Interpretacja postaci Henryka („Ślub" Gombrowicza)

Tak jak u sartrowskiego człowieka, który wybiera siebie, a wraz z tym świat, tak u gombrowiczowskiego Henryka, człowiek jest kreatorem rzeczywistości, świat jest przez niego projektowany: „Między nami wytwarzają się siły, czary, natchnienia i bóstwa, które miotają nami jak słomką. A my zataczamy się". Henryk, aby umocnić swoje wewnętrzne Ja, kreuje świat ludzki-zewnętrzny. Falkiewicz w jednym ze swych esejów wskazuje na to, iż „życie wewnętrzne bohaterów jest wytworem międzyludzkiej gry". Tym samym ujawnia się kres indywidualizmu. Henryk szuka swojego potwierdzenia istnienia w oczach bliźnich — Władzio, Pijak („przed człowiekiem uciec można tylko w objęcia drugiego człowieka", Ferdydurke). Tożsamość Henryka jest wyraźnie zaburzona. Władzio i Pijak przedstawiają różne aspekty osobowości Henryka, osobowości chwiejnej (Henryk sam nie jest siebie pewny). Władzio sankcjonuje normalność Henryka — jest konstruktywny, razem współkreują ten „nowy" świat. Pijak natomiast pogłębia zagubienie Henryka, to ktoś w rodzaju Szatana, Diabła, jest destruktywny, poddaje w wątpliwość tożsamość Henryka.

Katastrofa wojenna to punkt wyjścia załamania starego świata (świata, który Henryk próbuje reaktywować, wywołać z przestrzeni, z nicości… słowami). Wszystkie wartości starego świata zostają zdeprecjonowane (zamiast domu — karczma, narzeczonej - służąca). Poprzez ślub z Mańką, Henryk chce odbudować zgliszcza starego kościoła. Jednak ślub nie dochodzi do skutku (zamiast niego mamy pogrzeb!), pozostanie on jedynie formą (Mania nie jest już czysta). Jednak nawet w starym świecie ślub się nie spełnia. Henryk próbuje przywołać rzeczywistość, która w przeszłości nie miała mocy performatywnej, sprawczej. Henryk staje się Bogiem sam dla siebie, staje on się punktem odniesienia dla wszystkiego, ustanawia prawa: „A jednak ja jestem królem! Ja panuję! Ja opanuję! (...) Nie daj się opanować, ty sam panuj". Opowieść Henryka, która miała być tak bardzo własna, dotyczyć będzie czegoś obcego i narzuconego: „A może jest to coś narzuconego mi od zewnątrz i może ja wcale tego tak głęboko nie czuję, a tylko muszę zachowywać się tak, jakbym to czuł". Henryk kreując rzeczywistość, próbuje określić tym samym siebie, stworzyć swój wewnętrzny świat. Ale tak jak Henryk jest „rozsypany" w środku, tak świat jego jest projekcją kolażowych fragmentów. Wewnętrzny świat Henryka wychodzi na zewnątrz.

Interpretacja sceny „Edypa" Sofoklesa

Scena, którą opisuję, jest „dialogiem" pomiędzy Edypem a Koryfeuszem. Rozmowa ta następuje tuż po samooślepieniu Edypa, które to jest wyrazem rozczarowania rzeczywistością — którą się widzi, a której się nie dostrzega. Główny protagonista jest świadomy swej niewiedzy, lecz gdzie może „zdobyć świadomość" samego siebie? W rozmowie. Koryfeusz nie wchodzi w dialog z „szukającym", lecz reaguje skargą i lamentem, choć ów termin, lament, należy rozumieć w znaczeniu tragicznym, jak u tragików greckich, a więc emocjonalnie zimnym, nie jako histeryczne poszlochiwanie.

Mamy dwóch protagonistów na scenie, którzy nie są razem, są sobością, są osobno. Jednak te postacie słyszą się, chociaż na początku tak naprawdę siebie nie słuchają; a mówić to czynić świat wspólnym.

Kiedy Koryfeusz słucha Edypa, wchodzi w dialog, widać to chociaż w zmianie jego głosu, ruchu scenicznego, nie jest to już zimny, mechaniczny lament - „kontemplacja rozpaczy" sobości Koryfeusza, ale ludzkie współczucie. Rzeczywistość „To" doświadczamy, natomiast rzeczywistość „Ty" przeżywamy ^{[ 2 ]}. W zetknięciu z „Ty" staję się „Ja". Stając się „Ja" mówię „Ty". Każde przeżycie jest współprzeżywaniem, otwierając się na świat duchowy drugiej osoby odkrywamy również swoje życie.

Buber w dziele Ja i Ty stwierdza, że każde prawdziwe życie jest spotkaniem. Dla mnie jest to jednoznaczne z tym, iż prawdziwość życia możesz poznać nie poprzez swoje subiektywne doznania i obserwacje, tylko poprzez drugą osobę. Filozofia spotkania dotyczy sposobu bycia człowieka, ma więc charakter ontologiczny. Owo uobecnienie, spotkanie, jest warunkiem tego, że również i Edyp staje się obecny samemu sobie. Scenę tę więc podzieliłabym na trzy etapy, które są drogą: pierwszy to świadomość odrębności, osobność, sobość Koryfeusza i Edypa (nazwę ją subiektywnością), drugi etap to dialog, pierwsze zawstydzenie, które płynie ze świadomości, że rzeczywistość tego, który mówi (Edyp), przerasta drugą osobę (Koryfeusz); wchodzenie w świat drugiej osoby. Trzeci etap to istnienie „My" poprzez dialogiczność, zawładnięcie rzeczywistością przez poznanie (Lévinas). Koryfeusz łączy się z rzeczywistością Edypa, schodzi z podwyższenia na scenie i podchodzi do cierpiącego. Najpełniej tę sytuację wyraża obraz Piety, symbol współ-bycia, współ-czucia, współ-przeżywania. Obraz idealnego dialogu międzyludzkiego. Teraz Edyp poznaje — mówiąc, słuchając, poznaje siebie.

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Krótki wstęp do historii sztuki nowoczesnej Kontestacja jako novum przedstawiania

Comment on this article..   See comments (4)..

Send text to e-mail address..

Print-out version..    PDF    MS Word

Kinga Chabros Współpracowała z krakowskim radiem internetowym "Bez Kitu", gdzie prowadziła audycje kulturalne.  Numer GG: 4753883  Number of texts in service: 7  Show other texts of this author  Newest author's article: Teatr postdramatyczny a balet Piny Bausch