Muzułmański Bliski Wschód w wyniku modernizacji, która odbywała się nierzadko przy pomocy agresji ze strony okupantów — generował bardziej radykalne reakcje, niż środowisko protestanckie. Fundamentalizm muzułmański narodził się zatem w zupełnie innych warunkach, niż protestantyzm, gdzie nie było ucisku gospodarczego i politycznego, jak w krajach Bliskiego Wschodu. Nie było też ludobójstwa i masakry.

Tak więc, ruchy fundamentalistyczne w wyniku zaistniałej sytuacji polityczno-gospodarczej zaczynają się radykalizować, powołując się oczywiście cały czas na Koran, aczkolwiek interpretując go na różne sposoby.

Generalnie, Koran mimo wielu interpretacji ma negatywny stosunek do wojny, zezwala jedynie na wojnę w obronie własnej i zakazuje używania siły w imię religii. Natomiast Kutb zniekształca tę ideę twierdząc, że tolerancja wobec innych religii jest możliwa dopiero po ustanowieniu państwa muzułmańskiego. Kutb, jak i inni przywódcy ruchów fundamentalistycznych powołuje się na Dżamala ad Din al-Afghaniego, uważanego za ojca ideologii fundamentalistycznej. Głosił on wyłączne prawo Boga do sprawowania władzy na ziemi — hakimijja, oraz hasło dżdzilijji, czyli współczesnej niewiedzy, ignorancji, która oznacza życie w oderwaniu od praw boskich, co powszechnie przypisuje się obyczajowości i religijności ludzi Zachodu ^{[ 19 ]}.

Początek największych zrywów fundamentalistycznych przypada na lata siedemdziesiąte. Coraz częściej do głosu dochodzą rozmaite, często niebezpieczne w skutkach interpretacje religii. Fundamentalizm muzułmański od tego czasu koncentruje się na czterech wrogach islamu, tj.: zachodnie chrześcijaństwo, komunizm, sekularyzm, syjonizm ^{[ 20 ]}. Szczególnie uwidacznia się tutaj antysemityzm, który uzasadniany bywa wybranymi cytatami z Koranu, gdzie jest mowa o Żydach, którzy zbuntowali się Prorokowi, natomiast wersety przychylne Żydom — są konsekwentnie pomijane ^{[ 22 ]}.

Na takim gruncie ideologicznym stworzył swoje ugrupowanie Szukri Mustafa, który uważał się za wybrańca Boga, był przekonany, iż urodził się po to, aby skierować przyszłą historię muzułmanów na właściwą drogę, którą jest po prostu Koran. W 1971 roku założył Stowarzyszenie Muzułmanów. Wycofali się oni ze społeczeństwa, ażeby przygotować się do dżihadu ^{[ 22 ]}.

Ważnym ugrupowaniem fundamentalistycznym, o którym warto wspomnieć jest Hezbollah, który bynajmniej nie odżegnuje się od działalności agresywnej, niemniej jednak zyskuje coraz większe poparcie ze względu na działalność edukacyjno-charytatywną. Hezbollah, czyli Partia Boga, Islamski Dżihad, to organizacja libańska, o nastawieniu antyizraelskim, powstała w latach osiemdziesiątych. Ważną częścią tej organizacji jest aparat bezpieczeństwa, który zajmuje się ochroną najważniejszych duchownych. Słynie z zamachów i ataków międzynarodowych. Założycielem jest Muhammad Husajn Fadl Allach. Stosują terror wobec prób uzyskania zwierzchnictwa i ingerencji ze strony innych krajów ^{[ 23 ]}. Akcje terrorystyczne legitymizowane są dżihadem. Podobne nastawienie ma Front Islamski, który jest uważany za największą grupę przestępczą Egiptu. Ich ideologia jest bezwzględna — atakować wszystko, co sprzeciwia się Koranowi.

Generalnie, fundamentaliści islamscy postrzegają cywilizację Zachodu jako tę, która rości sobie prawo do roli dominanta we współczesnym świecie, wysuwają pretensje do władz własnych krajów o to, iż ulegają one zbytnio państwom zachodnim i próbują wprowadzić w islamskie rządy zachodnie wzorce, co jest dla nich nie do zaakceptowania, ponieważ cywilizacja Zachodu jest symbolem zła i degeneracji ^{[ 24 ]}.

Sam fundamentalizm narodził się w środowiskach inteligenckich, natomiast teraz szerzy się w większości wśród najniższych warstw społecznych i z pewnością niebagatelną rolę w werbowaniu do fundamentalistycznych (lub pseudofundamentalistycznych) ugrupowań odgrywają charyzmatyczni przywódcy, którzy posiadają umiejętności demagogiczne i odpowiednimi hasłami (odnoszącymi się do konieczności poprawy sytuacji politycznej i gospodarczej kraju), potrafią oddziaływać na biedne, uciskane masy ^{[ 25 ]}.

Tak więc, fundamentalizm religijny, czy to w przypadku chrześcijaństwa, czy islamu, jawi się jako forma religijności nowoczesnego świata.

Fundamentalizm religijny zawsze powołuje się na źródła danej religii i żeby dostosować je do wymogów współczesności, próbuje takich interpretacji Świętych Ksiąg, które uratowałyby „jądro", co jednak często zaprzecza podstawowemu założeniu każdej religii — miłości do drugiego człowieka.

Kwestia praktyczna owych ruchów tzn. działalność — niejednokrotnie odbiega daleko od owych źródeł, ponieważ mitologię zmienia się w ideologie polityczne. Powoduje to zniekształcenie danej tradycji oraz coraz częściej tragiczne dla jednostek i całych społeczeństw konsekwencje.

W przypadku islamu — kwestia interpretacji tych źródeł — Koranu i dżihadu, jest niezwykle skomplikowana i niebezpieczna. Większość badaczy uważa, że każdy może dowolnie interpretować Koran, ponieważ nie ma w świecie muzułmańskim specjalnej instancji, która by się tym zajmowała. Natomiast doktryna, dotycząca dżihadu, zawiera treści tak różnorodne i niejednokrotnie sprzeczne ze sobą, że na ich podstawie można udowodnić każdy pogląd, co też właśnie czynią grupy terrorystyczne.

Postulaty fundamentalistów przybierają czasem zniekształcone formy, posługują się terrorem jako głównym i jedynym narzędziem poprawy sytuacji danego społeczeństwa. Takich ugrupowań nie można uznawać za fundamentalizm religijny, ponieważ one tylko wykorzystują fundamentalistyczne hasła, jako środek do uzyskania celów politycznych. Dlatego nie wolno mylić ugrupowań terrorystycznych z fundamentalistycznymi.

Podobieństwa i różnice

Porównując fundamentalizm protestancki i islamski można zwrócić uwagę na pewne podobieństwa. Są to mianowicie:

• postulat powrotu do źródeł, wynikający z potrzeby przywrócenia „upadającego" sacrum — jako reakcja na liczne przejawy nowoczesności, kryzys tradycyjnych wartości duchowych

• dosłowne odczytywanie Ksiąg Świętych, co może implikować liczne deformacje

• idea teokratycznego państwa w oparciu o Księgi Święte, przekonanie o grzesznej naturze ludzkiej, której zapobiec może aparat władzy oparty właśnie na prawie boskim

• angażowanie się w obronę prawdziwej religii, co może przyjmować rozmaite formy (od propagandy politycznej po akcje bardziej militarne)

• potrzeba autorytetu wyrażająca się poprzez ustawiczne powoływanie się na Źródła lub charyzmatycznych przywódców

• spiskowa teoria dziejów, podział na „ my — oni"

• millenaryzm, co jednak jest bardziej domeną protestantyzmu, aczkolwiek możemy zauważyć takie tendencje w islamie szyickim, gdzie oczekuje się przyjścia zbawiciela (Mahdiego) ^{[ 26 ]}.

Można jeszcze dodać swoisty antyekumenizm uznający wszelkie podziały za niezmienne (narodowe, wyznaniowe, społeczne). Nie można w nie ingerować i zmieniać, ponieważ ich autorem jest sam Bóg ^{[ 27 ]}.

Mimo tych podobieństw, wskazać można również pewne zasadnicze różnice. Wydaje się, iż kwintesencją fundamentalnego protestantyzmu jest indywidualizm, prozelityzm, nacisk na ewangelizację i poszerzanie zasięgu wyznawanej doktryny w formie indywidualnej, jak i bardziej „globalnej" w postaci rozmaitych organizacji (szkół, uniwersytetów). Jeśli natomiast chodzi o fundamentalizm w islamie, to na pierwsze czoło wysuwa się społeczne zaangażowanie w obronę religii, oraz działalność rewolucyjna i agresywna, będąca następstwem braku niepodległości krajów muzułmańskich oraz niemożności bycia muzułmaninem we współczesnym świecie. Różnice te, wynikają z odmiennych charakterów tychże religii, oraz przede wszystkich z różnych warunków historyczno-politycznych, w których kształtowały się owe fundamentalizmy.

BIBLIOGRAFIA:

1. D.Motak, Nowoczesność i fundamentalizm, Kraków 2002

2. A. Mrozek-Dumanowska, Współczesne ruchy odnowy religijnej w krajach pozaeuropejskich. Sześć rozpraw o fundamentalizmach w islamie, chrześcijaństwie, judaizmie, religiach afrykańskich i indyjskich, Warszawa 1995

3. K. Armstrong, W imię Boga. Fundamentalizm w judaizmie, chrześcijaństwie i islamie, Warszawa 2005

4. J. Zdanowski, Bracia Muzułmanie i inni, Szczecin 1986

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Fundamentalizm religijny we współczesnym świecie Amerykański rodowód religijnego fundamentalizmu

Comment on this article..   See comments (3)..

Send text to e-mail address..

Print-out version..    PDF    MS Word