treść może być, ale jaednak za mało rozbudowane wiadomości na temat tajnych związków, moze byuć lepiej. pozdrawiam agata m.~~

Przede wszystkim warto zwrócić uwagę na to, iż nie jest rozsądnym pełne utożsamianie wolnomularstwa z ruchami rewolucyjnymi, choć pewien taki związek niewątpliwie istniał. Niemniej trzeba pamiętać, że Wielka Loża Anglii zrywała z organizacjami masońskimi, które za cel stanowiły sobie działalność polityczno-rewolucyjną - tak było np. z Wielką Lożą Filadelfów rytu egipskiego w Anglii. Ale i we Francji stosunek wolnomularstwa do społecznych rewolucji był niejednolity, zwłaszcza biorąc pod uwagę to, że wolnomularze w czasach Rewolucji Francuskiej walczyli po obu stronach barykady. Jej gorliwy przeciwnik mason Joseph de Maistre był zwolennikiem sojuszu między ołtarzem a tronem i wrogiem wszelkich rewolucji społecznych. Podobne poglądy wyrażał inny wolnomularz Henryk Rzewuski, który zresztą był wielbicielem Maistre'go.

Błędem autora jest też ujednolicanie postawy politycznej wolnomularzy z Wielkiego Wschodu Narodowego. Wielu z nich faktycznie walczyło w Powstaniu Listopadowym, ale byli też wśród nich jego zdecydowani przeciwnicy. Najlepszym przykładem jest tu hrabia Franciszek Ksawery Drucki-Lubecki, minister skarbu Królestwa Polskiego, który posiadał wszystkie siedem stopni rytu fracuskiego Różanego Krzyża. Poza tym jakie autor posiada dowody na to, że działania w zakresie laicyzacji szkół płynęły z inspiracji Wielkiego Wschodu polskiego: fakt, że Kostka Potocki był przez jakiś czas jego Wielkim Mistrzem niczego jeszcze nie dowodzi (wysokie godności masońskie piastował też Tadeusz Matuszewicz, tłumacz, który dokonał przekładu m.in. "O naśladowaniu Chrystusa"). Aczkolwiek nie można zaprzeczyć, że wolnomularstwo nie raz stanowiło swoisty parawan dla ruchu niepodległościowego. Na ziemiach polskich powstanie miało także taki wymiar i bynajmniej nie chodziło tylko o problem awansu zbuntowanych oficerów, ani też dążenie do zburzenia odwiecznego porządku bożego. Poza tym autor zapomina chyba, że zdecydowaną większość polskich XIX w. powstań określano mianem "rewolucji".

Wracając zaś jeszcze do karbonaryzmu należy zauważyć, iż on także nie był organzacją o charakterze jednolitym. Ścierały się w nim bardzo różne dążenia - umiarkowanie monarchistyczne, republikańsko-demokratyczne i społeczno-radykalne. Swoje skrajne oblicze karbonaryzm ukazał w 1832 r. we Francji, kiedy został zreformowany przez Buonarottiego pn. Demokratyczne Węglarstwo Powszechne. Taka reorganizacja stanowiła reakcję na decyzję części węglarzy francuskich popierających monarchię Ludwika Filipa. Nie ma natomiast żadnych dowodów poświadczających powiązania karbonaryzmu (tego wcześniejszego) z konspiracjami polskimi. Dopiero po upadku Powstania Listopadowego na emigracji w Paryżu powstała polska sieć węglarstwa, podległa radykalnemu karbonaryzmowi francuskiemu, która została wkrótce rozwiązana. Nieco inny był także niż podany w artykule mechanizm powstania Towarzystwa Patriotycznego i Związku Kosynierów (I. Prądzyński i J.N. Umiński).