emocje pozytywne, np. zadowolenie, radość, rozkosz, wzruszenie , wesołość, podekscytowanie, duma, dobrostan wewnętrzny.

Jeśli będziemy się uważniej przyglądać wymienionym wyżej nazwom emocji, to zauważymy wiele stadiów pośrednich między nimi. Gdybyśmy mogli zobrazować życie emocjonalne jako linię ciągłą, to wymienione wyżej różne emocje byłyby punktami na takiej linii. Ale winniśmy mieć świadomość, że między nimi istnieją odcinki linii nie posiadające nazw i określeń. Tworząc wyżej wymienione nazwy różnych elementów — punktów naszego emocjonalnego życia chyba nie orientujemy się w ich fragmentaryczności, faktu, że są to tylko pewne wybrane przez nas jego elementy.

Co się dzieje dalej ? Te wybrane fragmenty naszych emocji, którym nadaliśmy różne nazwy, traktujemy jako odkrycie całości naszego życia emocjonalnego. Stają się one częścią naszych intelektualnych dokonań. Dochodzą do nich omówienia innych elementów, które będziemy klasyfikować jako życie psychiczne takie jak procesy poznawcze, motywacje, osobowość, rozróżnienie świadomości i nieświadomości. To co nazywamy psychiką jest najwyższym stopniem, ostatecznym zbiorem uogólnień opisów i analiz emocji i innych przejawów ludzkich działań i reakcji. Ale czy jest ona czymś więcej, niż nazwą zbioru wszystkich reakcji występujących w świecie realnym? A łącząc artykułowane dźwięki z jakimiś elementami naszych zachowań (nazywając je) czy nie tworzymy tym samym jakiegoś innego świata, który moglibyśmy ocenić i nazwać jako nie-materialny?

W działaniach poznawania zjawisk i mechanizmów świata nazywanych psychologią posługujemy się głównie obserwacja innych ludzi i samoobserwacją - introspekcją naszych reakcji. Wyłania się z tego pewna wiedza fragmentaryczna i niekompletna, ale opierająca się na obserwacjach realnego świata i działań — reakcji realnych ludzi, na opisach wybranych przez nas zaobserwowanych i nazwanych działań i reakcji naszego fizyczno — biologicznego organizmu.

Jeśli przy określaniu tych opisów podejmujemy się dokonywać podziałów z jednej strony na sferę psychiczną, a z drugiej fizyczno- biologiczną, to na czym polega specyfika tego elementu psychicznego? Skąd bierze się nasze przeświadczenie, że istnieje jakiś osobny od naszego organizmu świat psychiczny różny od fizycznego — biologicznego? Co w reakcjach obcego lub naszego organizmu nazywanych słowami psychika i życie psychiczne jest niematerialnego?

Kiedy przyjrzymy się różnym przejawom życia religijnego, ważnym jego elementem są takie, które bez trudu określimy jako nie-materialne. W chrześcijaństwie będzie to Bóg, aniołowie diabeł (szatan). Wspomniane niematerialne elementy religii posiadają różne specyficzne dla siebie zdolności i umiejętności. Wiara religijna polega na wyrażaniu poparcia dla oddziaływań elementów nie — materialnych na świat materialny. Są to jej fundamenty.

Zwolennicy różnych odłamów psychologii wypracowali w swoich działaniach różne terminy i określenia dla funkcjonowania ludzkiej psychiki. Celował tu zwłaszcza nurt psychoanalityczny. Jednak tworzenie różnych modelów, które miałyby wyjaśniać różne zjawiska ludzkich zachowań w najlepszym wypadku byłoby realizacją koncepcji Levi -Straussa tworzenia struktur pomagających nam porządkować zjawiska świata, które jednak jako tylko intelektualne narzędzia same realnie nie istnieją. I tak jak w antropologii strukturalnej nie tworzą niematerialnego świata tej specjalności, tak w psychologii służą do porządkowania obserwacji ludzkiej psychiki, nie tworzą świata niematerialnej psychiki i życia psychicznego. Ich znaczenie możemy określić jako sposoby wyjaśniania tymczasowego ludzkich działań i reakcji. W kolejnych dziesięcioleciach pojawiają się wyjaśnienia części tych problemów, które dają rozwijające się neuronauki. W oparciu o sprawdzalne doświadczenia i przy pomocy terminów w pełni naukowych zaczynamy otrzymywać odpowiedzi na problemy sfery nazywanej do tej pory życiem psychicznym. Niektóre z takich rozwiązań przedstawiliśmy wcześniej w rozważaniach o podświadomości i mózgu.

A w stosunku do kilku pokoleń psychologów, którzy z uporem maniaka wyszukują kiepskie intelektualnie argumenty, które mają uzasadnić istnienie życia psychicznego i psychiki jako coś innego, niż fizyczno — biologiczny świat, wysuniemy prośbę o bliższe opisanie tego nie-materialnego świata. Wskazanie, jakie w tym świecie istnieją nie-materialne postacie — odpowiedniki religijnego Boga, aniołów, szatana ( diabła) itp. Bez takiej niematerialnej menażerii można się domyślać, że niematerialna psychika i świat psychiczny, to tylko słowa opisujące ogrom naszej — jeszcze — niewiedzy o ludzkich działaniach, motywach, czy intencjach.

Rozdział 3. Dualistyczne nieporozumienia

Wróćmy teraz do problematyki zestawiania duszy z ciałem. Pozwolimy sobie w tym miejscu na sugestię, że problemy, które powstają z takich działań, biorą się z jednego z mechanizmów opisu zjawisk otaczającego nas świata, w którym posługujemy się pewnym charakterystycznym manewrem. Jest nim przekonanie, że słuszna jest następująca zasada:

• Zestawiając ze sobą zjawiska diametralnie różniące się od siebie, tym samym lepiej określamy — wyjaśniamy otaczający nas świat.

Realizacja wspomnianej zasady funkcjonuje na trzech poziomach.

Poziom pierwszy:

Kognitywiści zauważyli to zjawisko opisując różne przykłady tworzenia dwubiegunowych pojęć powstających w oparciu o pewne konstrukty osobiste. W prowadzonych badaniach zauważyli, że w ocenach jakichś osób pojawia się ocena, czy ta osoba jest: silna — słaba, inteligentna — nieinteligentna, wesoła - smutna, wyrozumiała — surowa, religijna — niereligijna? Takie rozróżnienia nie prowadzą jednak do podziału dychotomicznego. Stanowią one kontinua (wymiary ciągłe od jednej do drugiej cechy), na których dana cecha może przynależeć danej osobie w większym lub mniejszym stopniu. Ktoś może np. być przeciętnie silny i w ramach tego konstruktu uplasuje się w połowie skali.

Poziom drugi:

Istnieją przeciwieństwa, w których trudno byłoby znaleźć stadia pośrednie. Z pierwszym z nich spotykamy się od urodzenia, to tata i mama, choć znamy problemy związane ze zmianami płci i istnieniem transwestytów. Zauważmy teraz, że taka opozycja jak kobieta — mężczyzna może być omawiana w oparciu od fizjologię, w ramach której możliwe jest dostrzeganie także wspólnych elementów budowy ciała różnych płci, obok istniejących między nimi ważnych różnic.

Poziom trzeci:

Istnieje wiele zjawisk, które możemy zaliczyć do tego poziomu. Przykładowo mogą to być zjawiska astronomiczne takie jak odróżnianie nocy i dnia. Podobnych różnic zauważamy oczywiście znacznie więcej, tu będziemy kontynuować rozważania poprzedniego rozdziału.

Istnienie rozróżnienia zjawisk i zachowań psychicznych od fizycznych jest efektem intelektualnego dziedzictwa, z którego wyłoniła się psychologia, czyli z filozofii. Przedstawialiśmy wcześniej jak i co o duszy twierdził

Platon, a po nim Kartezjusz, który podkreślił rolę człowieka, jako jedynej istoty złożonej z duszy i ciała. Mamy tu wyraźną dwubiegunową opozycje, podział na świat materialny i nie-materialny. Jest ona podtrzymywana nie tylko ze względu na poglądy wspomnianych wcześniej filozofów, ale może być efektem wpływu różnych religii, w których podział na duszę i ciało także odgrywa znaczącą rolę.

Poziom trzeci jest najwyższym etapem diametralnych opozycji, w którym brak podstaw do tworzenia stadiów pośrednich i jakichkolwiek elementów wspólnych. Tymczasem różnice wskazywane wcześniej w dualistycznych filozofiach Platona i Kartezjusza i religijnych koncepcjach i definicjach zestawiają ze sobą elementy z zupełnie innych punktów widzenia ocen świata. Opozycja dusza — ciało, której nie do końca udało się wyeliminować z różnych dziedzin psychologii, jest dowodem trzymania się przez pre-naukę — psychologię — dziecko sutanny ojca — kapłana i spódnicy matki — filozofii.

Otóż zestawienie materialny — nie-materialny nie może prowadzić do wiedzy — nie da, nie może dać żadnego sprawdzalnego intelektualnie efektu. Nie istnieje bowiem wspólna płaszczyzna, na której możliwe byłoby ich porównanie. Dusza czy to w ujęciu filozoficznym, czy religijnym, jako element niematerialny może być porównywana tylko z innymi podobnie nie — materialnymi elementami, a w konsekwencji ciało winniśmy porównywać z innymi ciałami. Tylko z takich porównań można będzie można wysnuwać jakieś znaczące i prowadzące do możliwych racjonalnych wyjaśnień wnioski. Może zastanawiać dlaczego działający od grubo ponad dwóch tysiącleci logicy i filozofowie jakoś tego nie zauważyli!?

Co wyniknie z sytuacji, gdy zestawiamy ze sobą życie psychiczne z biologiczno — fizycznym. Przedstawialiśmy wcześniej argumenty, że to co nazywamy psychiką i życiem psychicznym jest nazwą zbioru wszystkich działań i reakcji jak najbardziej realnych ludzi — także obserwowanych zwierząt. Psychologowie chcąc podnieść status swoich działań starają się wmówić innym, że parają się jakąś wiedzą tajemną, zajmując się niematerialną ludzką psychiką. Tymczasem najwybitniejszy znawca problemów umysłu John R. Searle [4] stwierdził :

„Wyrażenia z rodzaju: "umysł" i „ciało", „ mentalne" i „ materialne" tudzież „fizyczne", wreszcie „ redukcja", „ przyczynowość" i „identyczność", rozumiane w takim sensie, w jakim pojawiają się w dyskusjach na temat problemu umysł — ciało, same w większym stopniu stanowią źródło trudności niż narzędzia służące jego rozwiązaniu."

Z powyższego cytatu wynika, że nawet określane jako naukowe rozważania psychologiczne i fizjologiczne tworzą różne modele zmierzające do wyjaśnień w swoich dziedzinach, posługując się nie do końca zdefiniowanymi słowami — terminami. Efektem takich działań jest powstanie różnych hipotez, które nie muszą być traktowane, jako wartościowa wiedza. Wynika z tego, że psychologia jest działaniem o mocno ograniczonej wartości poznawczej. Sami psychologowie nie potrafią precyzyjnie określić, czym się tak naprawdę zajmują. Thomas Kuhn nie bezpodstawnie zalicza psychologię do prenauk, ze względu na trudności w określaniu stosowanych przez nią metod w oparciu o paradygmaty.

See comments (13)..

Send text to e-mail address..

Print-out version..    PDF    MS Word

Olgierd Żmudzki Magister filologii polskiej. Pracował w przeszłości w Bielsku-Białej, m.in. w Beskidzkim Towarzystwie Społeczno-Kulturalnym, jako redaktor, a w byłym FSM-ie, jako kierownik rozgłośni zakładowej. Od 20-tu lat był pracownikiem Działu Zbiorów Specjalnych Książnicy Beskidzkiej (poprzednia nazwa: Wojewódzka Biblioteka Publiczna). W tym czasie prowadził działalność publicystyczną, w kraju m.in. z miesięcznikiem "Opcja na prawo". Za granicą, w Kanadzie, współpracował z "Gazetą", największym prywatnym dziennikiem polonijnym wychodzącym w Toronto (opublikowano tam ok. 200 jego artykułów). Na łamach tego pisma przedstawiono ponadto w odcinkach jego książkę pt. "Uniseks - tabu XXI wieku" - poruszającą problemy kryzysu współczesnej rodziny i różnych odmian feminizmu. Obok działalności pisarskiej jest także fotografikiem. Obecnie na emeryturze.  Number of texts in service: 18  Show other texts of this author  Newest author's article: Tajniki kognitywistyki językowej