Wodogłowie wbrew obiegowym opiniom jest chorobą mogącą wystąpić w każdym wieku i mogącą towarzyszyć wielu innym chorobom. Jako stan patologiczny związany jest z zaburzeniami w krążeniu płynu mózgowo-rdzeniowego.

Płyn mózgowo-rdzeniowy wypełnia przestrzeń podpajeczynówkową mózgowia, rdzenia kręgowego, a także układ komorowy. Płyn ten pełni głównie funkcje ochronne w pewnym stopniu również odżywcze, umożliwiając wymianę metabolitów. Wewnątrz mózgowia znajdują się przestrzenie wypełnione płynem, które noszą nazwę komór mózgu, ich objętość zazwyczaj dochodzi do 150 ml. Istnieją dwie komory w kresomózgowiu zwane komorami bocznymi, w międzymózgowiu znajduje się komora III, a w pniu mózgu IV. Układ komorowy komunikuje się z przestrzenią podpajeczynówkową poprzez otwory znajdujące się w ścianie komory IV, są to dwa otwory Luschki i jeden Magendi’ego. Wewnątrz układu komorowego znajduje się splot naczyniówkowy (plexus choroideus) produkujący płyn mózgowo-rdzeniowy w sposób aktywny, czyli z wykorzystaniem ATP i pompy sodowo-potasowej. Płyn mózgowo-rdzeniowy składem przypomina przesącz krwi. W warunkach fizjologicznych ilość płynu produkowanego na dobę wynosi zazwyczaj 450 ml. Na skutek różnic ciśnień płyn ten przemieszcza się z komór bocznych przez otwór międzykomorowy Monro do komory trzeciej, następnie wodociągiem śródmózgowia do czwartej, a z niej do przestrzeni podpajeczynówkowej, skąd jest resorbowany do układu żylnego głównie poprzez ziarnistości pajęczynówki.

Schemat układu komorowego mózgu. Źródło: Wikipedia

Czasem jednak może dojść do zaburzeń w przepływie, resorpcji lub produkcji płynu mózgowo-rdzeniowego, co skutkuje nadmiernym jego gromadzeniem się w układzie komorowym mózgowia lub w przestrzeni podpajęczynówkowej. Ten patologiczny proces nosi nazwę wodogłowia (hydrocephalus), zazwyczaj jest związany ze wzrostem ciśnienia śródczaszkowego, które może objawiać się m.in. bólami i zawrotami głowy, wymiotami, a także obrzękiem tarczy nerwu wzrokowego w dnie oko, czyli tak zwana tarczą zastoinową.

Jest wiele podziałów wodogłowia, jednak żaden nie jest absolutny i większość z tych podziałów nakłada się na siebie. Wodogłowia można podzielić na wrodzone i nabyte. Ostre i przewlekłe w zależności o dynamiki narastania objawów.

Natomiast biorąc pod uwagę lokalizacje przeszkody w krążeniu płynu oraz mechanizmy powstawania, można wyróżnić następujące typy: wewnętrzne(oburacyjne) oraz zewnętrzne.

Wodogłowie wewnętrzne jest związane z powstanie przeszkody (obturacja) wewnątrz układu komorowego, dlatego wyróżniamy wodogłowie jedno, dwu, trzy i cztero komorowe. Ten rodzaj wodogłowia może być wywołany guzem, krwawieniem do komorowym, wągrem tasiemca, wadami rozwojowymi (wrodzone) jak np. zrosty w obrębie wodociągu śródmózgowia często wywołujące wodogłowie u dzieci, zespół Dandy-Walker. Głównymi cechami tego wodogłowia są znaczna dynamika oraz narastające nadciśnienie śródczaszkowe, dające następujące objawy: bóle głowy, nudności, wymioty, zaburzenia przytomności oraz zaburzenia ze strony układu autonomicznego, takie jak przyspieszenie lub zwolnienie czynności serca; mogą również wystąpić zaburzenia oddechu. W badaniu neuroobrazowania objawia się znacznym poszerzeniem komór w raz z obecnym przesiękiem okołokomorowym znajdującym się w okolicy rogów czołowych komór bocznych, objaw ten jest wykładnikiem wzrostu ciśnienia płynu w układzie komorowym. Charakterystycznym objawem jest objaw Parinauda czyli objaw zachodzącego słońca polega on na tym, że oczy są skierowane przymusowa ku dołowi, jest to związane z porażeniem nerwu bloczkowego.

Dziecko z objawem Parinauda.
Źródło: http://embryology.med.unsw.edu.au/Defect/images/hydrocephalus.jpg

Obraz CT poszerzonego układu komorowego. Źródło: Wikipedia

Drugi typ wodogłowia to komunikacyjne, przebiega powoli bez gwałtownego wzrostu ciśnienia jest zazwyczaj normotensyjne, ewentualnie niskociśnieniowe.

Jest wywołane często przez zrosty pozapalne w pajęczynówce lub krwawienia podpajeczynówkowe z tętniaka. Istotą tego wodogłowia jest utrudniona resorpcja płynu mózgowo-rdzeniowego przez ziarnistości pajęczynówki, z powodu wzrostów oporów wchłania płynu. Charakterystycznymi objawami jest tzw. triada Hakima i Adamsa, którą opisał w 1964 Salomon Hakim. Na triadę składają się następujące objawy: 1) zaburzenia czynności poznawczych, 2) zaburzenia chodu i 3) nietrzymanie moczu.

Oprócz powyższych rodzajów wodogłowia występuje wodogłowie hipersekrecyjne; w czystej postaci bardzo rzadko ( niektórzy badacze w ogóle wątpią w jego istnienie), spowodowane jest brodawczakiem splotu naczyniówkowego, powodującego rozrost splotu i nadprodukcję płynu mózgowo-rdzeniowego. Natomiast w niektórych chorobach neurodegeneracyjnych mamy odczynie z tzw. wodogłowie wyrównawcze( Hydrocephalus ex vacuo), w którym przyrost objętości płynu jest wtórny, pierwotny jest natomiast zanik tkanki nerwowej; wstępuje choroby Huntingtona.

W chorobie Huntingtona dochodzi do zaniku prążkowia, głownie jądro ogoniste, które sąsiaduje z komorami bocznymi, konsekwencją jest poszerzenie komór bocznych w wyniku zaniku tej struktury.

Istnieje kilka metod leczenia wodogłowia, jednak zazwyczaj wykorzystuje się techniki chirurgiczne. Jeśli chodzi o leczenie farmakologiczne to były próby wykorzystania inhibitora anhydrazy węglanowej, także inhibitora ATP-azy, jednak zarzucona tę metodę z powodu małej skuteczności. Historia leczenia wodogłowia sięga roku 1893, gdy wrocławski chirurg Jan Mikulicz-Radecki dokonał drenażu układu komorowego u małego dziecka, odprowadzając nadmiar płynu mózgowo-rdzeniowego do przestrzeni podczepcowej. W połowie lat pięćdziesiątych zaczęto wykorzystywać drenaż komorowo-przedsionkowy. Zadaniem zestawu drenującego jest jednokierunkowe odprowadzanie nadmiaru płynu mózgowo-rdzeniowego. Powinien on funkcjonować niezależnie od temperatury, ciśnienia barometrycznego, urazów, pola magnetycznego. Współcześnie najczęściej stosuje się zastawki komorowo-przedsionkowe, komorowo-otrzewnowe oraz komorowo-lędźwiowe. Powikłania spowodowane wadliwym funkcjonowaniem zastawki sięgają 25-30%. Najczęściej są spowodowane zatkaniem zastawki przez białka lub naczyniówkę. Poza tym może dochodzić do rozwoju stanów zapalnych, gdyż mózg ma bardzo duże trudności z obroną przed zakażeniami.

Drugą technika chirurgicznego leczenia jest technika endoskopowa, polega ona na wykonaniu otworu, najczęściej w dnie komory III, w celu połączenia jej z przestrzenią podpajęczynówkową. W zależności od rodzaju wodogłowia wykonuję się również usunięcie małych guzów wewnątrz komorowych, fenestracje torbieli wewnątrz komorowych. Zaletą endoskopii jest niskie niebezpieczeństwo powikłań, krótki czas zabiegu oraz niski koszt.

Jednak u pacjentów, u których jest obecny stan zapalny nie wykonuję się żadnej z wyżej wymienionych metody, stosuję się drenaż zewnętrzny, polegający na nakłuciu komór mózgu i wprowadzeniu zewnętrznego drenu, dren zazwyczaj umieszcza się jak w przypadku zastawek, czyli w rogu czołowym komory bocznej. W momencie, gdy infekcja zostanie opanowana istnieje możliwość zaimplantowania zastawki. Implantacji zastawek nie wykonuję się u pacjentów, u których rozwinęła się infekcja, gdyż istnieje ryzyko zaczopowania zastawki przez białka i tym samym konieczność rewizji i reoperacji.

Podsumowując istnieje wiele skutecznych metod leczenia wodogłowia, jakimi dysponuje współczesna medycyna, metody te jednak są nadal obarczone pewny ryzykiem powikłań m.in. zespół przedrenowania czy infekcje. Jednak bez interwencji chirurgicznej pacjent będzie skazany na trwałe kalectwo bądź śmierć.

Literatura:

1) Czerniaki Z, Jurkiewicz J. Wodogłowie. W: Zarys neurochirurgii pod redakcją Mirosława Ząbka. PZWL, Warszawa, 1999
2) Czerniaki Z. Patofizjologia krążenia płynu mózgowo-rdzeniowego w różnych typach wodogłowia. Neur Neurochir Pol, 1993, supl. 3, 147-156
3) Daszkiewicz P, Roszkowski M. Leczenie infekcji odzastawkowych w zastawko zależnych wodogłowiu. Neur Neurochir Pol, 1993, supl.3, 97-104
4) McCullough DC. Hydrocephalus: treatment. W: Neurosurgery wyd.: Robert H. Wilkins i Setti S. Rengachary. McGraw-Hill Book Company New York, 1985.
5) Roszkowski M, Barszcz S, Tobota M, Drabik K. Wskazania oraz wyniki chirurgicznego leczenia wodogłowia wieku dziecięcego. Neur Neurochir Pol, 1993, supl. 3, 49-59.
6) Vernet O, Campiche R, deTribolet N. Long term reults after ventriculo-atrial shunting in children. Chlid’s Nerv Syst, 1993, 9:253-255

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Udar mózgu Hemorrhoidy

Comment on this article..   See comments (2)..

Send text to e-mail address..

Print-out version..    PDF    MS Word