Spis treści:
5000 lat temu. Zapaść neolityczna Europy i ekspansja kultur nadwiślańskich
3300 lat temu. Kolaps epoki brązu i rozkwit kultury łużyckiej
1500 lat temu. Plaga Justyniańska i ekspansja Słowian
666 lat temu. Czarna Śmierć i rozkwit Rzeczypospolitej
Odporność zbiorowa
Bałtycka mutacja CCR5

*

Jednym z fenomenów związanych z naszym położeniem jest złota polska jesień zwana babim latem, czyli falą jesiennego ciepła, która nadaje naszej jesieni niepowtarzalny urok. Mediewista Henryk Samsonowicz użył tego zjawiska, by opisać okres schyłku średniowiecza w Polsce. Jego głośna rozprawa Złota jesień polskiego średniowiecza nawiązuje zarazem do tytułu głośnej pracy zachodniej historiografii Jesieni średniowiecza Huinzigi — i podkreśla, że na tle Europy, schyłek średniowiecza był dla Polski okresem wyjątkowo dobrym. Podłożem owego zjawiska był fakt, że Polska została najmniej dotknięta przez pandemię Czarnej Śmierci, w efekcie czego stworzyła wyjątkowy projekt Rzeczypospolitej. Jako wymowną ilustrację owego zjawiska, Samsonowicz pokazuje w swojej publikacji wyjątkowo korzystny obraz demograficzny Polski na tle Europy: podczas kiedy w okresie „jesieni średniowiecza" Polska podwoiła swoją populację, kraje zachodnie ledwie ją utrzymały:

W swoim poprzednim tekście dowodziłem, że wyjaśnianie tego fenomenu za pomocą położenia na uboczu szlaków handlowych, małego zaludnienia czy większej liczby kotów — jest całkowicie błędne. Wskazałem dowody, że wpływ na to mogły mieć natomiast zwyczaje higieniczne oraz dietetyczne.

Dla pełni obrazu trzeba jeszcze wziąć pod uwagę czynnik genetyczny, który jest dziś podstawowym elementem wyjaśniania „anomalii geograficznych" w ekspansji chorób zakaźnych.

Przy obecnej pandemii koronawirusa w ten właśnie sposób wyjaśnia się duże różnice w przebiegu choroby w różnych regionach tego samego kraju (np. duże różnice w poszczególnych regionach Chin czy Włoch). Na łamach Journal of Virology amerykańscy naukowcy wskazują, że stać mogą za tym różnice w antygenach leukocytalnych HLA (rodzaj „agencji kontrwywiadu immunologicznego"): indywidualny HLA, haplotyp i pełna zmienność genotypu prawdopodobnie wpływają na zdolność do reagowania na zakażenie SARS-CoV-2. Uważają, że dzięki temu niektóre społeczności są bardziej narażone niż inne. Z kolei chińscy naukowcy donosili, że różnice w podatności na koronawirusa mogą wynikać z różnic ekspresji genu ACE2.

Podobne zależności występują dla wielu innych chorób, np. bakterii gruźlicy, trądu, zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych czy pasożytów malarycznych.

Znaczenie może mieć także grupa krwi. W przypadku koronawirusa grupa krwi A zwiększa podatność, zaś grupa 0 zmniejsza ją. Tak samo jest w przypadku malarii. Inaczej natomiast w przypadku cholery, gdzie grupa krwi 0 zwiększa podatność na pełnoobjawowy przebieg.

Charakterystyczną cechą ludności Europy Północnej jest mutacja C282Y genu HFE (w Polsce istotna, bo ma ją 8%, najwięcej u Irlandczyków 12%, stąd uważa się to za celtycką mutację), wskutek której organizm wchłania więcej żelaza z pożywienia. Może to prowadzić do choroby zwanej hemochromatozą, lecz daje też określone korzyści: chroni przed anemią z niedoboru żelaza oraz ogranicza rozprzestrzenianie się patogenów w organizmie (może np. ograniczać gruźlicę). Odpowiada ona także za wyższy wzrost oraz długość życia. ^{[ 1 ]} Podstawowym, zalecanym dziś leczeniem w przypadku nadmiaru żelaza we krwi jest krwiopust, czyli upust krwi, w dawnej Europie były stosowane jako powszechna praktyka lekarska, obecnie uznane za przejaw ignorancji dawnych medyków, jakkolwiek w przypadku naszego regionu może ona mieć więcej sensu niż przypuszczamy. Jak wykazały badania, osoby, które regularnie, minimum 3 razy do roku oddają krew, są 7-krotnie mniej narażone na ryzyko zawału serca. ^{[ 2 ]}

Nasze organizmy dość elastycznie przystosowują się do warunków danego środowiska, także do określonych patogenów z którymi uczą się walczyć i żyć. Bakterie i wirusy z którymi żyjemy w naszych domach są dla nas często mniej groźne niż te w obcych domach. Patogeny naszego kraju są dla nas mniej zjadliwe niż te w krajach obcych. Zarazki naszego kręgu kulturowego są przez nas lepiej oswojone niż kręgów obcych (właśnie dlatego Indianie padali jak muchy od mikrobów najeźdźców, które dla nich samych nie były aż tak groźne a zawleczone do Europy mikroby Indian zrodziły u nas nowe epidemie). Mutacja może wyłączyć taką odporność, ale nie każda.

5000 lat temu. Zapaść neolityczna Europy i ekspansja kultur nadwiślańskich

Odpowiedź na większą odporność wobec dżumy mogą nam dać najnowsze odkrycia archeogenetyki, wedle których pałeczka dżumy może być dla nas bardziej swojska niż nam się wydaje. Czarna Śmierć przyszła wprawdzie z Azji, lecz według naukowców z Uniwersytetu w Gothenburgu ^{[ 3 ]}, epidemiczna forma Yersinia pestis narodziła się ponad 5 tys. lat temu w środkowoeuropejskiej kulturze trypolskiej, lokującej się na ziemiach dzisiejszej Ukrainy. Miało to miejsce po tym, jak staliśmy się mobilni, dzięki wynalezieniu koła: najstarszy na świecie ślad pojazdu kołowego pochodzi ze świętokrzyskich Bronocic sprzed 5500 lat. Dzięki mobilności środkowoeuropejskie bakterie ekspandowały na ludy sąsiednie i dalsze, co te ciężko musiały odchorować. Badacze uważają, że ta pandemia dżumy sprzed 5 tys. lat doprowadziła do tzw. neolitic decline, czyli zanikania kultur euroazjatyckich ok. 5,4 tys. lat temu. Dawniej uważano, że powodem zapaści neolitycznej były zmiany klimatu, dziś uważa się, że stała za tym bakteria Yersinia pestis, której wektorem roznoszenia był pojazd kołowy.

Pierwsze pramiasta w Europie nie pojawiły się na zachodzie Europy, lecz w naszym regionie — budowała je kultura trypolska

Pokłosiem neolitycznej zapaści była duża ekspansja kultur nadwiślańskich. Powstała ok. 3700 p.n.e. na Kujawach kultura pucharów lejkowatych, która na Śląsku eksploatowała złoża miedzi, dokonała wielkiej ekspansji na Europę Zachodnią, obejmując (dzisiejsze) Szwecję, Danię, Niemcy i Holandię. Jej następczynią została kultura amfor kulistych (3400-2800 p.n.e.) — zrodzona między Wisłą a Łabą, ekspandowała w kierunku południowo-wschodnim, aż po Deltę Dunaju oraz Dniepr:

Doświadczenia zachodnie, wschodnie i południowe spotkały się na ulokowanych po środku ziemiach polskich, dając początek kulturze ceramiki sznurowej (2900-2350 p.n.e.), która objęła już nie tylko Europę zachodnią, ale i wschodnią. Najstarsze wazy kultury ceramiki sznurowej, wyznaczające etap paneuropejski kultury, pochodzą z miejscowości Złota w Małopolsce (2900 p.n.e.), które czasami określane są jako kultura złocka przez swój multikulturowy charakter, łączący wątki kultury pucharów lejkowatych, amfor kulistych oraz z wywodzącej się z kultury Vinča — kultury ceramiki promienistej. ^{[ 4 ]} Europa sprzed 4700 lat:

Włoski lingwista Mario Alinei z Uniwersytetu w Utrechcie, autor teorii kontynuacji paleolitycznej, uważał kulturę ceramiki sznurowej za prasłowiańską, lecz jest to pogląd mniejszościowy. Według Jamesa Patricka Mallory’ego, ekspansja kultury ceramiki sznurowej była kluczowym wydarzeniem w dziejach Europy, gdyż rozpowszechniła języki indoeuropejskie i przyniosła rewolucję mleczną. T-13910 to kolejna charakterystyczna dla północnej Europy mutacja: umożliwiła ona naszym przodkom swobodne picie surowego mleka i dała ewolucyjną przewagę: osoby z tą mutacją wydają do 19% więcej płodnego potomstwa, co sprawia, że ten stopień selekcji stał się „jednym z najsilniejszych jak dotąd zaobserwowanych dla dowolnego genu w genomie". ^{[ 5 ]} To właśnie w kulturze ceramiki sznurowej owa mutacja była najczęstszą. ^{[ 6 ]} Dawniej uważano, że była to kultura nomadów, lecz w osadzie tej kultury z Bronocic odkryto ślady uprawy pszenicy płaskurki, zwyczajnej oraz jęczmienia. ^{[ 7 ]}

Dominującą haplogrupą kultury ceramiki sznurowej była R1a1a1. ^{[ 8 ]} Narodziny i ekspansja kultury ceramiki sznurowej pozostawiła swój zapis w zakodowanej w naszych genach historii.

3300 lat temu. Kolaps epoki brązu i rozkwit kultury łużyckiej

W epoce brązu miała miejsce kolejna wielka pandemia dżumy, która najpewniej stała za fenomenem zwanym Late Bronze Age collapse (ok. 1200-1150 p.n.e., jakkolwiek za pierwszy jej wybuch uznaje się epidemię wśród Filistynów z 1320 p.n.e.). Yersinia pestis podbiła tym razem Bliski Wschód i Afrykę. W krótkim okresie pięćdziesięciu lat nie tylko opustoszały całe miejscowości, ale i upadły wówczas wszystkie wielkie imperia, w szczególności Imperium Hetytów, Nowe Państwo faraonów oraz królestwo Mykenów. ^{[ 9 ]}

See comments (23)..

Send text to e-mail address..

Print-out version..    MS Word

Mariusz Agnosiewicz Redaktor naczelny Racjonalisty, założyciel PSR, prezes Fundacji Wolnej Myśli. Autor książek Kościół a faszyzm (2009), Heretyckie dziedzictwo Europy (2011), trylogii Kryminalne dzieje papiestwa: Tom I (2011), Tom II (2012), Zapomniane dzieje Polski (2014).  Private site  Number of texts in service: 952  Show other texts of this author  Number of translations: 5  Show translations of this author  Newest author's article: Oceanix. Koreańczycy chcą zbudować pierwsze pływające miasto