Demokryt z Abdery urodził się w latach 480-470 p.n.e. Bogaty spadek, jaki otrzymał po ojcu, umożliwił mu odbycie długiej podróży po różnych krajach. Demokryt sam o sobie pisał, iż ze wszystkich żyjących ludzi zwiedził największą część ziemi. W szczególności wymieniane są Babilon, Persja i Egipt, jak również Ateny, gdzie spędził wiele lat ze swego życia. To właśnie podróże umożliwiły Demokrytowi, poznanie całego bogactwa wiedzy owych czasów.

W odróżnieniu od eleatów, którzy zaprzeczali istnieniu wielości rzeczy oraz ruchu na tej podstawie, że jedno i drugie jest niemożliwe bez próżni, a próżnia nie istnieje, Demokryt uznawał oprócz bytu istnienie niebytu, którym według jego nauki, jest próżnia. Byt nie jest jeden, jak uczył Parmenides, lecz jest mnogi. Składa się on z niezliczonej ilości niewidocznych i niezmiernie małych cząstek poruszających się w próżni. Wbrew twierdzeniu eleatów, wielość rzeczy istnieje właśnie dlatego, że istnieje niebyt, czyli próżnia, rozdzielająca byt, czyli pełnię. Materialistyczny kierunek w filozofii przyrody Demokryta tłumaczył wszystkie zjawiska ruchem drobnych cząstek materii, ruchem materii. Uznanie ruchu za nieodłączną cechę materii oznaczało, że atomy znajdują się w wiecznym ruchu, który nigdy nie wygasa i który dzięki rozmaitym kombinacjom tworzy różnorodność znanych nam z makroskopowego doświadczenia zjawisk. ^{[ 1 ]}

Według nauki Demokryta wszystko w świecie składa się z przestrzeni i wypełniającej ją materii, czyli z atomów i próżni. Są one wieczne niepodzielne i niezmienne. Atomy nie ulegają żadnemu oddziaływaniu: nie nagrzewają się ani nie stygną, nie stają się ani suche ani wilgotne, ani czarne, ani białe i w ogóle nie przybierają żadnej innej własności. Są proste i jakościowo niezmienne. Między atomami istnieją jednak zasadnicze różnice. Takie różnice są trzy: kształt, szyk i położenie. Byt zatem różni się tylko formą, stycznością i położeniem, przy czym forma to tyle, co kształt, styczność tyle, co szyk, a kierunek tyle, co położenie. 'A' rożni się od 'N' kształtem, 'AN' od 'NA' szykiem, 'Z' od 'N' położeniem. ^{[ 2 ]} Poza wymienionymi różnicami należy zaznaczyć jeszcze dwie, a mianowicie różnice wielkości i ciężaru. Ponieważ atomy są ciałami, a nie punktami matematycznymi, powinny mieć one pewną wielkość. Demokryt nie uznaje ciężaru za istotną własność atomów. Ciężar jest dla niego zrozumiały sam przez się, gdyż wszystko co cielesne ma ciężar. Tak samo wielkość nie stanowi zasadniczej jakości, jest ona cechą przypadkową, która została przydana atomowi mającemu już kształt. Atomy są nieskończone nie tylko co do ilości, ale i co do formy. Zasadnicze zadanie nauki Demokryta polegało na tym, aby uznając ruch za właściwy materii odwiecznie, sprowadzić do niego wszystkie zjawiska przyrody.

Zasada ruchu materii stanowi podstawę całego systemu atomistycznego. Atomy znajdują się w wiecznym ruchu. Ruch atomów należy pojmować jako nie mający początku, jako istniejący odwiecznie. Właściwy atomom ruch jest ruchem pierwotnym, który atomiści odróżniali od pochodnych rodzajów ruchu. Demokryt nie wypowiada się wprost na korzyść jednego określonego kierunku pierwotnego ruchu, zakładając, że skoro atomy poruszają się w różnych kierunkach, to istniały pierwotnie wszystkie możliwe kierunki ruchu. Wskutek ruchu atomów w próżni, która jest warunkiem ruchu, łączą się masy atomowe, powstają rzeczy. Wszystkie jakości rzeczy sprowadzają się do ilości, wielkości, kształtu i położenia atomów, z których się te rzeczy składają, a zmiany w rzeczach sprowadzają się do zmiany wzajemnych połączeń tych atomów. Pośród różnorodnych dających się zaobserwować jakości Demokryt odróżniał dwa ich rodzaje: jedne jakości, takie jak stałość i gęstość rzeczy, tłumaczył bezpośrednio składem atomów, inne natomiast jakości są, według niego, nie własnościami rzeczy, lecz wywołanymi w nas przez rzeczy wrażeniami zmysłowymi; takimi jakościami są barwy, ciepło, zimno itp. Należy tu jednak zaznaczyć, iż tak zwane jakości wtórne nie mają u Demokryta charakteru czysto subiektywnego. Demokryt uważał także, że dusze składają się z atomów, szczególnie drobnych i gładkich, które znajdują się w ruchu szczególnym, po śmierci zaś dusza ta się rozpada. ^{[ 3 ]}

Wedle nauki Demokryta wszechświat jest nieskończony, jak i nieskończona jest liczba światów we wszechświecie. Światy powstają, wedle Demokryta, wskutek "wielkiego wichru”, który zespala razem atomy. Wszystkie ciała niebieskie zapalają się i płoną wskutek szybkości swego ruchu. Podobnie jak ma miejsce powstanie świata, tak też i ma miejsce jego wzrost, zagłada i rozpad na skutek jakiejś określonej konieczności, jakiego zaś rodzaju jest ta konieczność, tego Demokryt nie mówi. Według Demokryta niezliczone światy istnieją nie tylko sukcesywnie, następując po sobie, jedne po drugich, ale i równocześnie, pozostając przy tym na różnych stopniach swego rozwoju. Istnieje nieskończona ilość światów, które różnią się swą wielkością, a odległości między światami są nierówne. Nasz świat, który znamy z doświadczenia jest w rozkwicie. Świat podlega nieustannym zmianom. Nie ma w nim nic stałego, wszystko, co powstaje, musi ulec w swoim czasie zniszczeniu.

W zagadnieniu życia Demokryt przeprowadza zasadniczą myśl, że życie nie jest dziełem bogów, lecz wynikiem mechanicznie działającej przyrody. Życie nie pochodzi spoza wszechświata, lecz powstaje wskutek procesów mechanicznych. Zdaniem Demokryta pierwsi ludzie powstali z wody i mułu, a wielu mu współczesnych oburza się na słowa jego, że ludzie wyrośli z ziemi na podobieństwo robaków, bez udziału jakiegokolwiek twórcy i bez żadnej przyczyny. Stopniowo, kiedy przyroda wypróbowała wiele form i organizacji zwierzęcych, ukazał się wreszcie ten gatunek zwierząt, które noszą nazwę ludzi. ^{[ 4 ]} Uznanie powszechnej konieczności przyczynowej stanowi naczelną zasadę systemu atomistów. Żadna rzecz nie powstaje bez przyczyny, lecz wszystko na jakiejś podstawie i z konieczności. Demokryt nie zostawił miejsca dla bogów we wszechświecie, zostali oni przez niego wygnani, a wraz z nimi również duchy, cuda i opatrzność.

Bibliografia:

1. Arystoteles, Metafizyka, Warszawa 1983,
2. Collinson D., Pięćdziesięciu wielkich filozofów, Poznań 1997,
3. Tatarkiewicz W., Historia filozofii, T. 1, Warszawa 2002,
4. Krajewski W., Główne zagadnienia i kierunki filozofii, T. 2, Ontologia, Warszawa 1963,
5. Krokiewicz A., Etyka Demokryta i hedonizm Arystypa, Warszawa 1960.

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Bractwo pitagorejskie Mitologiczny a filozoficzny obraz powstania świata

Comment on this article..   See comments (4)..

Send text to e-mail address..

Print-out version..    PDF    MS Word

Daniel Krzewiński Ur. 1982 w Brzegu. Ukończył studia magisterskie na Uniwersytecie Opolskim (Magister historii), a także podyplomowe studia z zakresu psychologii i pedagogiki. Główny krąg jego zainteresowań skupia się wokół historii filozofii, a także historii psychologii i psychoanalizy.  Private site  Number of texts in service: 30  Show other texts of this author  Newest author's article: Geneza sporu teologii z dialektyką w średniowiecznej myśli filozoficznej