Bohaterowie powieści Dostojewskiego, opowiadający się za ateizmem, podają wyczerpującą i mogącą przekonywać argumentację, racjonalnie uzasadniającą prezentowaną teorię. Natomiast stanowisko alternatywne – chrystianizm, pełnia ludzkiej wolności w duchu chrześcijańskim- pozbawiona jest bezpośredniego uzasadnienia. Np. Inkwizytor konsekwentnie uzasadnia swoją wizję świata, podczas gdy Chrystus milczy, nie podając jakichkolwiek argumentów. Wydaje się, iż łatwiej uzasadnić zniewolenie ludzkości w imię zagwarantowania jej dobrobytu, niż podać racjonalne argumenty na rzecz zachowania pełni wolności, powodującej rozmaite cierpienia. Niemniej, pisarz stosuję metodę dowodzenia nie wprost, poprzez wykazanie absurdalności bądź zagrożeń związanych z przyjęciem światopoglądu ateistycznego. Ten sposób postępowania czyni Dostojewskiego bliskim metodzie teologii apofatycznej, negatywne ^{[ 14 ]}.

Zatem, Dostojewski głównej przyczyny zła upatrywał w niewierze ^{[ 15 ]}. Jeżeli bowiem Bóg jest najwyższym i pełnym Dobrem, w którym partycypują poszczególni wierzący, tym samym jego odrzucenie w akcie niewiary generuje popadnięcie w zło. Jednocześnie Dostojewski ostrzega przed innym, nie mniej groźnym niebezpieczeństwem – wiarą fałszywą, a zagrożenia wynikające z jej posiadania przedstawia na przykładzie m. in. Szatowa i Smierdiakowa. Szatow wyznaje nacjonalno – religijny fanatyzm, wierząc w Rosję i jej prawosławie ^{[ 16 ]}. Szatow w pragnieniu posiadania religii i Boga czyni własnym bożkiem rosyjski naród. Poszukiwanie Boga utożsamia z poszukiwaniem celu i sensu istnienia każdego narodu. Natomiast Smierdiakow stanowi przykład imitacji wiary, czy wiary fałszywej, stanowiąc wypaczenie tzw. zakładu Pascala. Zdaniem Smierdiakowa, korzystną egzystencjalnie postawą w sytuacjach próby, zmagania się z grzechem, jest postawa niewiary. Wówczas jednostka, jako poganin, nie ponosi przed Bogiem żadnej winy ^{[ 17 ]}. Rzecz jasna, Dostojewski nie akceptuje żadnej z tych postaw. Niemniej, pisarz utożsamiał autentycznego chrześcijanina z osobą silnie zakorzenioną w „rosyjskiej glebie”, utożsamiającą się z prostym ludem rosyjskim, bowiem rosyjska ludowość opiera się właśnie na chrześcijaństwie. Zatem, odrzucenie idei narodu rosyjskiego, jeśli nie zostaje radykalnie uznane przez Dostojewskiego za wyraz ateizmu, to co najmniej oznacza religijny indyferentyzm.

Podsumowując, wizja rzeczywistości prezentowana przez Dostojewskiego, negatywna w swojej diagnozie, mieści się w ramach chrześcijańskiej doktryny o Chrystusie jako Bogu – Człowieku, Zbawieniu, ludzkim grzechu, itd. Dlatego zerwanie więzi z Bogiem, które dokonuje się w granicach wolności otrzymanej od Boga, postrzegane jest przez Dostojewskiego jako grzech. Jakkolwiek błędna decyzja człowieka może być determinowana przez wiele czynników od niego niezależnych (z wpływem Szatana na czele; Dostojewski cześć swojej uwagi poświęca właśnie Diabłu, odwołując się do biblijnej wizji kuszenia pierwszych ludzi), to jednak ostatecznym podmiotem decyzji jest sam człowiek. Zło niewątpliwie wywiera przemożny wpływ na jednostkę, lecz ostatecznie nie determinuje człowieka, umożliwiając mu dokonanie wyboru mieszczącego się w granicach chrześcijańskiej ortodoksji ^{[ 18 ]}. Dlatego wolność jest nierozerwalnie związana ze świadomym przyjęciem ateistycznej wizji wszechświata. Świadomość tkwienia fundamentu zła w wypływającym z dobrowolnej decyzji odrzuceniu Boga i afirmacji antropoteizmu wyraża dobitnie Iwan Karamazow:

Przyznaję z całą pokorą, że nie rozumiem, dlaczego świat jest tak, a nie inaczej urządzony. Człowiek niby sam sobie jest winien: dano mu raj na ziemi, a on zapragnął wolności i wykradł ogień z niebios, wiedząc z góry, że ściąga na siebie nieszczęście […] ^{[ 19 ]}

Bibliografia

1. Dostojewski Fiodor, 1992, Biesy , Warszawa
2. Dostojewski F., 1992, Zbrodnia i kara , Warszawa
3. Dostojewski F., 1993, Bracia Karamazow, Warszawa
4. Dostojewski F., 1979, Listy , Warszawa
5. Walicki Andrzej, 2005, Zarys myśli rosyjskiej. Od oświecenia do renesansu religijno – filozoficznego , Kraków
6. Kryshtal Halina, 2004,Problem zła w twórczości F. Dostojewskiego , Lublin
7. Neusch Marcel, 1980, U źródeł współczesnego ateizmu – sto lat dyskusji na temat Boga , Paris
8. Sartre, Jean – Paul, 1964, Words , London
9. Sartre, Jean – Paul, 1998, Egzystencjalizm jest humanizmem, Warszawa
10. Gilson Etienne, 1996, Bóg i ateizm, Kraków
11. D’Holbach, Paul – Henri, 1957, System natury, Kraków
12. Arvon Henri, 1973, Teismo e ateismo il testo di Henri Arvon e i confronti antologici da G. Leopardi, L. Feuerbach, K. Marx, M. Bakunin, F. Ruffini, G. Rengi, J. – P. Sartre, A. Caffi, H. Marcuse, G. Preti, E. Bloch, A. Vasa a cura di Ligi Rodelli , Messina – Firenze

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Nikt nie jest kowalem własnego losu Bóg nie istnieje - świecka edukacja w Holandii na ostro

Comment on this article..   See comments (12)..

Send text to e-mail address..

Print-out version..    PDF    MS Word