Możliwość organizowania nauki religii w szkole publicznych przewiduje art. 12 ustawy o systemie oświaty z 7 września 1991 r. ^{[ 28 ]} Wydane na jego podstawie rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z 14 kwietnia 1992 r. ^{[ 29 ]} określa warunki i sposób organizowania nauki religii w szkołach publicznych.

W związku z powyższym rozporządzeniem, zwrócić należy uwagę na sygnalizowany przez ankietę szczególny problem uczniów, pozbawionych wpisu oceny z religii na świadectwie po odrzuceniu przez szkołę lub organ ją prowadzący możliwości zorganizowania dla nich lekcji religii ze względu na zbyt niską liczbę chętnych. Wydaje się, że uczniom takim powinno zapewnić się, analogicznie do rozwiązań przyjętych w ustawach indywidualnych, to aby wpis oceny na świadectwie dokonany mógł być na podstawie zaświadczenia wydanego przez odpowiedni organ związku wyznaniowego, w oparciu o wyniki nauczania religii organizowanej samodzielnie przez kościoły i związki wyznaniowe zgodnie z art. 20 ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania z 1989 r.

Rozporządzenie z 1991 r. przewiduje także możliwość umieszczenia krzyża w pomieszczeniach szkolnych. W szkole można także odmawiać modlitwę przed i po zajęciach. Odmawianie modlitwy w szkole powinno być wyrazem wspólnego dążenia uczniów oraz taktu i delikatności ze strony nauczycieli i wychowawców. Zarówno modlitwa jak i umieszczenie krzyża w pomieszczeniach szkolnych ma charakter fakultatywny.

Niewłaściwym wydaje się umieszczenie tego unormowania na poziomie rozporządzenia wykonawczego jak również odniesienia klauzuli wskazującej na konieczność szukania kompromisu oraz określającej sposób postępowania nauczycieli, wyłącznie do kwestii modlitwy w szkole.

Dodać należy, że na podstawie art. 70 ust. 3 Konstytucji rodzice mają wolność wyboru dla swoich dzieci szkół innych niż publiczne. Obywatele i instytucje mają prawo zakładania szkół podstawowych, ponad podstawowych i wyższych oraz zakładów wychowawczych. Warunki zakładania i działalności szkół niepublicznych oraz udziału władz publicznych w ich finansowaniu, a także zasady nadzoru pedagogicznego nad szkołami i zakładami wychowawczymi, określa ustawa.  

4. Ocena

Jak już wcześniej wspomniano, art. 25 ust. 4 i 5 Konstytucji przesądzają sprawy związane z trybem normowania sytuacji prawnej kościołów i związków wyznaniowych w Polsce. Wybrany został model indywidualnego regulowania sytuacji kościołów i związków wyznaniowych w drodze ustawowej. ^{[ 30 ]} Przejrzystość sytuacji prawnej związków wyznaniowych w Polsce dodatkowo zaciera przyjęcie w Konstytucji mieszanej koncepcji regulowania statusu Kościoła Katolickiego w drodze umowy międzynarodowej i ustaw. ^{[ 31 ]} Odrzucono racjonalnie nasuwającą się możliwość uregulowania sytuacji wszystkich kościołów i związków wyznaniowych poprzez uchwalenie wspólnej, jednolitej ustawy. Przyjęte rozwiązanie spowoduje niewątpliwie mnożenie się aktów ustawowych, zbliżonych do siebie zarówno w zakresie regulacji, jak i w nawet w sposobie zredagowania przepisów. ^{[ 32 ]}

Trudno wyobrazić sobie też możliwość ułożenia sytuacji w drodze regulacji ustawowej w przypadku mniejszych kościołów i związków wyznaniowych. Wprawdzie indywidualny tryb pozwala na lepsze uwzględnienie specyfiki struktur organizacyjnych i odmiennych sposobów funkcjonowania, ^{[ 33 ]} wymaga on jednak intensywnej pracy organów ustawodawczych. Tryb ten premiuje związki większe, lepiej zakorzenione w społeczeństwie polskim. ^{[ 34 ]} Dodatkowo okazało się, że przyjęte w ustawach indywidualnych szczegółowe rozwiązania rozszerzyły i skonkretyzowały uprawnienia związków wyznaniowych, w szczególności Kościoła Katolickiego w stosunku do podmiotów, których sytuacja regulowana jest wyłącznie na podstawie ustawy z 1989 r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania (np. w zakresie prawa do zakładania stacji radiowych i telewizyjnych czy też realizacji inwestycji sakralnych i kościelnych). W tym kontekście konieczne staje się więc przeprowadzenie odpowiednich zmian w celu zagwarantowania faktycznego równouprawnienia kościołów i związków wyznaniowych, niezależnie od formy regulacji ich sytuacji prawnej.

Sytuacja prawna stowarzyszeń światopoglądowych

Wolność tworzenia i działania różnego rodzaju organizacji, w tym stowarzyszeń gwarantuje art. 12 Konstytucji RP z 1997 r. Jednocześnie zgodnie z art. 58 Konstytucji zapewnia się każdemu wolność zrzeszania się. Zakazane są zrzeszenia, których cel lub działalność są sprzeczne w Konstytucją lub ustawą. O odmowie rejestracji lub zakazie działania takiego zrzeszenia orzeka sąd (art. 58 ust. 2).

Zgodnie z art. 58 ust. 3 Konstytucji rodzaje zrzeszeń podlegających sądowej rejestracji, tryb tej rejestracji oraz formy nadzoru określa ustawa — w przypadku stowarzyszeń jest nią ustawa z dnia 7 kwietnia 1989 r. Prawo o stowarzyszeniach. ^{[ 35 ]} Zgodnie z art. 7 ust. 1 pkt. 2 i 3 przepisom ustawy nie podlegają kościoły i inne związki wyznaniowe oraz ich osoby prawne, a także organizacje religijne, których sytuacja prawna jest uregulowana ustawami o stosunku państwa do kościołów i innych związków wyznaniowych, działające w obrębie tych kościołów i związków.

Zgodnie z art. 2 ustawy, stowarzyszenie jest dobrowolnym, samorządnym, trwałym zrzeszeniem o celach nie zarobkowych. Określa ono samodzielnie swoje cele, programy działania i struktury organizacyjne oraz uchwala akty wewnętrzne dotyczące jego działalności. Działalność swą stowarzyszenie opiera na pracy społecznej członków, chociaż może też do prowadzenia swoich spraw zatrudniać pracowników.

Ustawa nie przewiduje szczególnej formy organizacyjnej dla tzw. stowarzyszeń światopoglądowych. W związku z powyższym zgodnie z Prawem o stowarzyszeniach mogą one przyjąć jedynie formę stowarzyszenia zwykłego bądź stowarzyszenia.

Uproszczoną formą stowarzyszenia są zakładane przez co najmniej trzy osoby stowarzyszenia zwykłe, nie posiadające osobowości prawnej (art. 40 ustawy). Nie podlegają one rejestracji, lecz tylko zgłoszeniu właściwemu organowi administracji państwowej. Sąd rejestrowy może zakazać na wniosek organu nadzorującego lub prokuratora założenia stowarzyszenia zwykłego jeżeli jego regulamin jest niezgodny z prawem lub założyciele nie spełniają wymagań określonych ustawą np. braku zdolności do czynności prawnych.

W porównaniu z podstawową formą stowarzyszenia pozbawione są one szeregu uprawnień takich jak: możliwość powoływania terenowych jednostek organizacyjnych; łączenie się w związki stowarzyszeń, zrzeszanie osób prawnych; prowadzenie działalności gospodarczej; przyjmowanie darowizn, spadków i zapisów oraz otrzymywanie dotacji, a także korzystanie z ofiarności publicznej (art. 42 ustawy). Podstawą materialną działalności stowarzyszenia zwykłego mogą być tylko składki członkowskie. Wąski zakres uprawnień powoduje, iż forma stowarzyszenia zwykłego nadaje się w zasadzie jedynie dla niewielkich organizacji, obejmujących swą działalnością stosunkowo niewielki obszar.

Stowarzyszenie w podstawowej formie założone może być przez grupę co najmniej piętnastu osób. Prawo tworzenia stowarzyszeń przysługuje obywatelom polskim mającym pełną zdolność do czynności prawnych i nie pozbawionych praw publicznych. Prawo to przysługuje także cudzoziemcom mającym miejsce zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. (art. 3 i 4 ustawy). Osoby te uchwalają statut stowarzyszenia ^{[ 36 ]} i wybierają komitet założycielski (art. 9 ustawy). Prawo członkostwa w stowarzyszeniu przysługuje ponadto innym kategoriom osób stosownie do art. 3 i 4 ustawy. Zakazane jest tworzenie stowarzyszeń przyjmujących zasadę bezwzględnego posłuszeństwa ich członków wobec władz stowarzyszenia (art. 6 ust. 1). Ponadto zgodnie z art. 6 ust. 2 nikogo nie wolno zmuszać do udziału w stowarzyszeniu lub ograniczać jego prawa do wystąpienia ze stowarzyszenia. Nikt nie może też ponosić ujemnych następstw z powodu przynależności do stowarzyszenia albo pozostawania poza nim. Ustawa z 1989 r. dopuszcza ograniczenie do korzystania z prawa do stowarzyszania się przez członków policji i sił zbrojnych (art. 44) ^{[ 37 ]}

Rejestracja stowarzyszenia należy do właściwego, ze względu na siedzibę stowarzyszenia, rejestrowego sądu wojewódzkiego. ^{[ 38 ]} W przypadku zgodności statutu z przepisami prawa i spełnienia ustawowych wymagań przez założycieli sąd rejestrowy nie może odmówić zarejestrowania stowarzyszenia. Do postępowania sądowego w sprawach rozpoznawanych przez sąd rejestrowy lub sąd stosuje się przepisy kodeksu postępowania cywilnego o postępowaniu nieprocesowym, ze zmianami wynikającymi z ustawy z 1989 r. Prawo o stowarzyszeniach (art. 8).

Nadzór nad stowarzyszeniami określony został w rozdziale 3 ustawy. Wykonywany jest on wyłącznie z punktu widzenia legalności, tzn. zgodności działalności stowarzyszenia z przepisami prawa i postanowieniami statutu.

Do rozwiązania stowarzyszenia przez sąd może dojść, jeżeli działalność stowarzyszenia wykazuje rażące lub uporczywe naruszanie prawa albo postanowień statutu i nie ma warunków do przywrócenia działalności zgodnej z prawem lub statutem. Ponadto na wniosek organu nadzorującego sąd wydaje postanowienie o rozwiązaniu stowarzyszenia, w razie gdy liczba wymaganych członków stowarzyszenia zmniejszyła się poniżej liczby członków wymaganych do jego założenia lub gdy stowarzyszenie nie posiada przewidzianych w ustawie władz i nie ma warunków do ich wyłonienia w okresie nie dłuższym niż rok. W razie rozwiązania stowarzyszenia przez sąd, zarządza on jego likwidację, wyznaczając likwidatora (art. 36 ust. 2).

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Wolność sumienia i wyznania Regulacje prawne stosunków wyznaniowych w Polsce wobec standardów UE

Send text to e-mail address..

Print-out version..    PDF    MS Word