Trzecim sposobem krytyki teorii jest argument nieużyteczności. Od teorii socjologicznej wymaga się nie tylko empirycznej weryfikowalności (lub falsyfikacyjności), ale też możliwości przewidywania skutków pewnych zdarzeń, umiejętności opisu procesów społecznych wraz z ich konsekwencjami.

Teoria Pareta tego typu wymogów nie spełnia. Wiedzę na temat przyczyn ludzkich działań wyjaśnić można, za pomocą połączenia odpowiednich klas rezyduów, dopiero po zapoznaniu się ze skutkami działań. Jako że rezyduów nie można zbadać, ponieważ nie są elementem świata doświadczalnego, nie można też wywnioskować za ich pomocą o jakichkolwiek przyszłych działaniach. A zatem nawet jeśli wiadomo byłoby czym są rezydua, a nawet udowodniono by ich istnienie, w istocie nie miałoby to żadnych praktycznych konsekwencji.

Ostatnią część krytyki teorii rezyduów stanowi argument z samozwrotności. Jest to najsłabszy sposób falsyfikacji. Osoby posługujące się nim stosują teorię Pareta do wskazania, iż stosuje się także do niego. Formułując ją działał on pod wpływem pewnych rezyduów, które racjonalizował tworząc derywat odpowiadający połączeniu tych rezyduów.

Słabość tego argumentu polega jednak na tym, że pomimo swojej słuszności nie falsyfikuje on w istocie samej teorii. Wskazuje tylko skutki jej akceptacji, które jest równoznaczne z przyjęciem poglądu, że prawdę uda odkryć tylko przypadkiem, kiedy odpowiednie rezydua zdeterminują wyznawanie poglądu prawdziwego. To w gruncie rzeczy nie powoduje, że niemożliwym jest mieć nadzieję na trafność wyznawanego sądu.

Sformułowano zatem pięć zarzutów wobec teorii rezyduów, w tym trzy pierwsze, na tyle poważne, że dyskwalifikujące ją jako teorię socjologiczną.

Jej zaleta tkwi w tym, że jest ona zgodna z pewnymi, nieco nieuchwytnymi, przekonaniami odnośnie do nielogiczności ludzkiego działania. Jeśli działania są nieracjonalne, a mimo to praktykowane, to muszą – wedle tego rozumowania — „czymś” być powodowane. Pareto uległ złudzeniu, że jego idea, która miałaby wykazywać istnienie tego „czegoś” faktycznie coś wskazuje.

Ogół krytyki przedstawionej powyżej zaprowadził niektórych do poddawania w wątpliwość, czy słowo „teoria” w stosunku do koncepcji Pareta w ogóle jest na miejscu.

Jak pisze Talcott Parsons: „koncepcja ta nie jest całościową teorią, a tylko strukturą pojęciową” ^{[ 18 ]}.

Podsumowanie

Podsumowując, wydaje się, że poprzez swoją teorię, Pareto próbuje oczywistości okuć w terminy naukowe. Teoria rezyduów mogłaby zostać zastąpiona prostym stwierdzeniem, że ludzie posiadają irracjonalne przekonania, które podsycane są przez emocje. Posiadają też irracjonalne cele, które poprzez przekonania chcą osiągnąć, lub które są determinowane przez przekonania. Przekonania te są racjonalizowane w różny sposób, najczęściej poprzez argumenty (a argumenty mogą zmieniać przekonania u oponenta, choć nie zawsze tak się dzieje).

Te dwa zdania oczywiście nie są teorią naukową i na ich kanwie nie powinno się takiej teorii budować. Mają jednak zaletę prostoty i empiryczności – każdy bowiem wie, czym są emocje i posiada przekonania, które stara się manifestować.

Z pewnością powyższe nie realizuje dokładnie wizji Pareto, ale sam socjolog miał problem z wypowiedzeniem dokładnie o co mu chodzi. Nie odwoływał się bowiem ani do rzeczy obserwowalnych, ani do tych, które można poczuć. W stosunku do teorii czy jak kto woli koncepcji rezyduów, pozostało więc pytanie: o czym my w ogóle mówimy?

Bibliografia:

• Z. Bokszański, On the Concept of Residues In the Theory of Vilfredo Pareto, „The Polish Sociological Bulletin” 1981, nr 2 (54)
• E. Freidheim, Sociological Theory in Research Practice, Transaction Publishers, 1976
• J. Freund, Pareto, Plutarch 1987
• J. Gibbs, Control: sociology's central notion, University of Illinois Press, 1989
• D. Martindale, Nature and Types of Sociological Theory, Cambridge 1960
• V. Pareto, Uczucia i działania – Fragmenty socjologiczne, Warszawa: PWN, 1994
• J. Szczepański, Socjologia. Rozwój problematyki i metod, Warszawa: PWN, 1961
• P. Sztompka, Socjologia, Znak, 2003.
• W. Tatarkiewicz, Historia Filozofii, Warszawa: PWN, 2007

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: O współczesnych elitach i naturze konfliktów społecznych Rzecz o stereotypach

Comment on this article..   See comments (4)..

Send text to e-mail address..

Print-out version..    PDF    MS Word