Literatura ewangeliczno-apokaliptyczna jest bardzo bogata (ok. 40). Nasz Nowy Testament to tylko mała jej część, wyselekcjonowana starannie przez władze Kościoła z pism odpowiadających założeniom programowym spośród najpopularniejszych Ewangelii

Ewangelie sprzed odkryć w połowie XX wieku:

"Ewangelie legendowe, któreśmy przechowali, są to pisma gnostyczne przeczyszczone; pozostawiono w nich tylko bezsensy, nieszkodliwe dla dogmatu, chociaż osobliwie obrażające smak. (...) Cuda Ewangelii apokryficznych są godne Tysiąca i jednej nocy (...) Nasi Ewangeliści uczynili szczęśliwy wybór w bezładnych przyczynkach tradycji; trzeba czytać apokryfy, żeby ich ocenić" (Reinach). Kościół tolerował te nieszkodliwe dlań opowiastki, które wskutek czego zyskały dużą popularność, przetłumaczone na wiele języków były częstą inspiracją dla artystów chrześcijańskich. Do dziś żywe są niektóre historie ewangeliczne, które jedyne oparcie mają w apokryfach. Takimi są: opowieść o rodzicach Maryi — Joachimie i Annie, opowieść o małżeństwie Matki Boskiej, o grocie, w której na świat miał przyjść Jezusek, "gdzie jest uczczony przez wołu i osła", o śmierci Maryi, i in. Niektóre jednak opowieści apokryficzne przeniknęły nawet do oficjalnego nauczania Kościoła. Tak jest w przypadku historii zstąpienia Jezusa do Piekieł, które zostało przyjęte w IV w.

EWANGELIE DZIECIŃSTWA

Protoewangelia Jakuba

Najbardziej znana ewangelia dzieciństwa Jezusa, powstała ok. 150 r.Ojciec Kościoła Orygenes (185-254) przypisał ją bratu Jezusa. Kościół zaczerpnął wiele do swej tradycji, m.in. grotę w której urodził się Jezus, imiona rodziców Marii (Joachim i Anna), wątek Marii usługującej w świątyni (Sykstus V ustanowił nawet w 1585 r. święto dla całego Kościoła, które w Polsce obchodzi się jako Ofiarowanie Najświętszej Marii Panny — do świątyni właśnie, lecz pewnie mało kto o tym wie). Ewangelia ta silnie oddziaływała na sztukę średniowiecza, to z niej czerpano najwięcej motywów. Najciekawszym jednak fragmentem ewangelii tej jest potwierdzenie biologicznej nieskazitelności Maryi (odkrycie nienaruszalności hymenu Maryi). Jak pisze Uta Ranke-Heinemann: "Można tu odnaleźć cechy pewnego rodzaju teologicznej pornografii, w przypadku której pod maską pobożności rozwijają się seksualne fantazje". Oto ten fragment:

"I wyszła położna z jaskini i spotkała ją Salome. I [położna] rzekła do niej: ŤSalome, Salome, mam ci do opowiedzenia cud niezwykły: dziewica porodziła, do czego z natury nie jest zdolna.ť I rzekła Salome: ŤNa Boga żywego, jeśli nie włożę palca mojego i nie zbadam jej przyrodzenia, nie uwierzę, że dziewica porodziłať ...i włożyła Salome palec w jej przyrodzenie. I Salome wydała okrzyk i rzekła: ŤBiada mi, bezbożnej i niewiernej, bom kusiła Boga żywego. Oto ręka moja, palona ogniem, odpada ode mnie.ť I padła Salome na kolana przed Panem… modląc się. I oto anioł Pański stanął i rzekł: ŤSalome, Salome, wysłuchał twą modlitwę Pan wszechwładny. Zbliż twą rękę do dziecięcia i obejmij je, i stanie się twoim zbawieniem...ť I natychmiast Salome została uzdrowiona i wyszła z jaskini usprawiedliwiona" (Protoew. Jak., XIX, 3 — XX, 3)

***

Ewangelia dzieciństwa Tomasza lub Opowieści Tomasza Izraelity, filozofia o dzieciństwie Pana

Inaczej zwana Ewangelią Dzieciństwa, powstała prawdopodobnie w drugiej połowie II w. Jezus jako dziecko ukazany jest "demonkiem złośliwym i mściwym". Niektóre psoty Jezuska:

• ożywił dwanaście gołębi

• Gdy biegnący chłopiec uderzył Jezusa w plecy,ten rozzłoszczony rzekł do niego:"Już nie pójdziesz dalej swoją drogą". Chłopiec natychmiast padł martwy. Dla równowagi chwilę później wskrzesił innego chłopca.

"Podobnych historii o uśmiercaniu znajduje się w Ewangelii dzieciństwa Tomasza więcej, tak że Józef nie znalazł innego wyjścia i „...powiedział jego matce, by go nie wypuszczała poza drzwi, ponieważ umierają ci, którzy powodują jego gniew" (XIV, 3). Obok opisów takich wydarzeń znajdują się w tej Ewangelii także opowiadania o wskrzeszaniu zmarłych. Ale wrażenie, że Jezus jest niebezpiecznym horror-dzieckiem, nie zostaje właściwie przez to pomniejszone." (Nie i Amen)

***

Ewangelia Dzieciństwa Arabska

Dzięki niej życie małego Jezusa stało się znane dla wyznawców islamu.

***

Ewangelia Dzieciństwa Ormiańska

Magowie, którzy przywędrowali złożyć pokłon Dziecięciu Jezus stali się dzięki tej ewangelii trzema królami, braćmi w dodatku (ale ten pomysł nie przyjął się w katolicyzmie). Poznaliśmy dzięki niej tożsamość owych hołdowników: Kacper (Gaspar) był królem Arabów, Melchior (Melkon) — Persów, Baltazar — Hindusów (choć w polskim przekładzie Baltazar jest królem Arabów, a Hindusów — Kasper)

***

Ewangelia Pseudo-Mateusza

Powstała na przełomie VIII i IX w. na Zachodzie Europy. Świat katolicki zaczerpnął z niej wołu i osiołka oddających hołd Panu. Ponadto pogodzono w niej stajenkę Ewangelii Łukasza z grotą Protoewangelii Jakuba: "Trzeciego zaś dnia po narodzeniu naszego Pana, Jezusa Chrystusa Panna Maryja wyszła z groty i udała się do stajni. Tam złożyła dzieciątko w żłobie, a wół i osioł oddali mu pokłon" (XIV, 1).

EWANGELIE MĘKI JEZUSA

Akta Piłata (Acta Pilati) lub Ewangelia Nikodema

Powstały w V wieku (jednak częściowo wywodzi się już z wieku II). Chrześcijaństwo wyszło do pogan, odcięło się jednocześnie od judaizmu, wiec należało ostatecznie rozgrzeszyć oprawcę rzymskiego, przelewając całą winę na bezbożnych żydów. W ewangelii tej to Jezus sam doradza Piłatowi co ten ma czynić: "Kazał więc namiestnik, aby Żydzi opuścili pretorium i zawoławszy Jezusa, mówi doń: ŤCo mam czynić?ť Mówi Jezus do Piłata: ŤTo, co ci zostało dane.ť Mówi Piłat: ŤJak zostało dane?ť Mówi Jezus: ŤMojżesz i prorocy przepowiedzieli moją śmierć i zmartwychwstanieť". Dzięki tej ewangelii dowiadujemy się również, że łotrzy ukrzyżowani wraz z Jezusem nazywali się Dysmas i Gestas. Dysmas był tym, który się miał dostąpić nieba.

"Do „Akt Piłata" zalicza się również Paradosis Pilati (Wydanie Piłata). W utworze tym Piłat zostaje oskarżony przez cesarza z powodu stracenia Jezusa, który w międzyczasie także w oczach cesarza zyskał opinię sprawiedliwego. Piłat w swojej obronie oświadcza: „...z powodu bezprawia i knowań niegodziwych i bezbożnych Żydów uczyniłem to" (V). Usłyszawszy to, Cesarz „napełniony gniewem" kazał spisać dekret przeciwko Żydom, wysyłając „Pozdrowienia dla Likiana, zarządcy krainy wschodniej", zawierające rozkaz, mocą którego miał on mieszkańców miasta Jerozolimy, którzy bezprawnie "zmusili Piłata do ukrzyżowania pewnego Boga zwanego Jezusem" — wziąć w niewolę, wygnać z Judei, rozproszyć i oddać w niewolę innym ludom. „Gdy ten oto dekret dotarł do krainy wschodniej, Likian, posłuszny strasznym nakazom, uczynił rzeź całego ludu żydowskiego; tych zaś, którzy pozostali w Judei, oddał jako niewolników poganom w rozproszeniu" (VII). Cesarz skazał Piłata na śmierć przez ścięcie mieczem. Przed śmiercią Piłat modlił się po chrześcijańsku, to znaczy zmówił antyżydowską modlitwę: „Panie, nie gub mnie z niegodziwymi Żydami, bo ja sam nigdy bym nie przyłożył do Ciebie ręki, gdyby nie presja bezprawnie działającego ludu żydowskiegoť" (IX). Kiedy prefekt ściął głowę Piłatowi, "...anioł Pański wziął ją. I gdy żona jego, Prokla, ujrzała, że przyszedł anioł i wziął jego głowę, została przepełniona radością i natychmiast oddała ducha i pogrzebano ją wraz z mężem". Z „Akt Piłata" (Ewangelii Nikodema) dowiadujemy się także co nieco o losie Józefa, bogatego człowieka z Arymatei, miasta w górach Ephraim, który według relacji kanonicznych zdjął z krzyża ciało Jezusa i pochował je. Z powodu jego dobrego uczynku Żydzi uwięzili go w domu pozbawionym okien, ale Jezus przybył osobiście do tego więzienia, pocałował Józefa i uwolnił go. „A o północy, gdy modliłem się stojąc, oto dom, w którym zamknęliście mnie, podniósł się w czterech kątach i ujrzałem przed oczyma jakby światło błyskawicy. I przeląkłszy się wielce padłem na twarz. Ale ktoś ujął mnie za rękę i podniósł z miejsca, na które padłem, a wilgoć wody spłynęła po mnie od głowy aż do stóp, a zapach mirry doszedł do moich nozdrzy. I ktoś otarł mi twarz [pocałował] i rzekł do mnie: ŤNie lękaj się Józefie...ť A spojrzawszy, ujrzałem Jezusa". Józef z Arymatei pod datą 17 marca czczony jest jako święty męczennik." (Nie i Amen)

EWANGELIE GNOSTYCZNE

Ewangelia Marii [Magdaleny]

Powstała w II wieku. W ewangelii tej to Maria jako jedyna otrzymała od Jezusa objawienie po jego śmierci. Uczniowie jednak buntują się przeciwko niej, nie chcą jej zaufać: "Piotr powiedział: ŤCzyżby On [Jezus] rozmawiał z kobietą w tajemnicy przed nami, nie zaś otwarcie? ...Czyżby przedkładał ją nad nas?ť" Na to inny uczeń imieniem Lewi bierze Marię Magdalenę w obronę, mówiąc: „Jeżeli Zbawiciel uczynił ją tego godną — kim ty jesteś, że ją odrzucasz? Z całą pewnością Zbawiciel zna ją bardzo dobrze. Dlatego kochał ją bardziej niż nas".

Pistis Sophia (Wiara i Mądrość) (Tłumaczenie angielskie tekstu )

Powstała ok. 250 r., jest najważniejszym z gnostyckich pism w języku koptyjskim

DZIEJE APOSTOLSKIE

Akta Piotra

Powstały w latach 180-190. Opisuje się w nich śmierć Piotra na krzyżu.

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Baśniowy urok apokryfów Ewangelia Filipa (fragmenty)

See comments (17)..

Send text to e-mail address..

Print-out version..    PDF    MS Word

Mariusz Agnosiewicz Redaktor naczelny Racjonalisty, założyciel PSR, prezes Fundacji Wolnej Myśli. Autor książek Kościół a faszyzm (2009), Heretyckie dziedzictwo Europy (2011), trylogii Kryminalne dzieje papiestwa: Tom I (2011), Tom II (2012), Zapomniane dzieje Polski (2014).  Private site  Number of texts in service: 952  Show other texts of this author  Number of translations: 5  Show translations of this author  Newest author's article: Oceanix. Koreańczycy chcą zbudować pierwsze pływające miasto