W 1440 roku utworzony został na zjazdach w Elblągu i Kwidzynie Związek Pruski wymierzony przeciw Krzyżakom. On to połączył w walce z nimi rycerstwo i miasta pruskie oraz szukał oparcia w państwie polskim. Ostra walka polityczna podjęta przeciw Związkowi przez cieszących się poparciem papiestwa i cesarstwa Krzyżaków doprowadziły w lutym 1454 roku do wybuchu powstania w całym państwie krzyżackim. Zakon został pozbawiony większości swoich zamków, a Związek Pruski poddał całość ziem pruskich Kazimierzowi Jagiellończykowi, który 6 III 1454 roku wydał tzw. „Przywilej Inkorporacji Prus do Korony". Akt inkorporacji Prus wyrażał dążenie społeczeństwa polskiego do zjednoczenia ziem polskich w jednym państwie, odzyskania przez Polskę jej wybrzeża morskiego i ujścia Wisły. Opór stawiany przez Wielkiego Mistrza Ludwika von Erlichshausena na zamku malborskim oraz pomoc zbrojna spowodowały przewlekłe działania tzw. Wojny Trzynastoletniej (1453- 1466). Zakończył je traktat toruński z 19 X 1466 roku, który, akcentując wcielenie całości ziem pruskich do Polski, oddawał pod bezpośrednią jej władzę Pomorze Gdańskie i Powiśle z Malborkiem. Krzyżakom pozostawił jednak wschodnią część Powiśla, Mazury i Dolne Prusy z Królewcem jako lenno. Wielcy Mistrzowie mieli składać odtąd po odbiorze przysięgę wierności królom polskim, oraz służyć im radą i zbrojną pomocą. Zakon usiłował jednak wyłamać się spod zwierzchnictwa Polski, argumentując podległość jego ziem w Prusach wyłącznie papiestwu.

Wielki Mistrz Książę Fryderyk odmówił złożenia przysięgi wierności przed władcą Polski, a jego następca Albrecht Hohenzollern kontynuował tę politykę przy poparciu Habsburgów, dążąc do obalenia traktatu toruńskiego i ponownego zagarnięcia ziem utraconych w 1466 roku. Stało się to przyczyną kolejnej wojny polsko- krzyżackiej (1519- 1521), przerwanej rozejmem w Toruniu. Albrecht, pozbawiony pomocy z Rzeszy zdecydował się przejść na luteranizm i dokonać sekularyzacji objętych reformą Prus Krzyżackich. Zygmunt Stary, obawiając się dalszych komplikacji wyraził na to zgodę. 10 IV 1525 roku Mistrz Albrecht złożył mu w Krakowie hołd lenny jako świecki książę w Prusach. Zakon został w ten sposób definitywnie usunięty z Prus, choć skutki jego polityki osadniczo-narodowościowej nad Morzem Bałtyckim przetrwały stulecia i miały (w przyszłości) groźne dla Polski konsekwencje.

Krzyżacy pozostali jeszcze w Inflantach; jakkolwiek znacznie słabsi i gorzej zorganizowani od Krzyżaków Pruskich uniezależnili się i praktycznie stanowili odrębne państwo. Próby ekspansji na wschód podejmowane jeszcze w XIV wieku natrafiły na opór szybko rozwijającego się państwa moskiewskiego, które pod wodza Iwana III zagroziło nawet samym Inflantom.

Po sekularyzacji Krzyżaków w Prusach wśród członków Zakonu Inflanckiego zaczęły się rozpowszechniać prądy reformacji, pojawiły się tendencje zmierzające do sekularyzacji Zakonu. W sytuacji rozprężenia wewnętrznego i osłabienia Zakonu w 1558 roku nastąpił wybuch wojny inflanckiej. Wobec niepowodzenia obrony przeprowadzono w 1561 roku sekularyzację Zakonu i poddano Inflanty Polsce i Litwie.

Zakon przetrwał tylko w uszczuplonych rozmiarach w Niemczech i Austrii, wegetując pod opieką Habsburgów. W 1929 roku został przekształcony w zakon duchowny z siedzibą w Wiedniu, gdzie istnieje obecnie jako niewielka kongregacja zakonna. Posiada on także kilka domów zakonnych w Niemczech i północnych Włoszech. Z jego wielkich wpływów i przywilejów pozostało Zakonowi tylko nadawanie godności tzw. Honorowych Rycerzy osobom świeckim. Godność tę otrzymał m.in. kanclerz K. Adenauer.

Bibliografia:
Tadeusz Manteuffel, Historia Polski, Tom I i II, Warszawa 1957
Tadeusz Manteuffel, Historia Powszechna – Średniowiecze, Warszawa 1990
Juliusz Bardach, Historia Państwa i Prawa Polski, Warszawa 1965
Encyklopedia PWN 1990

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Krzyżacy i Prusowie Racjonalista.pl (PL)

Comment on this article..   See comments (6)..

Send text to e-mail address..

Print-out version..    PDF    MS Word