3. Teoria przetrwania bez tożsamości

Autorem i niestrudzonym propagatorem tej teorii jest Derek Parfit. Według niego, tożsamość osobowa jest w sposób nieusuwalny nieostra, stąd absurdem jest żądać precyzyjnej odpowiedzi, czy mamy do czynienia z tą samą osobą czy nie w różnych przypadkach problematycznych ^{[ 8 ]}. Przede wszystkim pytania te nie mają, jego zdaniem, żadnego znaczenia praktycznego — tym, co ważne w przetrwaniu, wcale nie jest tożsamość, ale dyskutowane wyżej relacje psychologiczne. To, ile zmartwychwstanie rzekomych Łazarzów, by tak rzec, jest bez znaczenia, a jeśli umierający Łazarz martwi się tym, postępuje nieracjonalnie, bo w każdym wypadku będzie spełnione to, co istotne dla jego przetrwania.

Teoria ta ma jednak wielu krytyków. W rzeczy samej, teza Parfita, iż identyczność nie ma znaczenia, tylko psychologiczna ciągłość, wydaje się niewiarygodna. Mark Johnston podaje przykład astronauty, który został „skopiowany" w celu wysłania jego repliki w przestrzeń kosmiczną z misją o nikłych szansach na powrót na Ziemię. Zgodnie z teorią Parfita, astronauta ów nie miałby powodu, by preferować, aby to raczej jego kopia, nie on, została wysłana z ową misją. Dalej, załóżmy, że „skopiowano" przyjaciela owego astronauty w podobnym celu, ale „oryginał" po tej operacji jest w mniejszym stopniu ciągły psychologicznie z przyjacielem przed operacją, niż replika. Znowu, zdaniem autora Reasons and Persons, astronauta ów powinien raczej troszczyć się o replikę, dążąc do tego, by owa replika została na Ziemi, a „oryginalny" przyjaciel poleciał z misją bez powrotu. To jednak, jak zauważa Johnston, jest irracjonalne — postępując tak, nasz astronauta pokazałby, że tak naprawdę nie tyle obchodzi go przyjaciel, co jego pewne własności psychologiczne.

4. Teoria Lynne Rudder Baker

Zdaniem Baker, w przypadku np. mnie mamy do czynienia z dwoma materialnymi, koincydentnymi w przestrzeni obiektami (!): osobą i ciałem, o różnych kryteriach tożsamości. Dla tożsamości osobowej wystarczy bowiem posiadanie jedynie tej samej tzw. pierwszoosobowej perspektywy, tj. zdolności do myślenia o sobie jako sobie (nie muszę wiedzieć, jak się nazywam, a nawet czy jestem człowiekiem oraz, rzecz jasna, posiadać tego samego ciała, ale — abym pozostał tą samą osobą, TK — muszę być w stanie pojmować, że jestem tym samym obiektem mimo upływu czasu i innych zmian). W rezultacie, mimo możliwości duplikacji, jeśli nawet z zewnątrz nie można ustalić, kto jest kim, przynajmniej prawdziwy Łazarz o tym wie (być może prócz Boga): z perspektywy pierwszej osoby, nawet gdyby - jak w micie o źródle zapomnienia ^{[ 9 ]} — zmartwychwstały Łazarz cierpiał na totalną amnezję, tożsamość osobowa będzie rozpoznawalna.

Tym, co najbardziej paradoksalne w tej teorii, to oczywiście teza o koincydencji. Broniono jej jednak dużo wcześniej niż zrobiła to Baker ^{[ 10 ]}. Krytykę teorii Baker przedstawiłem m.in. w (Kąkol 2005), przy czym warto podkreślić, że argument za tezą o koincydencji jest wyrafinowany i niełatwy do podważenia. Niestety, z braku miejsca nie mogę rozwinąć tu tego tematu.

5. Teoria duszy

Według tej teorii, osoba x jest identyczna z obiektem y wtw x i y mają tę samą duszę. Teoria ta wydaje się najbardziej naturalna z teologicznego punktu widzenia i ciekawić może fakt, że wymieniam ją na końcu. Jednak jeszcze bardziej ciekawe jest to, że wielu filozofów amerykańskich, w tym także chrześcijan, woli się obyć bez duszy. Dlaczego? Powodem są filozoficzne problemy związane z duszą, ale o tym przy innej okazji ^{[ 11 ]}.

Dodatek

Problem tożsamości i zmiany

Czy zmiana wyklucza identyczność? Wydaje się, że nie — od wczoraj zmieniłem się choćby w tym, że jestem dziś niewyspany (a wczoraj byłem wyspany), ale jestem tym samym obiektem, TK, co wczoraj. Z drugiej strony, prawo Leibniza mówi, że obiekty identyczne mają te same własności ^{[ 12 ]}. Jak rozwiązać ten problem? Teoria relacyjna w sensie ścisłym mówi, że właściwie się nie zmieniłem: po prostu, stoję w relacji bycia wyspanym do chwili t1 i w relacji bycia niewyspanym do chwili t2. Trudno to jednak nazwać rozwiązaniem — wydaje się, że się zmieniłem, a po drugie, że zamienia tu się własności na relacje. Teoria indeksacyjna powie z kolei, że mamy tu własności bycia wyspanym w t1 i bycia niewyspanym w t2. To jednak zdaje się mnożyć własności (bycie wyspanym w t0 i bycie wyspanym w t1), co więcej, wprowadza tzw. zmianę kambrydżańską: nawet intuicyjnie niezmienna rzecz miałaby co chwilę inne własności. Według teorii przysłówkowej jestem, by tak rzec, niewyspany t2-owo — indeksuje się tu nie własność, ale jej posiadanie. Koncepcja ta dopuszcza jednak, jak zauważa Trenton Merricks ^{[ 13 ]}, egzemplifikację dopełniających się własności (jak bycie zgiętym i bycie nie-zgiętym), o ile mają różną „modyfikację czasową". Własności tak zdefiniowane wydają się jednak dość sztucznym tworem. Czy nie można by zdefiniować bycia wyspanym t1-owo np. przez bycie wyspanym i czas, w którym przysługuje mi ta własność? Tak jednak powrócilibyśmy do punktu wyjścia: jeśli w t1 jestem wyspany, a w t2 niewyspany, jak to pogodzić z tym, że jestem tym samym obiektem mimo upływu czasu?

Merricks proponuje, by wyrażenie typu 'TK w t1 = TK w t2' parafrazować przez "dokładnie jeden obiekt będący TK istnieje w t1 i istnieje w t2". Co znaczy, że ów obiekt istnieje w t1? Z pewnością nie należy tego rozumieć w duchu teorii relacyjnej w sensie ścisłym czy też indeksującej własności — w przeciwnym razie będzie można postawić tej teorii dopiero co wymienione zarzuty. "TK istnieje w t" autor parafrazuje przez "jeśli t jest chwilą teraźniejszą, TK istnieje"; analogicznie, 'TK jest niewyspany w t2' jest równoważne 'jeśli t2 jest chwilą teraźniejszą, TK jest niewyspany'. Wyrażeń tych nie należy jednak rozumieć jako implikacji materialnych; najlepiej uchwyci się ich sens przy pomocy analogii z możliwymi światami — Merricks cytuje tu Alvina Plantingę: "Powiedzieć, że obiekt x istnieje w świecie W to powiedzieć, że x istniałby, gdyby W był aktualny". Zgodnie z tym, to, że TK jest wyspany w t1 nie pociąga za sobą, że TK jest wyspany simpliciter, gdyż t1 nie musi być chwilą teraźniejszą. Ponieważ jestem dziś niewyspany, rozwiązanie to jest więc zgodne z intuicją, że nie posiadam (dziś) własności bycia wyspanym. Przez analogię z możliwymi światami, mimo że w pewnych światach jestem słynnym śpiewakiem operowym, to (faktycznie) nim nie jestem: teraźniejszość jest wyróżniona, podobnie jak świat aktualny.

Przedstawione teorie traktowały mnie jako obiekt trwający w czasie, który w t1 ma pewne własności, a w t2 nie. Według tak zwanej ontologii czterowymiarowej nie jestem trójwymiarowym, ale czterowymiarowym obiektem, a całą sytuację należałoby opisać tak: TK w t1 jest wyspany, zaś TK w t2 jest niewyspany. Wyrażenia 'TK w t1' i 'TK w t2' odnoszą się do moich różnych części czasowych, posiadających różne własności. Najczęstszy zarzut stawiany tej koncepcji to taki, że w jej perspektywie znika zjawisko zmiany (zamiast zmieniającej się rzeczy, która zachowuje pewne jakości, a inne nie, mamy powstające i znikające bez śladu, następujące po sobie stadia)."

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Religia. Co o niej wiemy? Deizm

See comments (2)..

Send text to e-mail address..

Print-out version..    PDF    MS Word