Wyrok Sądu Najwyższego — Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 3 września 2000 r. (II UKN 661/99)

Nauczanie religii w punktach katechetycznych prowadzonych przez osoby prawne Kościoła Katolickiego (parafie) przed wejściem w życie ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. 1989 r. Nr 29 poz. 154 ze zm.) oraz zarządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 24 kwietnia 1996 r. w sprawie szczegółowego zakresu uprawnień i obowiązków nauczycieli i wychowawców zatrudnionych w szkołach (placówkach) prowadzonych przez osoby prawne Kościoła Katolickiego (M. P. 1996 r. Nr 30 poz. 316) było pracą nauczycielską w rozumieniu art. 1 ust. 1 w związku z art. 3 pkt 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. — Karta Nauczyciela (Tekst jednolity: 1997 r. Nr 56 poz. 357 ze zm.) oraz art. 2 pkt 3 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Tekst jednolity: Dz. U. 1996 r. Nr 67 poz. 329 ze zm.).

Przewodniczący: Sędzia SN Beata Gudowska (sprawozdawca),
Sędziowie SN: Stefania Szymańska, Maria Tyszel.

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 3 sierpnia 2000 r. sprawy z wniosku Józefa H. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych — Oddziałowi w O. o emeryturę, na skutek kasacji organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 26 maja 1999 r. (...) oddalił kasację.

[Notka]

W niepublikowanej dotychczas uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 13 czerwca 2001 r. III ZP 32/2000 (teza — patrz: OSNAPiUS 2001/14 — okładka) Sąd Najwyższy uznał, że okres nauczania religii w katechizacji parafialnej w ramach stosunku pracy przed dniem 25 października 1991 r. jest okresem pracy nauczycielskiej w rozumieniu art. 88 ust. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. — Karta Nauczyciela (Tekst jednolity: Dz. U. 1997 r. Nr 56 poz. 357 ze zm.).

Uzasadnienie

Sąd Okręgowy — Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Olsztynie ustalił, że Józef H. w okresie od dnia 15 czerwca 1960 r. do dnia 30 czerwca 1991 r. jako ksiądz katolicki uczył religii w pełnym wymiarze czasu pracy w punktach katechetycznych przy parafiach Archidiecezji W. Posiłkując się przepisem art. 21 ust. 1 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. 1989 r. Nr 29 poz. 154 ze zm.) oraz poglądem wyrażonym w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 30 lipca 1997 r. II UKN 201/97 (OSNAPiUS 1998/11 poz. 347), Sąd Okręgowy zastosował przepis art. 88 ust. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. — Karta Nauczyciela (Dz. U. 1982 r. Nr 3 poz. 19 ze zm.) i wyrokiem z dnia 18 lutego 1999 r. zmienił decyzję Oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w O. i przyznał ubezpieczonemu prawo do emerytury z tytułu długoletniego wykonywania pracy nauczycielskiej.

W apelacji od tego wyroku organ rentowy powołał się na odmienny pogląd Sądu Najwyższego, wyrażony w uchwale z dnia 16 września 1992 r. II UZP 2/92 (Praca i Zabezpieczenie Społeczne 1993/2 str. 79) i zarzucił, że praca katechetyczna prowadzona w parafiach nie jest pracą nauczycielską uprawniającą do emerytury na podstawie zastosowanego przez Sąd przepisu Karty Nauczyciela.

Sąd Apelacyjny w Warszawie oddalił apelację wyrokiem z dnia 26 maja 1999 r. (...). Przy bezspornych ustaleniach co do wymiaru czasu pracy oraz stażu zatrudnienia ubezpieczonego, zatrudnienie to potraktował jako pracę nauczycielską wykonywaną w placówce oświatowo-wychowawczej, o której mowa w art. 2 pkt 3-5 i 7 oraz 10 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. 1991 r. Nr 95 poz. 425 ze zm.) i do której odnosi się przepis art. 1 ust. 1 Karty Nauczyciela.

W kasacji, opartej na naruszeniu prawa materialnego organ rentowy powtórzył podnoszony w apelacji zarzut niewłaściwego zastosowania art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela i rozwijając go twierdził, że Sąd błędnie uznał okres wskazany we wniosku ubezpieczonego za pracę nauczycielską, gdyż z uprawnień określonych w Karcie Nauczyciela mogą korzystać tylko nauczyciele i wychowawcy placówek założonych i prowadzonych przez Kościół Katolicki na podstawie ustawy o systemie oświaty. Powoływał się przy tym na regulację wynikającą z art. 21 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej w związku z zarządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 24 kwietnia 1996 r. w sprawie szczegółowego zakresu uprawnień i obowiązków nauczycieli i wychowawców zatrudnionych w szkołach (placówkach) prowadzonych przez osoby prawne Kościoła Katolickiego (M. P. 1996 r. Nr 30 poz. 316). Twierdził na ich podstawie, że wcześniej, gdy z mocy art. 14 ust. 1 i 3 podpisanego w dniu 28 lipca 1993 r. Konkordatu między Stolicą Apostolską i Rzecząpospolitą Polską (Dz. U. 1998 r. Nr 51 poz. 318) Kościół Katolicki mógł zakładać i prowadzić placówki oświatowe i wychowawcze oraz szkoły na zasadach określonych przez odpowiednie ustawy, nauczyciele i wychowawcy tych placówek mieli prawa nauczycieli szkół publicznych tylko pod warunkiem, że placówki te były szkołami lub placówkami publicznymi albo mającymi uprawnienia szkół publicznych. Punkty katechetyczne działające w parafiach nie były takimi szkołami ani placówkami pod rządem ustawy z dnia 15 listopada 1961 r. o rozwoju sytemu oświaty i wychowania (Dz. U. 1961 r. Nr 32 poz. 160 ze zm.), ani nie są nimi według art. 2 pkt 3 ustawy o systemie oświaty, skoro nie zostały wymienione w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 28 września 1993 r. w sprawie rodzajów, organizacji i zasad działania placówek oświatowo-wychowawczych (Dz. U. 1993 r. Nr 95 poz. 434 ze zm.). Według kasacji, punkty katechetyczne organizowane przy parafiach nie należały także do niepublicznych placówek oświatowo-wychowawczych tworzonych przez osoby fizyczne lub prawne, gdyż nie były prowadzone za zezwoleniem Ministra Oświaty, na określonych przez niego zasadach i warunkach oraz pod jego nadzorem (art. 39 ust. 1 ustawy).

Skarżący organ rentowy twierdził dalej, że przepis art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela został błędnie zastosowany w stanie faktycznym, w którym ksiądz nauczał religii w ramach obowiązków zleconych mu przez władze kościelne także dlatego, że nie wiązała go umowa o pracę na stanowisku nauczyciela. Organ rentowy argumentował, że umowie o pracę na stanowisku nauczyciela, zawieranej zgodnie z Kartą, odpowiada tylko zatrudnienie na stanowisku nauczyciela religii w pozaszkolnych punktach katechetycznych na podstawie umowy o pracę zawartej z dyrektorem szkoły wyznaczonej przez miejscowego kuratora oświaty według zasad przewidzianych w § 5 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 kwietnia 1992 r. w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w szkołach publicznych (Dz. U. 1992 r. Nr 36 poz. 155), a jej zawarcie nie było możliwe w stanie prawnym obowiązującym przed dniem 1 września 1992 r.

W konkluzji skarżący wywodził, że przed dniem 1 września 1996 r., czyli przed dniem wejścia w życie cytowanego zarządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 24 kwietnia 1996 r. w sprawie szczegółowego zakresu uprawnień i obowiązków nauczycieli i wychowawców zatrudnionych w szkołach (placówkach) prowadzonych przez osoby prawne Kościoła Katolickiego, nie istniała prawna możliwość uznania prowadzenia przez księdza katechezy parafialnej za wykonywanie pracy nauczycielskiej, a z tego względu wniosek kasacyjny sprowadził do żądania zmiany zaskarżonego wyroku i orzeczenia o oddaleniu odwołania.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Przepis art. 88 ust. 1 ustawy z dnia 21 stycznia 1982 r. — Karta Nauczyciela (w brzmieniu obowiązującym w dacie wyrokowania przez Sąd drugiej instancji, nadanym ustawą z dnia 14 czerwca 1996 r., tekst jednolity: Dz. U. 1997 r. Nr 56 poz. 357 ze zm.) stanowi podstawę prawną dla wyjątkowego uprawnienia przejścia na emeryturę przed osiągnięciem wieku emerytalnego, służącego nauczycielom mającym trzydziestoletni okres zatrudnienia, w tym 20 lat pracy w szczególnym charakterze. Wstępnie więc należy stwierdzić, że uprawnienie to jest wyrazem ujętej w preambule Karty Nauczyciela szczególnej rangi społecznej zawodu nauczycielskiego i przysługuje ściśle określonym podmiotom.

Krąg uprawnionych do emerytury, zwanej emeryturą nauczycielską, określony został w powołanym przepisie w sposób wymagający bliższego sprecyzowania. I tak, celem wyjaśnienia użytych w nim pojęć "nauczyciel" oraz "praca w szczególnych warunkach" należy sięgnąć do ich definicji zawartych w innych przepisach Karty Nauczyciela. O nauczycielach (bez bliższego określenia) mówi art. 3 pkt 1 Karty, definiując ich jako nauczycieli, wychowawców i innych pracowników pedagogicznych, zatrudnionych w przedszkolach, szkołach lub innych placówkach wymienionych w art. 1 ust. 1 tej ustawy. W tej definicji następuje więc powiązanie statusu nauczyciela z miejscem jego zatrudnienia, nauczycielami w rozumieniu Karty Nauczyciela są więc tylko nauczyciele wykonujący pracę nauczycielską w miejscach określonych w art. 1 ust. 1 Karty. Rozstrzygnięcie, czy w świetle definicji z art. 3 pkt 1 Karty Nauczyciela jest możliwe traktowanie jako nauczyciela księdza katolickiego, uczącego religii przed 1 września 1991 r. w parafialnych punktach katechetycznych, wymagało zatem stwierdzenia, czy parafie były placówkami wskazanymi w art. 1 ust. 1 Karty Nauczyciela, mimo że w przepisie tym nie wymienia się punktów katechetycznych expressis verbis. Pogląd, że parafialna działalność katechetyczna jest pracą nauczycielską wyraził już Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 30 lipca 1997 r. II UKN 201/97 (OSNAPiUS 1998/11 poz. 347) przyjmując, iż punkt katechetyczny należy traktować jako jednostkę organizacyjną objętą systemem oświaty, określoną w art. 2 pkt 3 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz. U. 1991 r. Nr 95 poz. 425 ze zm.), jedną z placówek oświatowo-wychowawczych, umożliwiających w szczególności uzyskanie oraz uzupełnienie wiedzy ogólnej, zdobywanie umiejętności, kształtowanie i rozwijanie zainteresowań i uzdolnień, także korzystanie z różnych form wypoczynku, odpowiadającą wymienionym w art. 1 ust. 1 Karty Nauczyciela.

Skład Sądu Najwyższego orzekający w niniejszej sprawie w pełni to stanowisko prawne podziela, gdyż jakkolwiek w ramach systemu oświaty punkt katechetyczny nie posiada statusu szkoły (por. art. 3 ust. 1 pkt 3 ustawy o systemie oświaty), to jednak w ustawowej definicji "szkoły" ujętej w art. 3 pkt 2 Karty Nauczyciela punkt ten plasuje się jako placówka, w której wykonywana jest praca nauczycielska. Potwierdza to powołane na wstępie zarządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 24 kwietnia 1996 r. w sprawie szczegółowego zakresu uprawnień i obowiązków nauczycieli i wychowawców zatrudnionych w szkołach (placówkach) prowadzonych przez osoby prawne Kościoła Katolickiego (M. P. 1996 r. Nr 30 poz. 316), wskazujące na stosowanie przepisów Karty Nauczyciela, w tym jej art. 88, do osób zatrudnionych w tych szkołach (placówkach) w wymiarze nie niższym niż połowa obowiązującego wymiaru zajęć. Taka deklaracja w akcie niższego rzędu nie byłaby zresztą możliwa, gdyby stosowanie przepisów Karty nie wynikało wprost z art. 21 ust. 2 w związku z art. 1 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej do nauczycieli i wychowawców zatrudnionych w szkołach oraz innych placówkach, wymienionych w art. 3 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty, prowadzonych przez osoby prawne Kościoła Katolickiego.

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Emerytury i punkty katechetycz.- uchw.SN 13.VI.01 Emerytury katechetów - wyrok SA 14.IX.1999

See comments (1)..

Send text to e-mail address..

Print-out version..    PDF    MS Word