A. Kodeks karny wykonawczy

24. Sytuację skazanych i osób tymczasowo aresztowanych reguluje Kodeks karny wykonawczy (Kkw) z 6 czerwca 1997 r.

Na mocy art. 109 Kkw skazani powinni otrzymywać posiłki uwzględniające zatrudnienie, wiek oraz, w miarę możliwości, przekonania religijne i tradycje kulturowe. W oparciu o wspomniany artykuł Minister Sprawiedliwości wydał w dniu 22 września 2003 r. Rozporządzenie w sprawie określenia wartości dziennej normy wyżywienia oraz rodzaju diet wydawanych osobom osadzonym w zakładach karnych i aresztach śledczych. Rozporządzenie dotyczy dwóch rodzajów specjalnych diet: diety lekkostrawnej i cukrzycowej.

B. Roszczenia cywilno-prawne

25. Art. 23 Kodeksu cywilnego zawiera przykładowe wyliczenie tzw. praw osobistych. Przepis ten stanowi:

„Dobra osobiste człowieka, jak w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska, pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach."

Art.24 § 1 Kodeksu cywilnego stanowi:

„Ten, czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne. W razie dokonanego naruszenia może on także żądać, ażeby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków [...]. Na zasadach przewidzianych w kodeksie może on również żądać zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny."

Art. 445 § 1 Kodeksu cywilnego (stosowany wówczas, gdy osoba doświadczyła uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia na skutek bezprawnego działania lub zaniechania funkcjonariusza państwowego), stanowi, że:

„[...] sąd może przyznać poszkodowanemu odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę."

Zgodnie z art. 448 Kodeksu cywilnego osoba, której dobro osobiste zostało naruszone, może dochodzić odszkodowania. Niniejszy przepis, w istotnej [dla omawianej kwestii] części, stanowi, że:

„W razie naruszenia dobra osobistego sąd może przyznać temu, czyje dobro osobiste zostało naruszone, odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę lub na jego żądanie zasądzić odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez niego cel społeczny, niezależnie od innych środków potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia".

C. Europejskie Reguły Więzienne

26. Zalecenie Komitetu Ministrów do państw członkowskich w sprawie Europejskich Reguł Więziennych (Rec(2006)2) („Europejskie Reguły Więzienne"), przyjęte w dniu 11 stycznia 2006 r., określa następujące standardy dotyczące diety więziennej, które mogą być istotne w kontekście przedmiotowej sprawy.

Reguła 22 stanowi:

"1. Więźniowie otrzymują pożywienie uwzględniające ich wiek, zdrowie, formę fizyczną, religię, kulturę i rodzaj wykonywanej przez nich pracy.

2. Prawo krajowe określa wymogi pożywienia, w tym minimalną wartość energetyczną i zawartość białka.

3. Jedzenie jest przygotowywane i podawane higienicznie.

4. Dziennie wydawane są trzy posiłki z zachowaniem rozsądnych odstępów czasu między nimi.

5. Czysta woda pitna jest dostępna dla więźniów przez cały czas.

6. Lekarz lub wykwalifikowana pielęgniarka zleci zmianę diety określonego więźnia ze względów medycznych".

STAN PRAWNY

I. DOMNIEMANE NARUSZENIA ARTUKUŁU 9 KONWENCJI

27. Skarżący podnosił, że odmawiając mu dostępu do diety bezmięsnej zgodnie ze wskazaniami buddyzmu, władze więzienne naruszyły przysługujące skarżącemu na mocy art. 9 Konwencji prawo do manifestowania wyznawanej religii poprzez przestrzeganie jej zasad. Art. 9 Konwencji stanowi:

„1. Każdy ma prawo do wolności myśli, sumienia i wyznania; prawo to obejmuje wolność zmiany wyznania lub przekonań oraz wolność uzewnętrzniania, indywidualnie i wspólnie z innym, publicznie lub prywatnie, swego wyznania lub przekonań przez uprawianie kultu, nauczanie, praktykowanie i czynności rytualne."

2. Wolność uzewnętrzniania wyznania lub przekonań może podlegać jedynie takim ograniczeniom, które są przewidziane przez ustawę i konieczne w społeczeństwie demokratycznym z uwagi na interesy bezpieczeństwa publicznego, ochronę porządku publicznego, zdrowia i moralności lub ochronę praw i wolności innych osób".

28. Rząd zakwestionował powyższe twierdzenie skarżącego.

A. Dopuszczalność

29. Rząd podnosił, że skarżący miał możliwość wytoczenia powództwa o odszkodowanie z tytułu naruszenia przekonań religijnych osoby odbywającej karę pozbawienia wolności na podstawie art. 23 i 24 Kodeksu cywilnego w związku z art. 445 i 448 Kodeksu, ale nie skorzystał z tej możliwości dochodzenia roszczeń odszkodowawczych. Zgodnie ze stanowiskiem Rządu osoba pozbawiona wolności, która doświadczyła naruszenia przysługujących jej dóbr osobistych na skutek niezapewnienia przez Rząd pożywienia odpowiadającego przekonaniom religijnym tej osoby, ma prawo wytoczyć powództwo cywilne przeciwko Skarbowi Państwa. Rząd nie powołał jakichkolwiek przykładów praktyki sądowej w tym zakresie.

30. Skarżący wskazał w odpowiedzi, że wspomniany środek prawny nie jest rozwiązaniem właściwym i skutecznym a w jego przypadku skorzystanie z tego środka miałoby niewielkie szanse powodzenia. W szczególności skarżący odniósł się do udzielonej mu przez władze więzienne informacji, że przygotowywanie posiłków wegetariańskich w zakładzie karnym nie jest możliwe, gdyż wiązałoby się to z nadmiernym obciążeniem dla władz więziennych.

31. Trybunał podkreślił, że zasada wyczerpania środków krajowych zawarta w artykule 35 ust. 1 Konwencji wymaga, aby skarżący wykorzystał w normalnym toku odwoławczym środki, które są dostępne i wystarczające dla uzyskania zadośćuczynienia za domniemane naruszenia. Istnienie owych środków musi być wystarczająco pewne, nie tylko w teorii ale i w praktyce, w przeciwnym razie nie spełniają one warunków testu dostępności i skuteczności (zob. m.in. Orchowski p. Polsce, skarga nr 17885/04, § 105, ETPC 2009-... (wyjątki); Norbert Sikorski p. Polsce, skarga nr 17599/05, § 108, 22 października 2009).

32. Po pierwsze, Trybunał pragnie zauważyć, że zgodnie z art. 448 Kodeksu cywilnego roszczenie o odszkodowanie może zostać zgłoszone wyłącznie wtedy, gdy domniemane naruszenie jest skutkiem bezprawnego działania lub zaniechania. Odmowa zapewnienia skarżącemu specjalnej diety nie była nigdy działaniem bezprawnym w świetle art. 109 Kkw (ibid. § 24). Uwzględniając okoliczności przedmiotowej sprawy powództwo z art. 445 i 448 Kodeksu cywilnego nie dałoby skarżącemu realnej szansy zapewnienia sobie diety zgodnej ze wskazaniami religii. Trybunał stwierdza następnie, iż skarżący domagał się nie odszkodowania tylko dostępności posiłków, które uwzględniałyby jego przekonania religijne. Rząd nie wykazał, że odpowiednie przepisy Kodeksu cywilnego umożliwiłyby skarżącemu skuteczne dochodzenie roszczenia. Ponadto, Trybunał zauważa, że Rząd nie powołał się na żadne orzeczenie sądu krajowego potwierdzające, że [inni] osadzeni przetrzymywani w nieodpowiednich warunkach zdołali uzyskać poprawę swojej sytuacji (zob. Orchowski ibid § 108, 109, Latak p. Polsce (dec.), nr 52070/08, § 79, 12 października 2010 r.). Z uwagi na powyższe, zarzut Rządu nie został uwzględniony.

33. Trybunał zauważa, że niniejsza skarga nie jest w oczywisty sposób nieuzasadniona w rozumieniu art. 35 ust. 3 Konwencji. Wskazuje także, że nie jest ona niedopuszczalna z innych przyczyn. Wobec powyższego musi zostać uznana za dopuszczalną.

B. Przedmiot sprawy

1. Stanowisko skarżącego

34. Skarżący podniósł, że na mocy art. 9 Konwencji Państwo jest zobowiązane do respektowania i wspierania wolności jednostki do praktykowania wyznawanej przez nią religii. Wolność ta może podlegać takim tylko ograniczeniom, które zostały narzucone z uwagi na interes bezpieczeństwa publicznego, w celu ochrony porządku publicznego, zdrowia i moralności lub z uwagi na konieczność ochrony praw i wolności innych osób.

35. Skarżący podkreślił następnie, że buddyzm to droga życia, na której człowiek ma odnaleźć samego siebie i rozwijać świadomość własnej osoby. Buddysta ma za zadanie doskonalenie swojego życia duchowego. Skarżący odwołał się do Trzeciego Wskazania Drugiej Grupy Reguł Buddy Siakjamuniego (zawartego w świętej księdze Brahmajala Sutra), które brzmi następująco:

„Uczniowi Buddy nie wolno rozmyślnie jeść mięsa. Nie powinien on jeść ciała żadnej czującej istoty. Mięsożerca traci nasienie Wielkiego Współczucia [...]. Ci, którzy tak czynią, są winni niezliczonych przestępstw."

36.Na koniec skarżący stwierdził, że Budda był nauczycielem, który udzielał rad i wskazówek, ale nigdy niczego nie nakazywał. Skarżący zauważył, że nie stosując się do tych wskazań, buddysta zatrzymuje się na drodze samorozwoju i odrzuca naukę Buddy.

2. Stanowisko Rządu.

37. Rząd podkreślił, że zasadniczo nie kwestionuje tego, iż wskazania religijne odnoszące się do diety mogą zostać uznane za kluczowy element praktyki religijnej i jako takie są objęte prawem do manifestowania wyznania w rozumieniu art. 9 Konwencji.

38. Rząd zauważył, powołując się na Wielką Encyklopedię PWN (Wielka Encyklopedia PWN tom 4., Warszawa 2001, s. 544), że buddyzm zasadniczo nie zabrania spożywania mięsa i nie wymaga praktykowania wegetarianizmu, który nie stanowi elementu konstytutywnego religii buddyjskiej. Następnie Rząd podniósł, podając za źródło Wikipedię (http://en.wikipedia.org/wiki/Buddhist_cuisine), że ortodoksyjna szkoła mahajana, przynależność do której deklaruje skarżący, zachęca jedynie do przyjęcia wegetarianizmu, ale nie nakazuje rezygnacji ze spożywania mięsa. Dlatego też tylko niektórzy buddyści mahajana są wegetarianami.

39. Rząd argumentował, że w konkretnych okolicznościach przedmiotowej sprawy wegetarianizm nie może zostać uznany za kluczowy element wyznawanej przez skarżącego religii, zwłaszcza w sytuacji, gdy skarżący wyraził zgodę na dietę PK i prosił o jej kontynuowanie.

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Czy modlitwa może wspomóc chirurgię? Modlitewny reżim nowego kuratora małopolskiej oświaty

See comments (26)..

Send text to e-mail address..

Print-out version..    PDF    MS Word