarskie, a zakazane są napoje zawierające alkohol. Przepisy kastowe mają też wpływ na ubranie, fryzurę i wiele innych rzeczy. Dla hindusów ważniejsze są obrzędy — zaniedbanie któregoś może stać się przyczyną wyklęcia.

Mitologia chińska

Wiadomości o rodzimej religii Chin sięgają prawie dwóch tysięcy lat przed Chrystusem. Już w owych dawnych czasach istniał w Chinach kult wielu bóstw i duchów. Charakterystyczną cechą był kult Nieba i przodków. W filozofii pojmowano Niebo jako uosobienie kosmicznego i moralnego porządku świata oraz siłę duchową, która kieruje losami ludzi. W religii przypisywano Niebu nieraz cechy osobowe, wręcz uważano je za osobę. W kulcie przodków Chińczycy nie uznawali zmarłych za bogów. Składane ofiary były uważane za dowód pamięci i szacunku dla przodków. Czczono bogów państw, prowincji, osiedli, a ponadto liczne bóstwa rzek, gór, mórz, miast, domów, a nawet warstw ludności. Około VII w. p.n.e. literaci i filozofowie zaczęli powątpiewać nie tylko w obecność bóstw i duchów podczas religijnych uroczystości składania ofiar, ale w ogóle w ich istnienie.

Konfucjanizm

Około 500 p.n.e. powstały dwa kierunki: konfucjanizm i taoizm, które są uważane za systemy filozoficzno-religijne. Konfucjusz (551 — 479 p.n.e.) żył w okresie rozbicia Chin na wiele państewek, rozpadu więzi społecznych oraz zachwiania się tradycyjnych wierzeń religijnych, a więc w czasach głębokiego kryzysu społecznego, politycznego i religijnego. Widząc rozprzężenie i rozbicie starożytnych instytucji oraz niesprawiedliwość w kraju i zło w ludziach, postanowił temu skutecznie zaradzić. Ratunku szukał w mądrości przekazanej przez starożytną tradycję chińską. Z niej starał się wyprowadzić normy współżycia społecznego i rządzenia państwem, które miały obowiązywać po wszystkie czasy. Dlatego poznawał tradycję chińską i zgłębiał zawartą w niej mądrość przodków. Uznaje on istnienie bogów, a także duchów i demonów, ale wszystkie ofiary i obrzędy mają dla niego jedynie subiektywną wartość: pobudzają człowieka do pobożności i skupienia. Przywiązywał duże znaczenie do właściwego wypełniania obrzędów, przypisując im nawet siłę umoralniającą. A życie moralne człowieka stanowiło główny cel nauczania Konfucjusza. Religia więc miała służyć życiu moralnemu człowieka, a nie kontaktowi z bóstwem. Doktryna Konfucjusza skupiła się na zagadnieniach doskonalenia osobowości człowieka, współżycia ludzi między sobą i sposobów rządzenia. Konfucjusz uprawiał pięć starych cnót chińskich i innym je polecał: życzliwość, prawość, przyzwoitość (to znaczy zachowanie pełne szacunku), mądrość, lojalność. Mocno wierzył w wewnętrzną dobroć człowieka i w jego zdolność do pokierowania swym życiem według racjonalnych zasad. 

Taoizm

Zasadnicze znaczenie miało dla Chińczyków kolejne następowanie po sobie pierwiastków jang i in. Następstwo obu sił działających w świecie nazwano „tao" (tao — dosł. „droga", stąd nazwa taoizm). Taoizm był najpierw filozofią, a później stał się również religią. Twórcą prądu filozoficznego jest prawdopodobnie Laocy (VI w. p.n.e., myśliciel i filozof chiński; wg tradycji autor „Daodejing", pierwszego i jednego z głównych dzieł taoistycznych). Główną rzeczywistością i podstawowym pojęciem w taoizmie jest tao. Taoiści głosili, że elementy wszechświata jasne i czyste tworzą niebo, a jego elementy ciężkie tworzą ziemię. Człowiek zaś łączy w sobie niebo i ziemię. Utrzymywali, że pierwotnie panowała doskonała harmonia w człowieku i złoty wiek świata. Myśliciele chińscy byli zgodni z tym, że ta harmonia została zburzona i nastąpiła degradacja ludzkości. Ale różnili się w tłumaczeniu przyczyn powstałej sytuacji i w szukaniu środków naprawy. Konfucjaniści próbowali powrócić do złotego wieku na drodze naprawy obyczajów, a taoiści przez całkowite wyrzeczenie złudnych wartości cywilizacji. Należy zaznaczyć, że w taoizmie istniało szczególne dążenie ludzi do zapewnienia sobie nieśmiertelności i wolności od chorób. Występowała także tendencja, aby przez ascezę i ćwiczenia oddechowe lub inne oderwać się od więzów skończoności. Życie cnotliwe miało zapewnić długowieczność. 

Obok dwóch wymienionych kierunków na terenie Chin pojawił się buddyzm. Został zaszczepiony z Indii poprzez Azję Środkową w II w. p.n.e. Charakterystyczną cechą wczesnego buddyzmu chińskiego był jego ścisły związek z taoizmem. Z dwóch postaci buddyzmu: hinajany i mahajany, w Chinach ostatecznie zapanowała ta ostatnia. Bddyzm tracił stopniowo znaczenie na rzecz konfucjanizmu, a wśród chińskiej elity społecznej był uważany za religię ludową. W praktyce religie chińskie charakteryzują się synkretyzmem, który sprawia, że nie da się ściśle podzielić Chińczyków na taoistów, konfucjanistów i buddystów.

Religia Sumerów

Na teren Mezopotamii począwszy od czwartego tysiąclecia p.n.e. przybywały nowe ludy. Religia była zależna od warunków geograficznych, obszaru, właśnie od napływu fal etnicznych, zmian gospodarczych i politycznych. Od czasów prahistorycznych do początku naszej ery, zmieniała nie raz swoją treść przy jednoczesnym zachowaniu istniejących dawnych form. Wierzono, że bóstwa symbolizują elementy świata, siły i objawy życia przyrody, część z nich wyobrażano sobie w postaci zwierząt. W pierwszym tysiącleciu p.n.e. wykształcił się zwyczaj łączenia, utożsamiania bóstw z gwiazdami. Pojawiły się demony, istoty dobre i opiekuńcze albo złe z natury. Jako trzeci istniał świat sił nieosobowych (magicznych). Według pojęć sumeryjskich bogowie byli wykonawcami odwiecznych praw, którym sami podlegali. U Semitów natomiast prawem najwyższym była wola Boga, odpowiednio do jego stanowiska. Babilończycy wierzyli, że imię zawiera w sobie istotę danej osoby lub rzeczy. „Dać imię" znaczy „stworzyć", a nie mieć „imienia" to „nie istnieć". W okresie rozbicia politycznego kraju (w trzecim tysiącleciu p.n.e.) przed zjednoczeniem dokonanym przez Hammurabiego (Hammurabi ok. 1750 p.n.e., władca Babilonii od 1792 p.n.e.; twórca potęgi państwa; ok. 1762 p.n.e. opanował północną i środkową Babilonię; podporządkował sobie północną Mezopotamię i Elam) każde miasto-państwo miało swojego boga-pana jako głównego władcę, któremu oddawano szczególną cześć. 

Od końca III tysiąclecia pojawili się bogowie: trójka kosmiczna (Anu, Enlil, Ea) i astronomiczna (Sin, Szamasz i Isztar, także Adad). Enlil — główny bóg Sumerów, czczony był jako wyłączny pan ziemi, później jego rolę przejął Marduk, ośrodkiem jego kultu było miasto Nippur, jego świętą liczbą 50. Z natury dobry i spokojny bóg Enki albo Ea był panem wód, stworzył człowieka, jego miastem było Eridu a świętą liczbą 40. Babbar-Szamasz był głównym bogiem solarnym, zasłynął jako wybitny wojownik, szczególnej czci doznawał w miastach Sippar i Larsa, przedstawiany jako dysk słoneczny, miał za liczbę świętą 20. Isztar babilońska jest boginią miłości, płodności i wojny. Za dynastii akadyjskiej (ok. 2350 — 2170 r. p.n.e.) cieszy się wielką czcią jako bogini-matka, planeta Wenus i potężna wojowniczka. Później staje się królową bogów, jedyną boginią, dającą zwycięstwo. Z jej kultem łączyła się prostytucja sakralna, jej liczbą było 15. Pierwotnie Marduk był tylko bogiem miasta Babilonu, potem (od ok. 1700 r. p.n.e.) bogiem najwyższym, narodowym zjednoczonej Babilonii. Marduk troszczył się o człowieka, utrzymywał miasto, był panem magii, opiekunem kapłanów- egzorcystów i lekarzem. Kult Marduka uprawiano w świątyni Esangila, jego zwierzęciem był mityczny gryf a liczbą 10. Bóg miasta Asur — Asur był patronem państwa i mocarstwa asyryjskiego. Przejął rolę Enlila i Marduka. Przetrwał upadek państwa (ok. 608 r. p.n.e.). O powstaniu świata dowiadujemy się ze słynnej epopei akadyjskiej „Enuma elisz". Powstała ze spojenia początkowo niezależnych mitów o powstaniu bogów, o zwycięstwie boga Ea nad potworem Apsu, o smoku, hymn ku czci Marduka i jego 50 imion. W teologii życie pośmiertne odgrywało rolę nieznaczną. Babilończyk modlił się o dobra doczesne. Śmierć oznaczała istotne pogorszenie warunków bytu. Duch umarłego schodził do ciemnego królestwa boskich małżonków Nergal i Ereszkigal, które pełne było pyłu i kurzu. W społeczeństwie babilońskim istniał zorganizowany stan kapłański przedstawiający jednocześnie ówczesną wiedzę i naukę. Kapłan pośredniczył między bóstwem a człowiekiem. Religia babilońsko-asyryjska była przepojona magią, zwłaszcza pod koniec swojego długiego istnienia, podporządkowała sobie naukę i utrudniała jaj rozwój.

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Religie Japonii Dżinizm

See comments (2)..

Send text to e-mail address..

Print-out version..    PDF    MS Word