Abstrakt

Celem niniejszego artykułu jest uściślenie pojęcia „obraza uczuć religijnych", które funkcjonuje w polskim prawodawstwie. Pojęcie to ze względu na swoją niejasność i rozmycie zakresowe powoduje trudności w sądowym orzekaniu o winie oskarżonych z art. 196 Kodeksu Karnego. Trudności te przede wszystkim dotyczą kwalifikacji danego czynu — czy podpada on pod „obrazę uczuć", czy nie. Otwiera to pole do subiektywnej dowolności interpretacyjnej graniczącej nieraz z tendencyjną interpretacją. Umożliwia to także wpływ ideologii religijnej oraz religijnych grup nacisku na wyroki sądów, co jest niedopuszczalne w państwie neutralnym światopoglądowo.

Uściślenie pojęcia „obraza uczuć religijnych" wyeliminuje w dużej mierze powyższe problemy i pozwoli na ujednolicenie orzekania w sprawach o przestępstwo z art. 196 KK.

W niniejszej pracy dokonany jest przegląd najważniejszych kontrowersji związanych z rozpatrywanym pojęciem, z których najistotniejsza dotyczy rozmycia semantycznego i związanej z nią dowolności w kwalifikacji sądzonych czynów. Na podstawie dwóch przykładów — sprawy Adama „Nergala" Darskiego i Doroty „Dody" Rabczewskiej pokazana jest niekonsekwencja w penalizacji czynów z art. 196 KK, gdyż przestępstwo mniejszej wagi jest karane surowiej, niż przestępstwo wagi większej.

Następnie podana jest analiza definicji „obrazy uczuć religijnych" sformułowanej przez Sąd Najwyższy i omówione są jej poważne wady semantyczne, które w praktyce uniemożliwiają stosowanie jej w orzecznictwie.

Żeby wyjaśnić sens terminu „obrazy uczuć religijnych" poczynione zostało założenie, że jest on metaforą w znaczeniu G. Lakoffa, czyli posiada swoje znaczenie pierwotne, które „rzutuje" na inną dziedzinę doświadczenia ^{[ 1 ]}. Założenie to okazuje się płodne poznawczo, gdyż po zrekonstruowaniu docelowej domeny znaczeniowej okazuje się, że tzw. „obraza uczuć religijnych" semantycznie pokrywa się ze znaczeniem terminu „świętokradztwo" oraz pełni identyczne funkcje językowe, m.in. ma identyczny zakres przedmiotowy oraz identyczne warunki fortunności.

Taka konstatacja implikuje twierdzenie, że skoro „obraza uczuć religijnych" jest tożsama ze świętokradztwem, to w polskich sądach karnych skazuje się ludzi za świętokradztwo właśnie, co jest sprzeczne z konstytucyjną zasadą neutralności światopoglądowej państwa polskiego.

Wstęp

Artykuł 196 Kodeksu karnego jest jednym z najbardziej kontrowersyjnych przepisów polskiego prawa karnego. Oto jego treść:

"Kto obraża uczucia religijne innych osób, znieważając publicznie przedmiot czci religijnej lub miejsce przeznaczone do publicznego wykonywania obrzędów religijnych, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2". ^{[ 2 ]}

W związku z nim są podnoszone liczne wątpliwości:

1. Wydaje się, że jest niezgodny z konstytucyjną zasadą świeckości państwa;
2. Dyskryminuje osoby niewierzące, którym odmawia się prawa żywienia uczuć religijnych;
3. Nie wiadomo dokładnie, czym są owe „uczucia religijne".
4. Nie wiadomo, czy wystarczy jedna osoba, u której wystąpiło „obrażenie uczuć", czy muszą ich być co najmniej dwie;
5. Niejasne jest, czy przedmiot czci religijnej należy interpretować tylko jako przedmiot materialny (np. obraz Matki Boskiej Częstochowskiej), czy też niematerialne obiekty kultu, np. bogowie;
6. Czy Bóg, Matka Boska lub święci są podmiotem prawa w Polsce;
7. Trudne do rozstrzygnięcia jest, czy pewne działania artystyczne można uznać za „obrazę uczuć religijnych" tylko na podstawie opinii niewyrobionych estetycznie odbiorców, czy też należy kierować się w tej kwestii opinią znawców sztuki (casus Doroty Nieznalskiej);
8. Czy można znieważanie ludzi uważanych za żywych bogów, np. cesarza japońskiego, buddyjskich bodhisattwów lub nepalskiej żyjącej bogini Kumari - traktować jako obrazę uczuć religijnych;
9. Czy będzie obrażeniem uczuć religijnych znieważenie księdza, jeśli podczas obrzędów jest on traktowany jako znak obecności Boga;
10. Obelżywe zachowanie się w świątyni raczej obraża uczucia religijne — ale co z identycznymi zachowaniami na placu lub ulicy na której wykonywane są obrzędy religijne np. procesja Bożego Ciała? Czy ulica jest miejscem przeznaczonym do publicznego wykonywania obrzędów religijnych?
11. Czy sprawca obrazy uczuć religijnych musi czynu swojego dokonać z zamiarem bezpośrednim, czy wystarczy zamiar ewentualny?
12. Czy dystrybutor lub sprzedawca nagrań satanistycznych popełnia przestępstwo z art. 196 KK poprzez działanie z zamiarem ewentualnym lub czy można takie działanie zakwalifikować jako rodzaj sprawstwa pomocniczego? ^{[ 3 ]}
13. Czy satanista może pozwać kogoś o naruszenie art. 196 KK z powodu powieszenia nieodwróconego do góry nogami krucyfiksu, który eksponowany w takiej formie obraża uczucia religijne satanisty?

Już samo zestawienie niejasności ukazuje, jakie pole do dowolności interpretacyjnej wiąże się z omawianym przepisem. Świadczy o tym bardzo zróżnicowane i niekonsekwentne orzecznictwo w tej materii:

● w roku 2008 lider zespołu deathmetalowego Behemoth, Adam „Nergal" Darski został postawiony w stan oskarżenia z art. 196 KK z powodu podarcia Biblii i wygłoszenia opinii, że Kościół to „największa grupa zbrodnicza na świecie". Prokuratura umorzyła postępowanie z powodów formalnych. Prokurator Marzanna Majstrowicz uzasadniła umorzenie tym, że „aby mogła być mowa o przestępstwie obrazy uczuć religijnych, muszą być co najmniej dwie osoby poszkodowane". ^{[ 4 ]} Oprócz Ryszarda Nowaka, prezesa Ogólnopolskiego Komitetu Obrony przed Sektami, nie udało się znaleźć jeszcze jednej takiej osoby. I to mimo zamieszczania ogłoszeń prasowych wzywających do ujawnienia się wszystkich, u których czyn A. Darskiego spowodował „obrazę uczuć". Sprawa A. Darskiego była kilkukrotnie wznawiana, ale w 2011 r. został on prawomocnie uniewinniony. ^{[ 5 ]}

● W głośnej sprawie Doroty „Dody" Rabczewskiej (2012 r.), która określiła autorów Biblii jako „naprutych winem i palących jakieś zioła", sąd okręgowy skazał D. Rabczewską na 5 tys. zł grzywny z art. 196 KK, uzasadniając wyrok ustaleniami biegłych, którzy stwierdzili, że „autorzy Biblii cieszyli się autorytetem świętych Kościoła", a sugerowanie, iż pisali Biblię w upojeniu narkotykowym i alkoholowym obraża chrześcijan". ^{[ 6 ]} Sąd nie wziął pod uwagę faktu, że wino było w starożytności napojem codziennie używanym ze względów higienicznych (pite zamiast surowej wody zapobiegało infekcjom) ^{[ 7 ]}. Picie wina zaś musiało skutkować stanem upojenia. Uzasadniając wyrok sędzia Agnieszka Jarosz stwierdziła też kuriozalnie, że nikt nie żąda, by Doda wierzyła w przekaz religijny, ale "pośrednio obraziła samą Księgę w znaczeniu niematerialnym, a cieszy się ona kultem także w judaizmie" ^{[ 8 ]}.
Sąd wyrok swój oparł więc na fałszywej przesłance, że sama Biblia jest przedmiotem kultu religijnego w katolicyzmie. Świętą księgą judaizmu zaś nie jest Biblia, tylko Tora, którą można utożsamiać co najwyżej z fragmentem Biblii (Pięcioksiąg Mojżeszowy). Ponadto o żadnym autorze Biblii nie zachowały się najmniejsze wzmianki historyczne, więc naprawdę nie wiadomo, kogo miała obrazić pani Dorota Rabczewska.
Dodatkowym kontrowersyjnym aspektem sprawy Doroty Rabczewskiej jest poważna wątpliwość, czy swoimi słowami kogokolwiek ona obraziła, gdyż nie użyła żadnych orzeczników powszechnie uważanych za wulgarne lub obraźliwe. ^{[ 9 ]}

Powyższe przykłady pokazują, że pojęcie „obrazy uczuć religijnych" ze względu na swoją niejasność i rozmycie znaczeniowe może być używane z dużym stopniem dowolności dopuszczającym tendencyjną interpretację przy ferowaniu wyroków. Przy czym przekonania religijne sędziów mogą grać tu kluczową rolę w ocenianiu winy danego oskarżonego.

Prawnicza definicja „uczuć religijnych"

Pojęcie to zostało zdefiniowane przez Sąd Najwyższy RP w następujący sposób:

„Można je określić jako stan psychiczny, którego istotę stanowi ustosunkowanie się wewnętrzne do przeszłych, obecnych i przyszłych zdarzeń, bezpośrednio lub pośrednio związanych z religią jako formą świadomości społecznej, obejmującej wierzenia dotyczące sensu i celu istnienia człowieka, ludzkości i świata" ^{[ 10 ]}

See comments (28)..

Send text to e-mail address..

Print-out version..    PDF    MS Word