Jakie wartości etyczne i estetyczne kryją się za ideałem „życia autentycznego”?

Wprowadzenie

§ 1. Wstępna analiza pojęcia „życia autentycznego”

Ideał życia autentycznego określa szczególną formę bytowania ludzkiego. Autentyczność oznacza współcześnie tyle co prawdziwość, zgodność z rzeczywistością. ^{[ 1 ]} W najprostszym rozumieniu, omawiane pojęcie określa więc życie w prawdzie bądź strukturę takich poczynań, które w pewien sposób odnoszą się i pozostają w zgodności z tym, co rzeczywiste.

Podobną relację opisuje korespondencyjna teoria prawdy. Jej fundamentem jest następujące zdanie Arystotelesa: „Twierdzić o Bycie, że nie istnieje, albo o Nie-Bycie, że istnieje, jest fałszem; natomiast twierdzić, że Byt istnieje, a Nie-Byt nie istnieje, jest prawdą”. ^{[ 2 ]} Oznacza to, że prawdziwość twierdzenia warunkowana jest przez jego zgodność z rzeczywistością.

Jeden z elementów opisanej relacji, sąd, z konieczności zakłada istnienie bytu, który ten sąd wydaje. Sama myśl nie odnosi się bezpośrednio do rzeczywistości. To osoba myśląca pozostaje w określonym stosunku do poznawanego świata; twierdzenie jest jedynie treścią aktu intelektu, w którym byt ludzki odnosi się do percypowanej rzeczywistości

Korespondencyjna definicja prawdy określa sąd jako czystą treść, niezależną od istoty, która w pewien sposób pozostaje w stosunku do świata, odkrywa go. „Prawda 'istnieje' o tyle tylko, o ile (i dopóki) jest jestestwo. Byt jest tylko wtedy odkrywany i tylko dopóty otwierany, gdy jestestwo w ogóle jest”. ^{[ 3 ]} Prawda orzekana jest za pośrednictwem aktu intelektu. Stąd pozostaje ona nieodłącznie związana z działaniem.

Omawiana definicja prawdy odnosi się jedynie do treści tak rozumianego działania. Życie w prawdzie, jako najprostsze rozumienie sensu pojęcia „życia autentycznego”, określane jest bezpośrednio przez relację samego czynu z rzeczywistością rozumianą w sensie epistemologicznym. Pojmowana w ten sposób, realność uwarunkowana jest przez sposób rozumienia świata przez „tego-który-jest-sobą”. ^{[ 4 ]} Stąd odniesienie do rzeczywistości nie musi oznaczać bezpośredniej relacji z bytem należącym do transcendentnego świata.

Prawda odnosząca się bezpośrednio do działania, a więc prawda moralna, warunkowana jest przez zgodność aktu, czy też czynu, z przekonaniem odnośnie rzeczywistości. W tym rozumieniu działanie prawdziwe moralnie to takie, w którym człowiek nie dopuszcza się świadomie jakichkolwiek przekłamań, a więc niezgodności swego postępowania z własnym mniemaniem na temat słuszności zachowania w danej sytuacji. Odnosi się to do wszelkich form konformizmu, oportunizmu i hipokryzji.

Ideał życia autentycznego niewątpliwie pozostaje w związku z formułą prawdy moralnej. Postulat zgodności postępowania człowieka z jego sposobem postrzegania świata jest zapewne podstawowym fundamentem rozważań wszystkich myślicieli, którzy rozpatrywali problem życia autentycznego. Jest przy tym bardzo ogólny i małoznaczny.

§ 2. Analiza etymologiczna pojęcia autentyczności

Uściślenie sensu rozważanej formy, sposobu bytowania ludzkiego, wymaga analizy etymologicznej pojęcia autentyczności. Termin ten wywodzi się z greckiego słowa αυθεντικως, przejętego przez język łaciński, w którym używano go zdecydowanie częściej. Wskazywało ono na wiele znaczeń, w tym zarówno oryginalność tekstu, jak i niezawodność lekarstw. ^{[ 5 ]} Brak powiązania między przytoczonymi znaczeniami jest tylko pozorny. Oba wskazują na specyficznie rozumianą prawdziwość desygnowanych przedmiotów. W tym znaczeniu oznacza ona nie tylko prawdziwe istnienie samych rzeczy. Określane rzeczy są także pewnymi szczególnymi przypadkami, służących wyjątkowo dobrze do pełnienia przypisanych im funkcji. Są takie, jakimi być powinny. Słowo αυθεντικως, ma niewątpliwie pozytywną wymowę.

Podążając tym tropem, należałoby uznać życie autentyczne za najwłaściwszą formę bycia, a więc taką, która w najodpowiedniejszy sposób spełnia pewne „zadanie” powierzone ludzkiej egzystencji. Także pojęcie oryginalności nie jest w tej interpretacji bez znaczenia. Wskazuje na twórczy charakter autentycznej egzystencji. Nie jest ona kopią czyjegoś postępowania, czy też odwzorowaniem mniemań innych. Jest niepowtarzalnym dziełem kreowanym w trakcie realizacji subiektywnie przeżywanego projektu ^{[ 6 ]}, czy w procesie twórczej ewolucji. ^{[ 7 ]}

U źródeł tego pojęcia leży greckie αυθεντης. Przedrostek „αυθ-” oznacza tyle, co „sam-” bądź „samo-”, z kolei „θεντης” to „sprawca”, w złożeniach także „-czyńca”. ^{[ 8 ]} Wśród wielu znaczeń wyrazu αυθεντης, najważniejszym, a przy tym wynikającym bezpośrednio z jego źródłosłowu, jest „samodzielny sprawca”. ^{[ 9 ]} W tym sensie pojęcie życia autentycznego określa świadomą egzystencję, w której jestestwo ponosi pełną odpowiedzialność za własne czyny. Rozumie siebie jako autonomiczny byt, odrębną przyczynę zmian w świecie, wykazuje się pewną inicjatywą. ^{[ 10 ]}

§ 3. Pytanie o życie autentyczne jako modus pytania o prawdę

Zagadnienie życia autentycznego odgrywa w filozofii rolę, której nie sposób przecenić. Pozostaje jednym z najważniejszych problemów w całej tradycji filozofii europejskiej. Pytanie o jego sens, najczęściej niewyartykułowane, stale domaga się odpowiedzi. Wszelka filozoficzna refleksja zakłada już jego obecność. Tym, co w tak mglistej postaci, skryte wśród licznych explicite poruszanych zagadnień, stawia je na drodze myśliciela jest pytanie o prawdę. To ostatnie z konieczności pojawia się w pewnym horyzoncie, jego kresem jest granica przestrzeni ludzkiego bytowania. Problem prawdy pojawia się więc w świecie życia (Lebenswelt), jedynym punkcie wyjścia filozoficznych rozważań. ^{[ 11 ]}

Tylko z perspektywy ludzkiej egzystencji możliwe jest rozpoczęcie poszukiwań, jedynie ograniczoność ludzkiej egzystencji nadaje temu pytaniu sens. Czasowość jest warunkiem jego możliwości, koniecznym punktem odniesienia. Problem prawdy pojawia się jedynie w horyzoncie skończonej egzystencji. Jest problemem, który filozof napotyka u podstaw swojej refleksji. Staje się tajemnicą, której zgłębienie nie może stać się udziałem abstrakcyjnych rozważań, wymaga zmiany sposobu bycia, wstąpienia na drogę, której celem jest życie w prawdzie. Ten cel, niezależnie od sposobu rozumienia, jest koniecznym warunkiem możliwości życia autentycznego.

„Żaden prąd sam przez się nie jest ani wielki, ani bogaty, lecz że przyjmuje i unosi tak wiele dopływów, to go nim czyni. Tak się też rzecz ma ze wszelkimi wielkościami ducha. Chodzi tylko o to, żeby ktoś nadał kierunek, w którym pójdzie koniecznie tak wiele dopływów; nie o to, czy on od samego początku jest bogaty, czy biedny z natury”. ^{[ 12 ]}

Życie autentyczne jako sposób bytowania ludzkiego

§ 4. Możliwość wyboru jako warunek orzekania o prawdzie

Chociaż problem życia autentycznego dopiero w filozofii współczesnej postawiono w całej jego doniosłości, to jednak omawiana kwestia jest implicite zawarta we wszelkich rozważaniach natury filozoficznej. Przede wszystkim, wywodzi się bezpośrednio z życia, dotyczy każdej sytuacji wyboru. Możliwość egzystencji autentycznej pojawia się wraz z prawdą, postrzeganą zawsze jako absolutne przeciwieństwo fałszu. Ta dychotomia sprawia, że prawda wywodzi się zawsze z pewnego wyboru. Jednak jej orzekanie nie ogranicza się oczywiście do swobodnego aktu wolnej woli.

Twierdzenie jest zawsze owocem przekonania, które, mniej lub bardziej uzasadnione, opiera się na doświadczeniu pewnej słuszności. Każdy sąd jest skutkiem dokonanego wyboru, w chwili orzekania jest uzasadniany przez powziętą decyzję, która opiera się na skłonności do określonego postępowania. Ta skłonność jest uzasadniana poczuciem, że dany wybór jest właściwy, że jest prawdziwie wyborem tego, co w danych okolicznościach najlepsze. Każdy wybór jest z konieczności wydaniem sądu. Niezależnie od przesłanek i treści, zawsze wskazuje na pewną słuszność. Jest przy tym nieodzownym elementem czasowej struktury ludzkiej egzystencji. Konieczność decyzji i idącej za nią odpowiedzialności, jest warunkiem i podstawą istnienia człowieka w jego perspektywicznym z natury ustosunkowaniu do świata.

„Wybór implikuje uznawanie skończoności właściwej człowiekowi, samoograniczanie się w tej skończoności całością własnych energii, pasjonowanie się własnym zadaniem. […] Ta istotna problematyczność – przez którą wszystko, czymkolwiek człowiek jest, cokolwiek doznaje, bądź przedsiębierze, implikuje pytanie, badania, ryzyko i konieczność decyzji”. ^{[ 13 ]}

U podstaw egzystencji tkwi pierwotna sytuacja wyboru, która ujawnia możliwość pytania, stawia istotę ludzką w rozdarciu pomiędzy immanencją świadomości a transcendencją świata. ^{[ 14 ]} Ujawnia się wątpliwość wartości i sądów opartych na mniemaniach płynących z pozornie niepodważalnego, zewnętrznego autorytetu. Dokonuje się kontestacja, której skutkiem jest zdanie indywiduum na siebie, jako jedyną podstawę autentycznych wartości. Ten akt sprzeciwu jest pierwotnym doświadczeniem fałszu, przyczyną indywidualnego poszukiwania prawdy. Ujawnia przeto możliwość egzystencji autentycznej.

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: To wspaniałe życie Żyć bez wieczności. Filozofia egzystencji Alberta Camusa

See comments (6)..

Send text to e-mail address..

Print-out version..    PDF    MS Word