Charakterystyka głównych systemów religijnych Wschodu

Charakterystyka głównych systemów religijnych Wschodu [4]

Kapłanem mógł zostać każdy Egipcjanin po zdobyciu odpowiedniego przeszkolenia w świątyni. Wyższe godności kapłańskie wymagały specjalnych święceń. Głową męskiego kleru w Egipcie był faraon. Następnym stopniem w hierarchii kapłańskiej było stanowisko arcykapłana. Do wyższego duchowieństwa należeli ci kapłani, którzy mieli prawo wchodzenia do sanktuarium świątyni. Niższe szczeble zajmowali kapłani-lektorzy i słudzy świątynni. W okresie Nowego Państwa zorganizowany stan kapłański stanowi już wielką potęgę ekonomiczną i polityczną. Za czasów Ramzesa III (1197 — 1165 p.n.e.) do świątyń należało już prawie piętnaście procent wszystkich gruntów uprawnych w Egipcie. Kapłani opanowali wszystkie dziedziny życia w Egipcie. W końcu arcykapłani Amona zasiedli nawet na tronie faraonów.

Mitologia fenicka

Religia fenicka była wytworem cywilizacji wiejskiej, a rolę dominującą odgrywały w niej kulty agrarne ^{[ 10 ]}. Mity i kulty tego rejonu ulegały początkowo tylko nieznacznym wpływom religii Babilonii, Egiptu. Rodzime pierwiastki religii fenickiej utrzymywały się w ciągu tysiącleci, nie podlegając większym zmianom i przeobrażeniom. Bogowie Fenicjan tworzyli zorganizowany system hierarchiczny, w którym każdy z nich miał określoną funkcję i władzę. Pierwsze informacje o panteonie fenickim zawarte są w egipskich tekstach z początków II tysiąclecia p.n.e. i z tekstów mitologicznych z Ugarit ^{[ 11 ]}. Naczelne miejsce zajmował bóg El, który czczony był w całym świecie semickim. Był panem bogów, „stwórcą stworzeń", był wieczny, wszechmocny, sprawiedliwy i mądry, miłosierny i dobrotliwy. Ważnym bóstwem był bóg burzy Baal (miał kilka przydomków: Baal Safon, Safon, Baal Hadad). Zasiadał on na chmurach, zsyłał błyskawice i sprowadzał deszcz, zapewniał płodność i urodzaj. Przedstawiano go jako silnego młodzieńca, jego kult tak rozkwitnął, że usunął w cień boga El. Na terenach pustynnych czczono boga Alijana — strzegł on źródeł i studni, zasilając je w wodę. Innym bogiem fenickim był Reszef (zwany Mikal — błyskawica), bóg sprowadzający zarówno plagi i nieszczęścia, jak i bogiem zapewniającym zdrowie i powodzenie. Jednym z popularniejszych bóstw kananejskich był Koszar — mądry rzemieślnik, wynalazca narzędzi, broni i żelaza. Każde miasto miało swego boga opiekuna. Głównym bogiem Tyru był Baal, w Sydonie — Eszmun, bóg zdrowia. W Bejrucie czczono Asztarte, boginię płodności, w Byblos rozwinął się kult Adonisa. Istotnym aktem kultu religii fenickiej była ofiara. Znano ofiary ze zwierząt, płodów ziemi, płynów a nawet z ludzi. Zabijano niemowlę i jego zwłoki, zamknięte w amforze, zamurowywano w fundamentach świątyń i domów. Religia fenicka znała także ofiary z dzieci palonych żywcem, zwane „molk". Ofiary takie składano także m. in. u bram Jerozolimy i w Kartaginie będącej kolonią fenicką. Religia Fenicji i starożytnej Syrii była wytworem cywilizacji wiejskiej. Walki bogów, kult zwierząt, większa niż gdzie indziej w starożytności skłonność do ofiar z ludzi zdają się świadczyć o jej wielkim prymitywizmie. Wierzenia te wywarły znaczny wpływ na ukształtowanie religii izraelskiej na jej ideologię, organizację i kult.

Mitologia izraelska

Podstawą judaizmu jest wiara w jednego Boga (osobowego, niepodzielnego, będącego bytem niematerialnym, bezcielesnym i wiecznym), będącego nie tylko stwórcą świata, także jego stałym „nadzorcą", czy też „opiekunem". Bóg ten zawarł z ludem Izraela wieczyste przymierze, obiecując ochronę i pomoc w zamian za podporządkowanie się nakazom Boga. Wywodzi się z wierzeń ludów zamieszkujących Palestynę, Przechowywali oni tradycję o wędrówce ich przodka Abrahama z mezopotamskiego Ur do Palestyny i przymierzu zawartym przez niego z Bogiem, który obiecał mu liczne potomstwo i we władanie kraj Kanaan. Znakiem tego przymierza stało się obrzezanie. Również przekazywano tradycje dotyczące potomków Abrahama (Awraham): syna Izaaka (Icchak), wnuka Jakuba (Jaakow, zwanego też Izraelem) i prawnuków: Rubena, Symeona, Lewiego, Judy, Peresa, Issachara, Zabulona, Gada, Dana, Asera, Józefa i Beniamina — od których pochodzić miało 12 plemion izraelskich. Tradycja mówiła również o niewoli potomków Izraela w Egipcie (Micrajim), o nowym przymierzu, jakie zawarł Bóg „Jahwe" z Mojżeszem (Mosze), o plagach, które Bóg zesłał na Egipcjan i o pomyślnej ucieczce z Egiptu dzięki licznym cudom i opiece Boga. Zachowano też przekaz o wędrówce przez pustynię, ustanowieniu kapłaństwa (spośród synów Lewiego — lewitów), oraz o zdobywaniu Ziemi Obiecanej pod wodzą Jozuego w walkach z zamieszkującymi je ludami.

Judaizm pierwotny miał charakter henoteistyczny. Nie istniały jednak jeszcze pojęcia życia pozagrobowego, duszy nieśmiertelnej, wiary w przyjście Mesjasza. Judaizm znalazł swoje odzwierciedlenie w najstarszej części Biblii — Pięcioksięgu, księdze Jozuego i niektórych Psalmach. Przyjmowano, że po śmierci ludzie nie giną całkowicie, lecz schodzą do „doliny śmierci", gdzie egzystują jako cienie nie mając wpływu na żywych. Bóg karał i wynagradzał raczej całą społeczność (lud Izraela, Egipcjanie, Sodoma), niż pojedynczych ludzi. Zupełnie wyjątkowe postacie jak Mojżesz, Dawid czy Salomon dostępowali po śmierci zaszczytu zasiadania „po prawicy Boga". Judaizm pierwotny miał zapewne uproszczoną liturgię, polegającą na czczeniu Mojżesza, potem również proroka Eliasza i Arki Przymierza, oraz składaniu ofiar całopalnych z pierworodnych baranów. Kult był sprawowany na licznych „wyżynach", na przykład na górze Garizim. Król Salomon dokonał centralizacji kultu, budując w 967 r. p.n.e. świątynię jerozolimską, lecz po jego śmierci królestwo rozpadło się na dwa królestwa: Izrael (z siedzibą w Sychem) i Judę (z siedzibą w Jerozolimie). W obu ośrodkach kapłani spisywali teksty religijne i prawne, które stały się trzonem Tory — żydowskiego prawa religijnego. Upadek królestw Izraela (722 p.n.e.) oraz Judy (586 p.n.e.) spowodowany był według tradycji licznymi odstępstwami od przykazań Boga Jahwe, a szczególnie obdarzaniem czcią bogów „cudzoziemskich". Upadek królestwa Judy oznaczał zburzenie pierwszej świątyni jerozolimskiej i okres niewoli. Judaizm świątynny powstał w czasach niewoli babilońskiej, po wypędzeniu ludności Izraela na tereny dzisiejszego Iraku i po najeździe Palestyny przez Achamenidów. W tym czasie ostatecznie zredagowano większą część Starego Testamentu oraz przeprowadzono reformę religijną (reforma Ezdrasza). Po powrocie z niewoli babilońskiej oprócz odnowionego systemu wierzeń opracowano skomplikowaną liturgię, która była sprawowana wyłącznie przez kapłanów w Świątyni Jerozolimskiej wybudowanej w 536-515 p.n.e. na miejscu starej świątynni króla Salomona. W świątyni tej nie było już jednak zaginionej Arki Przymierza.

Niektóre z opisanych religii przetrwały od naszych czasów i zyskało miano światowych. Wedyzm i braminizm można spotkać w śladowych ilościach do dziś na terenie Indii. Dżinizm wypierany przez inne religie ograniczył się do klasztorów. Obecnie największymi ośrodkami tej religii są Bombaj w Indiach i Karaczi w Pakistanie. Ponad miliard ludzi na świecie w końcu XX wieku wyznaje hinduizm i buddyzm. Teraz buddyzm w największym nasileniu występuje na terenie Chin, Mongolii, Tybetu, Japonii, Korei Płd., Birmy, Laosu, Kambodży, Wietnamu, Sri Lanki a częściowo na terenie Indii. Obecnie liczbę wyznawców zaratusztrianizmu ocenia się na ok. 100 tyś. Religia ta występuje głównie na terenach Indii (Bombaj), Iranu oraz Pakistanu. Religia egipska stanowiła dziwaczny zlepek fetyszyzmu, totemizmu, animizmu, politeizmu, henoteizmu i panteizmu ^{[ 12 ]}, kryjąca w sobie szczytowe osiągnięcia religijnej myśli ludzkiej, ideę łaskawego stwórcy i sprawiedliwego pana wszechświata, jedynego boga w wielu osobach, ideę jednoczącą wszystkie systemy teologiczne Egiptu. Taoizm i konfucjanizm występują na terenie Chin. Judaizm zaczerpnął prawdopodobnie niektóre nowe koncepcje z Zaratusztrianizmu: idee wędrówki dusz po śmierci do piekła lub nieba, Sądu Ostatecznego, przyjścia Mesjasza i osobistej, odpowiedzialności za swoje czyny przed Bogiem. Reforma wiązała się z włączeniem w kanon Biblii pism proroków: Izajasza, Jeremiasza, Ezechiela i innych. Można powiedzieć, że każda z tych religii miał wpływ na ukształtowanie się nowych religii, np. chrześcijaństwa, w którym odnajdujemy wiele cech wschodnich kultów.

[ 10 ] Kulty agrarne — kulty charakterystyczne dla wczesnodziejowych społeczeństw rolniczych związane z rocznym cyklem wegetacyjnym; przedmiotem kultu (modlitwy, ofiary, praktyki magiczne) były bóstwa płodności i urodzaju.

[ 11 ] Starożytne miasto w północno-zachodniej Syrii; założone na początku V tysiąclecia p.n.e.; rozkwit ok. 1600 — 1300 p.n.e.; doszczętnie zniszczone w XII w. p.n.e. przez tzw. ludy morza.

[ 12 ] Panteizm — doktryna filoz., wg której Bóg jest tożsamy ze światem, rozumianym jako jedna całość bytowa.