Author of this text: Ed Yong

Translation: Krzysztof Achinger

Jesteśmy jak karły stojące na ramionach gigantów. Ta metafora, rozpowszechniona przez Izaaka Newtona, opisuje sposób, w jaki ludzie budowali na tym, co odkryto wcześniej. Wszystko w naszej kulturze jest rezultatem wiedzy i umiejętności, które zostały powoli zakumulowane na przestrzeni wieków. Bez tej „kumulującej się kultury", nie mielibyśmy naszej głębokiej naukowej wiedzy, bogatych  tradycji lub skomplikowanych technologii. Mówiąc wprost, nie da się zrobić samochodu z niczego — najpierw trzeba wynaleźć koło.

Czy jesteśmy w tym osamotnieni? Z pewnością wiele innych zwierząt potrafi się uczyć jedno od drugiego i zdobywać umiejętności, a wiele z nich posiada tradycje kulturowe. Ale metafora Newtona traktuje nie tylko o rozpowszechnianiu umiejętności, ale też o stopniowym polepszaniu. Budujemy w oparciu o przeszłość, a nie tylko w oparciu o przekazywanie wiedzy dalej. Wraz z kolejnymi pokoleniami nasza kultura staje się bardziej skomplikowana. Czy inne gatunki wykazują taką samą „kulturową zębatkę"?

Lewis Dean z Uniwersytetu St Andrews spróbował odpowiedzieć na to pytanie zadając dzieciom, szympansom i kapucynkom to samo zadanie: pudełko-łamigłówkę z trzema coraz trudniejszymi etapami, gdzie każdy jest oparty na wiedzy o poprzednim.

Jeżeli przesuniesz drzwiczki w pudełku, odsłonisz rurkę z marchewką — wystarczająco odżywczą dla szympansa lub małpy, ale dość nisko usytuowaną na ich liście preferowanych produktów do spożycia. Jeżeli naciśniesz dwa przyciski, możesz otworzyć drzwiczki jeszcze bardziej, odsłaniając jabłko — bardziej pożądaną przekąskę. Wreszcie możesz przekręcić tarczę, aby otworzyć drzwiczki jeszcze bardziej i odsłonić winogrona — najsmaczniejszą przekąskę. (Dla dzieci, rurki zawierały stopniowo coraz bardziej atrakcyjne naklejki).

Wszystkie trzy gatunki mierzyły się z pudełkiem-łamigłówką w grupach, a ponieważ pudełka posiadały dwa zestawy drzwiczek, nagród, przycisków i tarcz do przekręcania, dwa osobniki mogły pracować nad łamigłówką jednocześnie.

Dean odkrył, że mniej niż 10 procent szympansów podołało odnalezieniu jabłka po 30 godzinach, a tylko jeden dotarł do winogron. Kapucynki poradziły sobie jeszcze gorzej — po 53 godzinach, tylko 5 procent znalazło jabłko i żadne z nich nie odnalazło winogron. Nawet, gdy Dean pomagał szympansom dołączając do grupy weterana, który został wytrenowany do rozwiązywania wszystkich trzech poziomów, na niewiele się to zdało. Dzieci nie miały takiego problemu. Po mniej niż trzech godzinach, ponad połowa z nich poradziła sobie z drugim poziomem i nieco mniej niż połowa rozwiązała poziom trzeci.

Dean uważa, że dzieci odniosły sukces tam, gdzie inne zwierzęta nie z powodu kilku cech społecznych, włączając ich tendencję do uczenia się, naśladowania, dzielenia się i rozmawiania. Wszystkie cechy znajduje się również u innych zwierząt, ale w mniejszym stopniu. Ta różnica wyszła przy eksperymencie z pudełkiem-łamigłówką.

Dzieci uczyły jedno drugiego czegoś o pudełku-łamigłówce w 23 przypadkach („Naciśnij przycisk"). Regularnie ze sobą rozmawiały. Były jedynym gatunkiem, który naśladował się nawzajem częściej niż tego nie czynił. A w 215 przypadkach spontanicznie przekazały naklejki, które znalazły, swoim kolegom. Im więcej się uczyły, mówiły, naśladowały i dzieliły, tym lepiej im szło z pudełkiem łamigłówką.

W przeciwieństwie do dzieci, szympansy i kapucynki nigdy nie uczyły jedno drugiego. Jak Dean do tego doszedł? Żadne z nich wyraźnie nie przekazało wiedzy o części pudełka innemu osobnikowi. Rzadko przywoływały się, a nawet, gdy to uczyniły, nie przyciągały uwagi innych osobników do pudełka, tym bardziej nie pomagały im rozwiązać problemu. Znacznie częściej próbowały własnych sposobów niż naśladowały innych. Gdy szympansy „małpowały" innego osobnika, robiły tak tylko podczas rozwiązywania pierwszego poziomu łamigłówki. I nigdy nie przekazywały jedzenia, które znalazły.

Inni badacze zaproponowali odmienne, niemające nic wspólnego z naszą społeczną naturą, wytłumaczenia kumulującej się kultury. Na przykład, niektórzy zasugerowali, że inne zwierzęta kradną od siebie częściej, przywiązują się do nagród odganiając innych lub zachowują większy dystans. Wszystkie te cechy mogą zapobiegać stopniowemu budowaniu ich wiedzy. Jednak Dean nie znalazł w swoim badaniu dowodów na poparcie żadnej z tych hipotez.

Według niego dzieci odniosły sukces, ponieważ uznały pudełko za wyzwanie społeczne i pracowały nad rozwiązaniami wspólnie. Dla nich liczył się środek na dotarcie do celu, a nie tylko nagroda. Inne gatunki odniosły porażkę, ponieważ widziały pudełko, jako sposób na zdobycie jedzenia dla siebie, niezależnie od innych osobników. Dean twierdzi, że kumulująca się kultura zależy od „pakietu społecznych zdolności poznawczych", które są „nieobecne lub zubożałe u szympansów i kapucynek".

Inni badacze szukali dowodów na kumulującą się kulturę u szympansów i nie udało im się tego dokonać. To jest jednak pierwsze badanie porównujące jak trzy różne gatunki radzą sobie z tym samym zadaniem. Victoria Horner z Uniwersytetu Emory, badająca zdolności umysłowe różnych gatunków, była pod wrażeniem eksperymentu Deana. Jednak podkreśla ona fakt, że dzieci szukały naklejek, a pozostałe osobniki jedzenia. „Szympansy w naturalny sposób rywalizują o jedzenie. Czy gdyby dostały naklejki lub tokeny w formie jedzenia, zachowywałyby się w ten sam sposób lub byłyby bardziej tolerancyjne, jak dzieci? — zastanawia się Horner. "Z drugiej strony, gdyby dzieci szukały cukierków, czy też dzielenie się przychodziłoby im tak łatwo?"

Horner stwierdziła także, że badanie nie oznacza, że szympansy lub kapucynki nie posiadają kumulującej się kultury. Szympansy z pewnością posiadają jej podstawowe elementy. „Są zdolne do naśladowania i prospołecznego zachowania; jest też wyraźny dowód w postaci nauki otwierania kokosów" - powiedziała Horner. Zajmuje im to po prostu więcej czasu, aby wynaleźć nowe zachowanie i zajmuje im więcej energii zademonstrowanie zachowania innym. Horner dodaje, że „jeżeli kumulująca się kultura istnieje u innych gatunków, to musi być to bardzo rzadkie zjawisko. Ludzie są w tym znacznie lepsi, ale nie sądzi, żeby powyższe dane potwierdzały konkluzję, że kumulująca się kultura jest całkowicie obca szympansom".

Źródło: Dean, Kendal, Schapiro, Thierry & Laland. 2012. Identification of the Social and Cognitive Processes Underlying Human Cumulative Culture. Sciencehttp://dx.doi.org/10.1126/science.1213969

Zdjęcie Gillian Ruth Brown

Tekst oryginału

Not Exactlu Rocket Science/Discoever, 1 maraca 2012r.

Comment on this article..   See comments (5)..

Send text to e-mail address..

Print-out version..    PDF    MS Word

Ed Yong Mieszka w Londynie i pracuje w Cancer Research UK. Jego blog „Not Exactly Rocket Science” jest próbą zainteresowania nauką szerszej rzeszy czytelników poprzez unikanie żargonu i przystępną prezentację.  Private site  Number of texts in service: 148  Show other texts of this author  Newest author's article: Podstępny cętkowany kot udawał, że jest przedstawicielem innego gatunku