Po tym, jak człowiek został wykluczony z danej społeczności (najczęściej z powodu inności szeroko rozumianej), wychodził na pustynię w sensie dosłownym bądź przenośnym. "Punktem wyjścia jest (...) zawsze opuszczenie dotychczasowej społeczności (obcy nigdy nie zostaje do niej przyjęty — przyp. K.P.), zerwanie z nią, odosobnienie (...)". ^{[ 21 ]}

Stwierdzenie, że bycie obcym oznacza niezwykłość, dziwaczność, tajemniczość, ale czasami także śmieszność ^{[ 22 ]} , pozwoliło mi zaliczyć przeoryszę Joannę do kategorii obcych.

Klasztor, o czym już wspominałam, był wydzieloną ze świata przestrzenią. Świat, jaki pokazał nam Kawalerowicz to świat naznaczony piętnem obcości. (Tylko siostra Małgorzata przychodzi do zajazdu). To, co inne, nieznane, obce, budziło obawy.

Benedyktowicz zwraca uwagę na sposób w jaki traktuje się obcych. Ich wykluczenie, odtrącenie, nazwanie „obcymi", „podciągnięcie" pod jakąś kategorię, ustawienie w szeregu „innych", „przypomina stosunek do świętości". ^{[ 23 ]}

Zauważmy, że z podobną sytuacją spotykamy się w filmie Matka Joanna od Aniołów. Oczyma „bywalców" zajazdu widzimy klasztor, jako miejsce z jednej strony ciągle święte (egzorcyści ciągle walczą o dusze mieszkających w nim sióstr zakonnych), ale z drugiej strony jako miejsce omijane przez świeckich ludzi (widzimy osmolony słup, pozostałość po stosie, na którym spłonął opętany ksiądz).

"(...) niezwykłość implikuje zwykłość, wariactwo — normalność, dziwaczność - powszedniość (...)" ^{[ 24 ]} . Po lekturze Antropologii wsi polskiej..., w osobie „obcego" dostrzegłam postać obłąkanego, którego cechuje ambiwalencja. Stomma pisze o „innym", który przybywa spoza tego świata i jest „uosobieniem możliwości niespodziewanych i niezwykłych tak w sensie negatywnym, jak i pozytywnym. (...) Podobnie jak "wariactwo" również i liczne inne wyobrażenia o obcych nazbyt pochopnie, bez wniknięcia w ich istotną treść, uznawane były za wyłącznie negatywne. Na przykład uporczywie powtarzające się wierzenia o związku obcych z diabłami". ^{[ 25 ]}

Powyższy fragment pozwala obronić moją tezę, mianowicie że matka Joanna uznana została za istotę obcą, pochodzącą z „innego" świata. Kobieta opętana przez demony, nieważne już czy wyimaginowane czy nie, doprowadziła mężczyznę do ruiny. Matka Joanna zniszczyła księdza psychicznie; to przez nią, a raczej w celu zbawienia jej duszy ksiądz zamordował parobków. Rozkochała w sobie mężczyznę, miała nad nim pełnię władzy. Manipulowała nim, niszczyła, doprowadziła w rezultacie do zguby. Będąc ponadto dziwną, budziła obrzydzenie. W wersji Iwaszkiewicza matka Joanna jest pokrzywioną kaleką, ogarniętą szałem. (Pamiętajmy o tym, że przypisywano jej schizofrenię). Jest więc „obca". Wykluczona, odtrącona, inna pod każdym względem.

O różnorodnych płaszczyznach interpretacyjnych filmu Kawalerowicza już wspominałam. Matka Joanna od Aniołów ma bardzo interesujące warstwy obyczajowe i psychologiczne. Umieszcza człowieka w ściśle określonym środowisku, wiąże go z naturą.

Reżyser pisze, że w opowiadaniu Iwaszkiewicza znalazł wszystko, co go zawsze najbardziej interesowało. Były to motywy „takie jak kobieta, porozumienie ludzi ze sobą, intymne sprawy miłości, rzeczy ostateczne. Dwa irracjonalne pojęcia, miłość i wiara zderzyły się tu w walce racjonalnej, bo konkretnej i wpływały na formowanie się postaw ludzkich". Tak dochodzimy do spraw podstawowych, z których jedna — miłość — wynika z biologii, druga-wiara czy filozofia- z pewnych właściwości umysłu ludzkiego, a więc w ostatecznym rozrachunku także z biologii". ^{[ 26 ]}

Matka Joanna od Aniołów z całą pewnością jest dziełem sztuki, choć film nie miał dużej reklamy. Wręcz przeciwnie, opór i krytyka ze strony Kościoła, miały przynieść Matce Joannie… antyreklamę. Film obrażał uczucia religijne i miał zniechęcać do życia w stanie zakonnym i kapłańskim. Podobnych zarzutów było wiele.

Jerzy Kawalerowicz o powstałym wokół filmu zamieszaniu pisze: "Byłem bliski otrzymania Złotej Palmy. (...) Matka Joanna od Aniołów typowana była do otrzymania głównej nagrody w MFF w Cannes, ale spowodowała skandal dyplomatyczno-polityczny i dostałem tylko Palmę Srebrną. Watykan jak i potem polski Episkopat protestowali, bo uważali, że jest to film antyreligijny, jakim oczywiście nie był. Prasa francuska dużo o tych canneńskich perypetiach Matki Joanny pisała, była po mojej stronie, jednak jurorzy ugięli się pod presją nacisków Kościoła. Nie miałem i nie mam o to do nikogo żalu. Filmy o uniwersalnych sprawach i szerokiej wymowie światopoglądowej zwykle wzbudzają kontrowersje" ^{[ 27 ]} .

BIBLIOGRAFIA

• BENEDYKTOWICZ Z., Portrety „obcego". Od stereotypu do symbolu, Kraków 2000, s. 30

• BUCZYNSKA — GAREWICZ H., Miejsca, strony, okolice. Przyczynek do fenomenologii przestrzeni, Kraków 2006

• BYSTROŃ J.S., Megalomania narodowa, Kraków 1924

• ELIADE M., Sacrum, mit, historia, Warszawa 1993

• FREUD Z.,Kultura jako źródło cierpień, Warszawa 1992

• Historia kina polskiego, pod red. T.Lubelskiego, K. Zarębskiego, Warszawa 2006

• IWASZKIEWICZ J., Matka Joanna od Aniołów, (w:) Opowiadania 918-1953, Warszawa 1954

• JANION M., Wampir. Biografia symboliczna, Gdańsk 2002

• KAŁUŻYŃSKI Z., RACZEK T., Perły kina. Leksykon filmowy na XXI wiek, Nieporęt 2005, s. 157

• KAWALEROWICZ J.,Więcej niż kino, Warszawa 2001

• KŁOCZOWSKI J., Od pustyni do wspólnoty. Grupy zakonne w wielkich religiach świata, Warszawa 1987

• KORNATOWSKA M., Eros i film, Łódź 1986

• KSIĄŻEK-KONICKA H., Struktura filmowa „Matki Joanny od Aniołów" na tle innych struktur, (W:) „Kwartalnik Filmowy", 1965, nr 1

• STOMMA L.,Antropologia kultury wsi polskiej XIX wieku, Warszawa 1986

• TRESIDDER J., Słownik symboli. Ilustrowany przewodnik po tradycyjnych wyrażeniach obrazowych, znakach ikonicznych i emblematach, Warszawa 2005


1 2 


See other sites: Przemoc i religia

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Ponowocześni rozbitkowie Kobieta w kulturze typu ludowego




Comment on this article..




---

 Footnotes:
[ 21 ]  J. Kłoczowski, Od pustyni do wspólnoty..., s. 23
[ 22 ]  L. Stomma, Antropologia kultury wsi polskiej XIX wieku, Warszawa 1986, s. 22
[ 23 ] Cyt. Za tegoż, Antropologia..., s. 22
[ 24 ] L. Stomma, Antropologia..., s. 23
[ 25 ] Ibidem, s. 21
[ 26 ]  J. Kawalerowicz, Więcej niż kino, s. 51
[ 27 ]  Ibidem, s. 52

« Sacrilegous films   (Published: 02-10-2007 )



Send text to e-mail address..

Print-out version..    PDF    MS Word




Katarzyna Płóciennik Ur. 1983. Absolwentka etnologii i antropologii kulturowej w Łodzi, a także dziennikarstwa w Radomiu. Poza tym studiuje również dziennikarstwo w Radomiu. Pracuje w lokalnym tygodniku woj. świętokrzyskiego (miasto Końskie, niedaleko Kielc). Współpracuje z pismem antropologicznym "Gadki z Chatki", z magazynem studenckim "Slajd" i pismem artystyczno-kulturalnym DEDAL w Kielcach. Mieszka w Łodzi. Jej pasją są również podróże i fotografia.  Numer GG: 11480847  Number of texts in service: 11  Show other texts of this author  Newest author's article: Sztuka szczęścia – czyli dlaczego lubimy kicz?

All rights reserved. Copyrights belongs to author and/or Racjonalista.pl portal. No part of the content may be copied, reproducted nor use in any form without copyright holder's consent. Any breach of these rights is subject to Polish and international law.
page 5567 
Sign in as:  Password:   Want more? Sign up for free!