Klient to słowo pochodzenia łacińskiego, a oznaczające w starożytnym Rzymie osobę pozostającą w zależności lub opiece możnego, pana czy patrona. Od tego pojęcia utworzono znaczenie tzw. klientyzmu, które oznaczać może zależności i powiązania (klikowość). Klika (inaczej koteria) to z kolei grupa osób wzajemnie się popierająca za szkodą dla innych ludzi. Nader zbliżonym znaczeniowo jest również pojęcie synekury, oznaczającej z łaciny (sine cura — bez troski) stanowisko nie wymagające pracy, odpowiedzialności czy decyzyjności. Wiązane jest ono bezpośrednio z rozwojem biurokracji. Bliskim — pojęciowo — pozostaje także tzw. nepotyzm, czyli system faworyzowania krewnych przy obsadzie stanowisk. Nepotyzm kwitł szczególnie bujnie w okresie Średniowiecza i Renesansu w papieskim Rzymie (i całym Kościele katolickim). Będąc przy wynaturzeniach procesów funkcjonowania administracji, awansowania urzędników bądź dostojników państwowo-kościelnych, nie sposób nie wspomnieć o tzw. symonii (czyli inaczej świętokupstwie). Wiąże się ona ze sprzedażą (lub kupnem) urzędów kościelnych (również beneficjów). Wg Dziejów Apostolskich Szymon Mag chciał nabyć tą drogą od Apostołów władzę sprawowania sakramentów.

Historia Kościoła rzymskiego (jako organizmu mającego funkcjonować w dwóch porządkach: ziemskim i nadnaturalnym) pokazuje, że zinstytucjonalizowane sacrum też nie jest wolnym od tego rodzaju wynaturzeń, plag czy degeneracji.

Korupcja to kolejne określenie niezwykle bliskoznaczne wymienionym pojęciom. Corruptio (łac.) to zepsucie, przekupstwo, od corrumpere — rozszarpywać, zniszczyć, zohydzić, zdeprawować. Oznacza bezpośrednio demoralizację, sprzedajność, łapownictwo.

Są to więc znaczenia o wydźwięku zdecydowanie pejoratywnym w społecznym odbiorze. I dotyczy to zarówno wymiaru jednostkowego jak i grupowego, jurydycznego i moralnego, teorii i praktyki. Wg S.Lema "Zło które zadają ludzie ludziom jest ksobnie interesowne".

Klientyzm, którego istnieniu w Polsce nikt nie zaprzecza, zwłaszcza jeśli chodzi o sfery wszelkiej władzy — państwowej, samorządowej, gospodarczej jak i o model funkcjonowania prywatnego biznesu, jest formą powiązań zbliżonych do układów mafii lub camorry. Są to zależności finansowe, towarzyskie, decyzyjne, a nade wszystko psychologiczne. Wzajemne powiązania rozrastają się na różne dziedziny życia tworząc rodzaj kolonii, narośli, huby pasożytującej na pniu społeczeństwa.

Można go przyrównać idąc tropem K.R.Poppera do formy trybalizmu plemiennego lub nowej wspólnoty pierwotnej gdzie członkowie grupy, klanu czy szczepu obracają się jedynie wśród swoich.

Już Arystoteles, uważając w Etyce Nikomachejskiej polityków za ludzi kochających zaszczyty, zalecał osobom zaangażowanym w jakąkolwiek działalność publiczną studiowanie zasad etyki, gdyż winni oni dbać o szczęśliwe życie wielu, nie tylko nielicznych. Oznacza to, iż już w czasach Stagiryty polityka jawiła się jako działalność nieetyczna, pokrętna, obliczona na korzyści indywidualne (w żadnym wypadku na dobro ogółu), a takie postawy rodzą m.in. klientyzm, korupcję, nepotyzm czy klikowość. A kogo ma na myśli Trazymach wzywający Sokratesa w platońskim Państwie do odrzucenia obrzydliwej definicji sprawiedliwości jako prawa silniejszego jeśli nie ludzi zaangażowanych w politykę? Również w Starym Testamencie spotykamy przykłady piętnowania klientyzmu i postaw korupcyjnych zeń wynikających. "...Do złego - choćby obu rękoma — do czynienia dobra, książę żąda złota, sędzia podarunku, dostojnik według swego upodobania rozstrzyga i wspólnie sprawę przekręcają ".

Teoretyk nowożytnej myśli politycznej N.Machiavelli oddzielając politykę od moralności, stwierdzeniem, iż istnieją racje ważniejsze od kryteriów moralnych (praktycznie i codziennie rozumianych), dopuścił poniekąd formalne istnienie klientyzmu w polityce. Jest ona dlań sztuką, a sztuka jest przecież amoralna. Współcześni makiaweliści, a także tzw. polityczni realiści, uważają ją za zasadę skutecznego działania i określają społeczeństwo jako zbiór jednostek związanych ze sobą poprzez cele (roule-bound society), nie przez reguły (end-connected society). A cel przecież uświęca środki.

Stąd z kolei wywiedziony został pogląd, iż polityka sama w sobie jest działalnością niemoralną i nieuczciwą. W amerykańskiej myśli politycznej ukuto nawet określenie: polityka brudnych rąk, a najlepszym tego potwierdzeniem jest teza M.Walzera mówiąca, że "..Łatwo pobrudzić sobie ręce w polityce i często jest to uzasadnione".

Tak więc, owe nieformalne i społecznie naganne praktyki nie są wymysłem czy emanacją naszych czasów. Nie są też przypisane jednoznacznie konkretnemu ustrojowi, formacji społeczno-ekonomicznej czy wspólnocie religijnej. Są raczej immanentne każdej publicznej działalności, ukierunkowanej na dochód indywidualny. Fetysz rynku i zysku (będącego jego nieodłączną funkcją) był, jest i zawsze będzie, bezpośrednim sprawcą takich zachowań i takich postaw. Samo prawo, zajmujące się zachowaniami, lub sama etyka, odnoszona tylko do przekonań tu nie pomogą.

Współczesne trendy rozwoju naszej cywilizacji są bardzo niepokojące w tym względzie. Nieuchronność procesów integracyjno-globalizacyjnych, niekontrolowany przepływ kapitału w światowym wydaniu i aura (przynależna do tej pory jedynie sacrum) jaką otaczają te zagadnienia rodzą poczucie, że tak ujęta działalność polityczno-gospodarcza nie ma żadnych ograniczeń. Jest konieczna i ostateczna w aktualnym wydaniu.

Działalność taka jest więc zbiorem środków, zabezpieczonych instytucjonalnie, mających generować zysk. On jest bowiem naczelną (i jedyną) zasadą uzasadniającą jakiekolwiek przedsięwzięcia jednostki. Tak pojmowana i opisywana aktywność ludzka jest przeciwna prawom człowieka, jego naturze i kulturze, a także głównym zasadom demokracji i sprawiedliwości.

Dziś w obliczu światowego kryzysu i dekoniunktury ten świetlany obraz trochę przyblakł oraz stracił na atrakcyjności. Znajdują się jednak apologeci owego systemu (którzy nic nie rozumieją oprócz pewnych przyswojonych sobie w przeszłości dogmatów) nadal powtarzający mantry o prywatyzacji wszystkiego co możliwe i hołdujący zasadzie, że im mniej „wspólnotowości" (a więcej indywidualizmu) tym lepiej dla nas wszystkich (m.in. D.Friedmann jr, L.Balcerowicz, J.Winiecki czy red. W.Gadomski).

Zdaniem A.C. de Tocqueville’a, teoretyka XIX-wiecznego liberalizmu, ceną demokracji jest zrównywanie szans, kapitał zaś dąży do koncentracji mnożąc stratyfikacje. Ta konkluzja może prowadzić do tezy, że nie koniecznie wolny rynek jest tożsamy z demokracją i wolnością jednostki.

Czym jest skrajny liberalizm w gospodarce? I jak wpływa na kształtowanie myśli człowieka? To wolna i niczym nieskrępowana działalność jednostek, która jest jedynym źródłem postępu we wszystkich dziedzinach życia społecznego, zapewnia harmonię (poprzez rywalizację i przysłowiowy wyścig szczurów) oraz prowadzi do ogólnego dobrobytu. Tak twierdzą adherenci tego kierunku myśli społeczno-ekonomicznej.

Liberalizm promowany w Polsce od prawie 20 lat zakładający nieograniczony kult pieniądza oraz sukces indywidualny za wszelką cenę (bez względu na jego wymiar oraz koszty) i będący miernikiem wartości człowieka, rodzi egoizm, pogardę dla egalitaryzmu, paternalizm „sukcesobiorców" względem tych, którym się nie udało. A paternalizm wg I. Kanta, najwybitniejszego reprezentanta zachodnioeuropejskiej refleksji filozoficzno-etycznej, to największy despotyzm jaki możemy sobie wyobrazić. Taka sytuacja również powoduje alienację jednostki ze zbiorowości tworząc syndrom odrzucenia lub wywyższenia.

Klientyzm jest więc nieodzownym towarzyszem takich właśnie form bytowania osoby ludzkiej, gdzie sukces i kasa są wyznacznikami pozycji oraz prestiżu społecznego.

Jeśli demokrację przedstawicielską uważamy za synonim i podstawową zdobycz zmian w naszym kraju, a jednym z naczelnych kanonów jej funkcjonowania jest zasada uczestnictwa, która ".… zmusza tych którzy są u władzy aby w sposób odpowiedzialny reprezentowali interes elektoratu, tak jak on go odczuwa" (J.Rawls), to rozpatrując problem klientyzmu w polskim wydaniu musimy się cofnąć do początku lat 90-siątych: początków społecznych ćwiczeń z kapitalizmu, wolnego rynku, swobodnej przedsiębiorczości, zysków dla niewielu (tych najzaradniejszych, sprytnych i bezwzględnych) oraz deprecjacji — materialnej i psychologicznej — rzesz Polaków. Elity, które moralność i etykę wyniosły na sztandary i które stworzyły z nich podstawowy oręż walki z niemoralnym, narzuconym (czyli obcym) systemem oraz nie posiadającym legitymizacji społecznej ustrojem, zdradziły program z którym szły do pierwszych wolnych wyborów czerwcowych AD' 89. A wszelka zdrada jest przecież zaprzeczeniem moralności i clou postaw nieetycznych.

Symptomatycznym w tej mierze może być zdanie prof. Z.Krasnodębskiego, klasyka polskiej myśli konserwatywnej mówiące, że "...Prezydent L. Wałęsa stał się ucieleśnieniem tego rozdźwięku między dawnymi ideałami, a polityczną empirią". Podobnie mogą myśleć rzesze wyborców lewicy wobec praktyki politycznej A.Kwaśniewskiego czy L.Millera.

Z kolei prof. A.Walicki określa ów fakt jako zaprzeczenie zasad moralności w polityce i sprzeniewierzenie się podstawowym pryncypiom demokracji. Efekty tego przedsięwzięcia rzutują na polską sytuację wewnętrzną po dziś dzień. Oto bowiem okazało się, że metodą odgórnej decyzji, bez konsultacji ze swymi wyborcami, można wprowadzać radykalne i niezapowiadane reformy, wycofywać się z wcześniej danych obietnic, zmieniać prawo na niekorzyść pracobiorcy w trakcie jego obowiązywania etc. Słowa i hasła wyborcze okazały się blefem. Kłamstwo w tym wymiarze i w takiej sytuacji, wraz z zamieszaniem niesionym przez zmiany ustrojowe, stało się m.in. jedną z podstawowych przyczyn szybkiego rozwoju w Polsce opisywanego zjawiska.

Także stosowanie tezy o absolutnej przewadze profesjonalno-moralnej swoich kadr nad pracownikami aparatu państwowego poprzedników w połączeniu z aprioryczną pewnością o wyższości własnych racji, założeń czy pomysłów przyczyniło się do rozwoju klikowości, rozbudowy systemu synekur dla własnych klientów i traktowania państwa, urzędu, stanowiska czy pozycji społecznej jako łupu. Szybkość zmian kadrowych, ciągłe przewietrzania coraz to niższych stanowisk (w celu obsadzenia ich swoimi ludźmi), utwierdzały jedynie korupcję i partyjny nepotyzm.

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Złożoność wyjaśniona, część 2, Inteligencja roju Gimnazjalista nowy wróg publiczny

See comments (2)..

Send text to e-mail address..

Print-out version..    PDF    MS Word

Radosław S. Czarnecki Doktor religioznawstwa. Publikował m.in. w "Przeglądzie Religioznawczym", "Res Humanie", "Dziś", ma na koncie ponad 130 publikacji. Wykształcenie - przyroda/geografia, filozofia/religioznawstwo, studium podyplomowe z etyki i religioznawstwa. Wieloletni członek Polskiego Towarzystwa Religioznawczego. Mieszka we Wrocławiu.  Number of texts in service: 129  Show other texts of this author  Newest author's article: Return Pana Boga