Artykuł 3
Rzeczpospolita Polska zapewnia Kościołowi katolickiemu oraz jego osobom prawnym i fizycznym swobodę utrzymywania stosunków i komunikowania się ze Stolicą Apostolską, z Konferencjami Episkopatów, z Kościołami partykularnymi, a także między sobą i z innymi wspólnotami, instytucjami, organizacjami i osobami w kraju i za granicą.

Stan obecny:
Kwestii tej prawodawstwo polskie nie reguluje.

Artykuł 4
1. Rzeczpospolita Polska uznaje osobowość prawną Kościoła katolickiego.
2. Rzeczpospolita Polska uznaje również osobowość prawną wszystkich instytucji kościelnych terytorialnych i personalnych, które uzyskały taką osobowość na podstawie przepisów prawa kanonicznego. Władza kościelna dokonuje stosownego powiadomienia kompetentnych organów państwowych.
3. Inne instytucje kościelne mogą na wniosek władzy kościelnej uzyskać osobowość prawną na podstawie prawa polskiego.

Stan obecny:
Ustawa z 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w RP uznaje osobowość prawną wyliczonych terytorialnych i personalnych jednostek organizacyjnych Kościoła oraz przewiduje procedurę przyznawania osobowości prawnej innym jednostkom organizacyjnym na podstawie rozporządzenia Ministra — Szefa URM. Uwagi:
"Stosowanie pojęć terytorialnych i personalnych osób prawnych „niepotrzebnie ogranicza kościelne osoby prawne na forum cywilnym", a definiowanie tych pojęć wymaga znajomości Kodeksu Prawa Kanonicznego, które dotychczas było prawem obcym, traktowanym jako wewnętrzny statut jednego z kościołów działających w Polsce". (2)
Kategoria terytorialnych i personalnych osób prawnych Kościoła wprowadzona została do przepisów prawa wewnętrznego przez ustawę z 1989 r. i konkordat nic tu nie zmienia. Są to pojęcia stosowane i akceptowane przez Kościół, zatem troska o to, iż ograniczają one prawa kościelnych osób prawnych, jest zbyteczną zapobiegliwością. Niesłuszne są obawy co do włączenia prawa kanonicznego do systemu prawa polskiego. Organa państwowe wymienione w ust. 2 będą jedynie odbierać od kompetentnych władz kościelnych informacje o kanonicznym powołaniu instytucji posiadających osobowość prawną, nie będą się jednak posługiwać prawem kościelnym do wydawania jakichkolwiek decyzji. "Niejasny jest los art. 10 ustawy o uzyskiwaniu osobowości prawnej w drodze rozporządzenia Ministra — Szefa URM, gdyż odpowiadający mu art. 4 ust. 3 konkordatu jest w świetle poprzedzającego go ust. 2 oczywiście bezprzedmiotowy i mógłby mieć zastosowanie tylko dla nonsensownej sytuacji, że władza kościelna nie chce nadać kościelnej osobowości prawnej danej instytucji, ale domaga się dla niej osobowości nadanej przez państwo". (3) (4)

Przepis ten nie jest wcale bezprzedmiotowy, dotyczy bowiem takich instytucji, które powstając z inspiracji, pod auspicjami, czy dzięki wsparciu Kościoła — nie są jednak instytucjami kościelnymi. Najświeższym przykładem jest Katolicka Agencja Informacyjna, której Episkopat Polski — podkreślając jej niezależność od struktur kościelnych — nie chciał nadać osobowości prawnej prawa kanonicznego i która uzyskała osobowość prawną prawa cywilnego po wielomiesięcznych perypetiach sądowych.

"Konkordat przyznaje osobowość prawną prawa cywilnego wszystkim osobom prawnym tworzonym na podstawie prawa kanonicznego bez ograniczenia ich do osób prawnych mających realizować cele religijne i kultowe". (1)

Istotnie. Jest to jednak jedyne możliwe do zaakceptowania rozwiązanie. Każda wersja wprowadzająca warunki oznaczałaby, że świeckie państwo obarczone zostaje zadaniem weryfikowania, która z kanonicznie powołanych osób prawnych ma realizować cele religijne i kultowe, a która — nie. Biorąc pod uwagę, że prawo kanoniczne przewiduje ustanowienie osoby prawnej realizującej cele, które „odnoszą się do dzieł pobożności, apostolatu lub miłości czy to duchowej, czy materialnej" (kan. 114 par. 2) — weryfikacja prowadzona przez władze państwowe mogłaby napotkać na niejakie trudności. Należy jednak przyznać, iż konkordat włoski z 1984 r. zawiera kwestionowany tu przepis. "Nie wiadomo, czy Rzeczpospolita uznaje osobowość prawną Kościoła Katolickiego w ogóle, czy jedynie w Polsce, a także czy uznaje osobowość prawną instytucji znajdujących się poza granicami Polski czy tylko mających swą siedzibę w państwie polskim". (1)

Osobowość prawną prawa cywilnego posiadają liczne terytorialne i personalne instytucje kościelne, nie posiada jej natomiast Kościół katolicki w Polsce — jako całość. Ust. 1 gwarantuje taką osobowość Kościołowi polskiemu jako Kościołowi partykularnemu.

W ust. 2 brak jest wyraźnego stwierdzenia czy władza kościelna powiadamia o już istniejących osobach prawnych, czy też o takich, które będą powstawać w przyszłości. (1)

Zawiadamianie o istnieniu instytucji, które uzyskały osobowość prawną w przeszłości (niekwestionowaną przez konkordat!) nie miałoby żadnego uzasadnienia.

Organy państwowe i sądy zawiadamiane o utworzeniu nowych kościelnych osób prawnych będą musiały „każdorazowo sięgać do prawa kanonicznego oraz do dokumentów erekcyjnych wydanych przez władze kościelne". (4)

Niesłuszna obawa. Cały sens tego przepisu polega na tym, iż władze państwowe są jedynie zawiadamiane przez właściwe władze kościelne. Nie muszą zatem w żadnym momencie odwoływać się do znajomości prawa kanonicznego.

Artykuł 5

Stan obecny: Ustawa z 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego stwierdza w art. 1, że Kościół działa w Polsce „we wszystkich swoich obrządkach", a w art. 2, „iż Kościół rządzi się w swych sprawach własnym prawem, swobodnie wykonuje władzę duchowną i jurysdykcyjną oraz zarządza swoimi sprawami".
Uwagi:
Prawo Kościoła do swobodnego i publicznego pełnienia misji bez względu na obrządek oznacza pozbawienie państwo jakiegokolwiek wpływu na działalność misyjną Kościoła. Tymczasem państwo jest „zainteresowane w unikaniu konfliktów z autokefalicznymi kościołami prawosławnymi w Polsce i w Rosji oraz z rządami naszych sąsiadów na Wschodzie (...). Można się spodziewać, iż sprawy wyznaniowe mogą być jedną z przyczyn trudności w ułożeniu dobrosąsiedzkich stosunków z państwami położonymi za wschodnią granicą Polski. Natomiast droga Rzymu na wschód została otwarta i to przez terytorium Polski". (2)
W żadnym przypadku z przepisów konkordatu nie wypływają jakiekolwiek prawa czy to Polski, czy Stolicy Apostolskiej wobec stron trzecich. Art. 34 Konwencji wiedeńskiej z 1969 r. o prawie traktatów nie pozostawia co do tego najmniejszej wątpliwości.

Artykuł 6
1. Tworzenie właściwych Kościołowi struktur należy do kompetentnej władzy kościelnej; dotyczy to w szczególności erygowania, zmieniania i znoszenia prowincji kościelnych, archidiecezji, diecezji, ordynariatu polowego, administratur apostolskich, prałatur personalnych i terytorialnych, opactw terytorialnych, parafii, instytutów życia konsekrowanego i stowarzyszeń życia apostolskiego oraz innych kościelnych osób prawnych.
2. Żadna część terytorium polskiego nie będzie włączona do diecezji lub prowincji kościelnej mającej swą stolicę poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej.
3. Żadna diecezja mająca swą stolicę w Rzeczypospolitej Polskiej nie będzie się rozciągała poza granice Państwa Polskiego.
4. Biskup należący do Konferencji Episkopatu Polski nie będzie należał do krajowej Konferencji Episkopatu w innym państwie.
5. Biskup nie będący obywatelem polskim nie będzie należał do Konferencji Episkopatu Polski. Biskup taki nie będzie sprawował jurysdykcji w Rzeczypospolitej Polskiej, wyjąwszy legata lub innego wysłannika papieskiego.

Stan obecny: Ustawa z 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w RP przewiduje, że kościelne jednostki organizacyjne wymienione w ustawie nabywają osobowość prawną z chwilą powiadomienia organu administracji państwowej o ich utworzeniu (por. art. 4 ust. 2 konkordatu). Art. 13 ust. 6 ustawy przewiduje, że utworzenie jednostki organizacyjnej zakonu, który istnieje za granicą, a dotąd nie działał w Polsce, wymaga konsultacji między Sekretariatem Konferencji Episkopatu i władzami państwowymi.
Uwagi:
Konkordat znosi obowiązek konsultacji z władzami państwowymi instalowania w Polsce nowego zakonu (instytutu życia konsekrowanego), bez względu na przynależność narodową czy państwową jego członków, czego wymaga ustawa. (2) Istotnie, konkordat uznaje, że autorytet „kompetentnej władzy kościelnej" daje wystarczającą gwarancję.
"Do kompetentnej władzy kościelnej należy m.in. zmienianie i znoszenie ordynariatu polowego. Zatem uzgodniony obustronnie art. 16 ust. 1 konkordatu, dotyczący ordynariatu polowego, może być jednostronnie uchylony przez Stolicę Apostolską bez zgody strony polskiej". (4)

Artykuł 7
1. Urzędy kościelne obsadza kompetentna władza kościelna zgodnie z przepisami prawa kanonicznego.
2. Mianowanie i odwoływanie biskupów należy wyłącznie do Stolicy Apostolskiej.
3. Stolica Apostolska będzie mianować biskupami w Polsce duchownych, którzy są obywatelami polskimi.
4. W odpowiednim czasie, poprzedzającym ogłoszenie nominacji biskupa diecezjalnego, Stolica Apostolska poda jego nazwisko do poufnej wiadomości Rządu Rzeczypospolitej Polskiej. Dołożone zostaną starania, aby to powiadomienie nastąpiło możliwie wcześnie.

Stan obecny:
Procedura przewidziana w ust. 4 jest od wielu miesięcy stosowana w praktyce.
Uwagi:
Negocjatorzy rządowi potraktowali jako przywilej państwa propozycję strony watykańskiej o możliwie wczesnym podawaniu do poufnej wiadomości nazwiska nominatów. „Jest to nieporozumienie". Władze państwowe poinformowane o nominacie nie uzyskują żadnych uprawnień do zgłoszenia swego sprzeciwu. „O tym, że przepis ten ma charakter kurtuazyjny świadczyć może nieoznaczony termin przekazania informacji. Termin "możliwie wcześnie" jest tak ogólnikowy, iż nie powinien znaleźć się w dokumencie normatywnym (...). Artykuł 7 konkordatu wymaga nowej redakcji lub klauzul interpretacyjnych". (2)
Zaakceptowanie zasady niezależności Kościoła i państwa oznacza rezygnację państwa z jakichkolwiek form oddziaływania na wewnętrzne sprawy Kościoła i wpływania na obsadę urzędów biskupich. Art. 7 ust. 4 nie naruszając zasady, iż o mianowaniu biskupów decyduje Stolica Apostolska, pozostawia jednak rządowi czas na przekazanie władzom kościelnym opinii o osobie biskupa, który wprawdzie już został mianowany, ale jego nazwisko nie zostało jeszcze podane do publicznej wiadomości. Należy zwrócić uwagę, iż nominacja biskupa rodzi skutki dopiero z momentem opublikowania oficjalnego komunikatu Stolicy Apostolskiej — uprawnienie przyznane rządowi nie jest zatem wcale kurtuazyjnym gestem, lecz zagwarantowaniem rzeczywistej możliwości dyskretnego wypowiedzenia się na temat papieskiej decyzji.
W konkordacie obowiązek powiadamiania władz państwowych ograniczono do urzędu biskupa diecezjalnego, ustają więc zasady powiadamiania o innych nominacjach. „Administracja państwowa może być pozbawiona informacji, kto reprezentuje kościelne osoby prawne". (2)
Zarzut niezrozumiały — to Kościołowi zależy na tym, by informować państwo o tym, kto reprezentuje kościelne osoby prawne.

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Konkordat a interes społeczny i państwowy Konkordat polski z 1993 r. a Konstytucja RP z 1997 r. - analiza krytyczna

Send text to e-mail address..

Print-out version..    PDF    MS Word