Herrnhuci, albo inaczej bracia morawscy, to saksoński odłam braci czeskich a zarazem odłam luteranizmu, kontynuatorzy husytów. To pietystyczna grupa religijna o silnym podporządkowaniu życia rodzinnego celom religijnym przy jednoczesnym egalitarnym społeczeństwie. Za cel stawiali sobie zlikwidowanie różnic stanowych, rasowych poprzez m.in. zniesienie poddaństwa. Wywodzili się z doktryny morawskiego husytyzmu — ruchu społeczno-religijnego narodzonego w Czechach (J. Hus) na początku XV wieku skierowanego przeciwko władzy politycznej papieża, zależności politycznej od Niemiec oraz ustrojowi feudalnemu. Z czasem podzielili się na dwa odłamy: umiarkowanych kalikstynów i radykalnych taborytów. Taboryci pod wodzą J. Žižki prowadzili wojny religijno-narodowe w latach 1419-1434. Klęska pod Lipanami stanowiła zarazem ich kres; kalikstyści przetrwali do XVI wieku.

Jednak dopiero napór luteranizmu zmusił kalikstystów do schronienia się na wschodzie u schyłku XVII wieku. Pierwszym etapem ich wędrówki były Góry Łużyckie, na włościach Mikołaja Ludwika von Zinzendrofa (1700-1760). W 1772 roku założyli pierwszą osadę Herrnhut (Straż Pańska) w okolicach Bertelsdorfu. W latach 60 tych XVIIIwieku w całej Łotwie i Estonii znalazło schronienie około 14-tysięcy herrnhuntów, jednak szczyt fali emigracyjnej miał miejsce w latach 1765-1766. Tak duży napływ „innowierców" oraz ich działalność misyjna wywołał sprzeciw Cerkwi, która w 1743 roku doprowadziła do zakazu działalności Herrnhutów (Sam von Zinzendrof został nawet na krótki czas aresztowany).

Kolejnym etapem migracji herrnhutów stała się Rosja. Pozwolenie na ich osiedlanie wydała caryca Katarzyna II. Pierwszy raz zetknęła się z nimi we wspólnocie Barby w Zerbst. Herrnhuci mieli także silne lobby w braciach Czernyszow. Jeden z nich, Iwan, jeszcze jako poseł w Wiedniu, zaproponował oddanie swych ziemi do dyspozycji herrnhutów. Drugi brat Zachar, poznał grupę podczas wojen śląskich. Właśnie Zachar wystąpił do carycy o pozwolenie na osiedlenie herrnhutów na swych ziemiach pod Moskwą. Propozycja ta spotkała się z ponowną niechęcią Cerkwi. Bracia zaproponowali, iż herrnhuci przyjmą status kościoła podporządkowanego Cerkwi ortodoksyjnej, jednak Cerkiew uznała misyjną działalność wspólnoty za nazbyt ryzykowną dla kościoła wschodniego.

Koniec końców herrnhuci osiedlili się nad Wołgą, w guberni Astrachania. W 1765 roku założyli wspólnotę „sarepta" położoną pomiędzy Wołgogradem, a Astrachaniem u ujścia Wołgi (400 km na południe od głównego skupiska Niemców nadwołżańskich). Zgonie z negocjowanymi dwa lata warunkami herrnhuci dostali 5800 dziesięcin (6322 ha) w wieczystej dzierżawie. Otrzymali prawo do samodzielnego wykonywania zadań policyjnych i regulowania spraw majątkowych. Wspólnota mogła przyjmować na swój obszar cudzoziemców i wystawiać im paszporty. Jej członkowie zwolnieni byli ze służby wojskowej, a podatki miały zostać ustalone po 30 latach. Przyznane im zostały kredyty gotówkowe i materiałowe oraz możliwość utrzymywania własnego przedstawicielstwa w Sankt Petersburgu..

Ziemia na której osiedlili się herrnhuci nie sprzyjała uprawie zbóż, dlatego gospodarka rolnicza kolonii opierała się głównie na warzywach, owocach, tytoniu i winnej latorośli. W 1768 roku powstał zakład tytoniowy, w 1771 roku wytwórnia win, a w 1772 roku browar. W 1773 roku „odkryto" lecznicze źródło, dzięki któremu z całej Rosji przyjeżdżało do 300 pensjonariuszy rocznie. Ale mieszkańcy kolonii nie byli znani w medycznym światku za sprawą jedynie leczniczego źródła. Dużą renomą cieszyli się sarepscy lekarze i farmaceuci, zwłaszcza w niemieckich koloniach i Petersburgu, chociaż pierwsza apteka w kolonii powstała dopiero w 1776 roku. Opracowali oni recepturę maści leczniczej „sarpeskiego balsamu". Kolonia znana była także z sarpinki — materiału powstałego z połączenia bawełny i lnu. Jego wytwarzanie rozpoczęto już w połowie XIX wieku. Duży przyrost naturalny, gwarantował duży zbyt dla wyprodukowanego materiału. Jednak by rozwijać produkcję, herrnhuci musieli zlecić wykonywanie części prac mieszkańcom okolicznych wsi.

Największą popularność kolonia herrnhutów zawdzięczała rodzinie Glietsch, założycielom dwóch największych w całej Rosji fabryk musztardy. Prestiż musztardy podkreślał fakt, iż była dostarczana na dwór carski. Dzięki temu fabryki Johana Caspera Glietscha uzyskały status monopolisty w Rosji. Imperium rodziny Glietsch istniało do początku XX wieku. Wobec zawieruchy wojennej i rewolucyjnej oraz załamania rynku musztardy ostatni przedstawiciel rodziny Albert Giletsch wyemigrował do Szwajcarii

Rozwój samej kolonii herrnhutów zahamowało powstanie Pugaczowa (1774) w obliczu którego prawie cała wspólnota zmuszona została do ucieczki do Astarchania. Zmierzch kolonii zaczął się w połowie XIX wraz z kłopotami ze sprzedażą na zewnątrz swoich produktów (zwłaszcza sarpinki), osłabieniem rosyjskiej waluty i licznymi pożarami, które nawiedzały kolonie w latach 1810-1823. Pomimo otrzymania kredytów po powstaniu i pożarach na przezwyciężenie klęsk, sytuacja nie uległa poprawie. Dodatkowo w 1822 roku władze wydały zakaz prowadzenia przez herrnhutów działalności misyjnej wśród niechrześcijańskich narodów w państwie. Sytuacji ta wymusiła asymilację wspólnoty z innymi Niemcami nadwołżańskimi w Rosji. Postępująca sekularyzacja kolonii sprawiła, iż w 1892 roku utraciła uprzywilejowany status kolonijny. Dwa lata później herrnhuci przyłączyli się do Kościoła ewangelicko-luterańskiegi w Rosji.

Similar subject matter on: Discours Five, M.L. von Zinzendorf

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Igreja Universal do Reino de Deus Mennonici

Comment on this article..

Send text to e-mail address..

Print-out version..    PDF    MS Word