III Rzeczpospolita

Wobec ustawy z 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego konkordat stanowi rozszerzenie uprawnień kościelnych. Ustawa reguluje te kwestie w rozdziale 5 i przewidywała podział na trzy rodzaje takich organizacji: a) organizacje kościelne, czyli takie w zakładaniu których brała udział władza kościelna (art. 34); b) organizacje katolickie, czyli takie, które powstały za aprobatą władzy kościelnej i które mają przydzielonego kapelana lub asystenta kościelnego (dziwne to ujęcie, albowiem kodeks kanoniczny mówi o kapelanie, który jest asystentem kościelnym) (art. 35); c) stowarzyszenia katolików, działające wyłącznie na podstawie prawa powszechnie obowiązującego i własnych statutów (art. 37).

W ustawie jedynie cel tych zrzeszeń, określony jako „realizacja zadań wynikająca z misji Kościoła" (art. 33 ust. 1), odsyłał implicite do prawa kanonicznego. Konkordat natomiast stanowi, że zarówno zrzeszanie się wiernych, jak i cele tych zrzeszeń muszą być zgodne z prawem kanonicznym. Stowarzyszenia wiernych regulują kanony 298-329 Kodeksu Prawa Kanonicznego. Przewidują one dwa rodzaje stowarzyszeń: publiczne i prywatne. Podział ten w ogólnym sensie można odnieść do podziału na stowarzyszenia i stowarzyszenia zwykłe polskiego Prawa o stowarzyszeniach (chodzi o zakres uprawnień obu rodzajów, przyznanych odpowiednio na forum kościelnym i państwowym).

Polska ustawa o stowarzyszeniach jako główne ograniczenie członkostwa przyjmuje cenzus wieku. W prawie kanonicznym wierny traci możność przystępowania i pozostawania w stowarzyszeniu, jeśli dokona apostazji. Taki sam skutek pociąga za sobą klątwa za jakieś przestępstwo religijne. Przysługuje jednakowoż prawo rekursu, czyli odwołania się do władzy kościelnej.

Stowarzyszenia publiczne to te, które zostały erygowane przez właściwą władzę kościelną (Stolica Apostolska — dla stowarzyszeń powszechnych, Episkopat — dla ogólnokrajowych, biskup diecezjalny — dla stowarzyszeń działających w ramach diecezji). Stowarzyszenie takie posiada moderatora (może być osoba świecka), który sprawuje władzę formalną, oraz „asystenta kościelnego", czyli kapelana, który sprawuje władzę faktyczną, nadzorczą.

Stowarzyszenia prywatne wiernych to takie, w zakładaniu których nie brała udziału władza kościelna. Jednakże podlegają one również nadzorowi władzy kościelnej, jej kierownictwu, trosce, aby „uniknąć rozproszenia sił" (kan. 323), tudzież ograniczeniu na rzecz ordynariusza w zarządzie i dysponowaniu dobrami przekazanymi stowarzyszeniu „na cele pobożne". Wszystkie stowarzyszenia podlegają nadzorowi władzy kościelnej w zakresie wiary, obyczajności, a także „by nie wkradły się nadużycia do dyscypliny kościelnej". Aby stowarzyszenie prywatne było uznane w Kościele, jego statut musi zostać zatwierdzony przez władzę kościelną. Żadne stowarzyszenie wiernych nie może przybrać nazwy „katolickie", jeśli nie otrzyma na to zgody kompetentnej władzy kościelnej.

Działalność stowarzyszeń wyznaniowych na forum publicznym podlega polskiemu prawu. Aby podmioty te mogły uczestniczyć w obrocie prawnym muszą nabyć osobowość prawną, a tę mogą uzyskać na podstawie prawa polskiego. System tworzenia stowarzyszeń w Polsce opiera się zasadniczo o regulacje Prawa o stowarzyszeniach. Nie dotyczy on jednak kościołów i organizacji religijnych działających w ich obrębie (art. 7). Mogą one być tworzone bezpośrednio aktem prawnym (Rozporządzenie Ministra-Szefa Urzędu Rady Ministrów). Rozporządzenia te były wydane na podstawie ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła katolickiego w RP. ^{[ 9 ]} Przede wszystkim były to rozporządzenia dotyczące Katolickich Stowarzyszeń Młodzieży ^{[ 10 ]} i Akcji Katolickiej ^{[ 11 ]} różnych diecezji. Poza tym Katolickie Stowarzyszenia Niepełnosprawnych (Dz. U.96.32.142; Dz. U.96.107.511); stowarzyszenia młodzieży akademickiej (Dz. U.96.158.820; Dz. U.98.62.398); Ogólnopolskie Stowarzyszenie Rozgłośni Katolickich „VOX" (Dz. U.93.102.468); Stowarzyszenie "Dobroczynność" (Dz. U.94.43.169); Stowarzyszenie „Dom Rodzinny" (Dz. U.94.18.65); Sodalicja Mariańska przy Jasnej Górze (Dz. U.94.79.367); Katolickie Stowarzyszenie Kolejarzy Polskich z siedzibą w Lublinie (Dz. U.95.127.613); Stowarzyszenie Dzieci Maryi z siedzibą w Krakowie (Dz. U.97.54.352); Stowarzyszenie Oaza Matki Bożej Bolesnej (Dz. U.97.99.615); Stowarzyszenie Apostołów Bożego Miłosierdzia „Faustinum" w Krakowie-Łagiewnikach (Dz. U.00.40.472); Katolickie Stowarzyszenie „Dom na skRAJu" (Dz. U.00.45.527); Związek Męskiej Młodzieży Przemysłowej i Rzemieślniczej pw. św. Stanisława Kostki z siedzibą w Krakowie (Dz. U.90.31.188).

Ciekawe dzieje prawne ma ostatnie ze wspomnianych stowarzyszeń. Otóż przed wojną istniało stowarzyszenie Związek Młodzieży Przemysłowej i Rękodzielniczej w Krakowie. Była to organizacja o charakterze katolickim, ale świecka. Została ona zlikwidowana przez władze państwowe w 1950 r., a jej nieruchomości (Kraków, ul. Skarbowa 2-4) przekazana na rzecz Okręgowej Rady Związków Zawodowych w Krakowie. Po upadku komunizmu jezuici postanowili przejąć te nieruchomości. 8 grudnia 1989 r. Przełożony Prowincji Polski Południowej Towarzystwa Jezusowego wydał dekret w sprawie erygowania Związku Męskiej Młodzieży Przemysłowej i Rzemieślniczej pod wezwaniem św. Stanisława Kostki w Krakowie. Choć organizacja ta nawiązywała do przedwojennej, była jednak nową organizacją, nie świecką a kościelną (brak dobrowolnego zrzeszania się, demokratycznego trybu wyboru władz i udziału w działalności stowarzyszenia; wykluczono też udział rzemiosła i innych instytucji miasta Krakowa w tej organizacji młodzieżowej, co miało miejsce w okresie międzywojennym; organizacją zarządza jednoosobowo prezes mianowany przez O.O. Jezuitów, a członków-seniorów byłego stowarzyszenia zaprasza się tylko na opłatek). Na podstawie „podszycia się" pod przedwojenną organizację jezuici uzyskali korzystną dla siebie decyzję MSW z 29 marca 1991 r., na podstawie której przejęli znacznej wartości mienie społeczne. Przeciw temu zaprotestowali żyjący jeszcze członkowie przedwojennego stowarzyszenia. Sprawa trafiła do NSA. Sąd w wyroku z dnia 3 lipca 2000 r. ^{[ 12 ]} przyznał rację byłym członkom, uznając ich za właściwą stronę w postępowaniu dotyczącym uznania nieważności decyzji z 1950 o rozwiązaniu stowarzyszenia i jego reaktywacji. ^{[ 13 ]}

Literatura: W. Mysłek, „Początki Akcji Katolickiej w Polsce", Studia z Dziejów Kościoła Katolickiego, R.II, 1962, nr 1(3), s.8-66

Artykuły: A. Szostkiewicz, „Gorycz olbrzyma", Polityka, nr 49/2000; K. Olejnik, „Kościół w Kościele", Wprost, 10 VI 2001.

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Sytuacja prawna innych wyznań Wolność sumienia i wyznania

Comment on this article..

Send text to e-mail address..

Print-out version..    PDF    MS Word

Mariusz Agnosiewicz Redaktor naczelny Racjonalisty, założyciel PSR, prezes Fundacji Wolnej Myśli. Autor książek Kościół a faszyzm (2009), Heretyckie dziedzictwo Europy (2011), trylogii Kryminalne dzieje papiestwa: Tom I (2011), Tom II (2012), Zapomniane dzieje Polski (2014).  Private site  Number of texts in service: 952  Show other texts of this author  Number of translations: 5  Show translations of this author  Newest author's article: Oceanix. Koreańczycy chcą zbudować pierwsze pływające miasto