2. Konkordat różnicuje sytuację prawną obywateli, uprzywilejowując katolików, ergo naruszając zasadę równouprawnienia obywateli. A to wskutek „wprowadzenia do polskiego systemu prawnego różnicowania uprawnień obywateli według kryterium wyznaniowego" (prof. M. Pietrzak). W swej wcześniejszej opinii (z 14.XII.94) pisałem co następuje: „Dzięki konkordatowi wolność wyznania obywatela katolika otrzyma mocniejsze gwarancje od wolności np. obywatela ewangelika. Ten pierwszy otrzyma bowiem gwarancje prawa międzynarodowego, ten drugi zaś prawa wewnętrznego. Łatwiej jest zaś uchylić akt wewnętrzny (nawet ustawę), niż uwolnić się od zobowiązań międzynarodowych. Wprawdzie rząd deklaruje gotowość zawarcia stosownych porozumień z innymi związkami wyznaniowymi w Polsce, niemniej będą to już słabsze gwarancje. Nierealne jest przy tym zawarcie takich porozumień z wszystkimi związkami, zważywszy na uciążliwość takiej procedury i niewielką liczebność większości z nich. (...) Porozumienie polityczne jest więc kiepskim ekwiwalentem funkcjonalnym konkordatu".

Tezę tę ks. prof. Sobański w łaskawości swej zechciał uznać za bałamutną. Pocieszające jednak, że zbałamucić się nie dał, na dowód czego wysunął następujące kontrargumenty. Po pierwsze, w Niemczech „ponad połowa ludności niekatolickiej (chyba ludności tego kraju? — R.M.M.) nie czuje się dyskryminowana, mimo istnienia konkordatu…". Po drugie, mój Przezacny Oponent nie słyszał, by dominowała opinia, że rozwiązania bazujące na Koordinationsrechtsordungstheorie były kiepskim ekwiwalentem funkcjonalnym konkordatu. Po trzecie, państwo podpisuje konkordat, „bo przestrzega i chroni prawa i wolności człowieka, równe dla wszystkich". Argumenty te nie trafiają mi jednak do przekonania. I tak:
Ad 1. Tu ks. prof. Sobański przechodzi z jurydycznej płaszczyzny rozważań na socjopolityczną. Fakt, że niemieccy protestanci nie czują się dyskryminowani z powodu konkordatów, nie wynika z ufności w moc zawieranych z nimi Kirchenverträge, tylko z tego prostego powodu, że nie czują się zmajoryzowani przez katolików; nie da się wszak tego powiedzieć o protestantach polskich.
Ad 2. Tu mógłbym się łatwo wykpić konstatacją, iż fakt niesłyszenia przez kogoś o dominacji jakiejś opinii nie jest równoznaczny z jej nieistnieniem. Mam jednak zbyt wiele szczerej sympatii dla mego Oponenta, by demonstrować tak mało sympatyczną pedanterię, polemizując bardziej ze sformułowaniem niż z poglądem. Mogę więc jedynie powtórzyć, iż akt prawny niższego rzędu jest „gorszy" od aktu prawnego wyższego rzędu, nie mówiąc już o akcie politycznym. Wydaje się, że jest to rzecz oczywista nawet dla nieprawnika. Die Kirchenverträge nie są też zawierane ze wszystkimi wyznaniami.
Ad 3. Z tezy tej niedwuznacznie wynika, że te państwa, które nie zawarły konkordatów, nie przestrzegają i nie chronią wolności człowieka. Es geht entschlossen zu weit… Konkludując, można opiewać zalety np. furmanki. Peany te żadnemu wszak rozsądnemu śmiertelnikowi nie przesłonią faktu, że furmanka to kiepski ekwiwalent funkcjonalny samochodu. Pomiędzy konkordatem a porozumieniem politycznym zachodzi tu pełna analogia.

3. Każdy akt prawny obok swej „litery" ma też swego „ducha". W przypadku konkordatu ów duch jest zdecydowanie konfesyjnej proweniencji. Gdyby legitymował się on świeckim pochodzeniem, wówczas część hierarchii z pewnością zaczęłaby odprawiać nad nim egzorcyzmy. Wnoszę to z trzech przesłanek. Po pierwsze, z licznych koncesji, jakie RP udziela Kościołowi Kat. w konkordacie, z których część idzie zdecydowanie zbyt daleko (vide p. I). Po drugie, z preambuły konkordatu, która jest rozwlekła — kojarząc się z litanią — i nadmiernie przesycona elementami „eklezjastykalnymi". Na marginesie, stwierdzenie, iż RP „uwzględniła swe zasady konstytucyjne i ustawy", jest gołosłowne; z pewnością nie dotyczy ono zasady separationis ecclesiae et status. Po trzecie, z formuły mówiącej, iż „RP i Stolica Apostolska potwierdzają, że Państwo i Kościół Kat. są — każde w swej dziedzinie — niezależne i autonomiczne…". Jak sygnalizowałem na wstępie, formuła, iż jakikolwiek związek wyznaniowy jest od państwa niezależny i autonomiczny, budzi zastrzeżenia.
Idzie mi tu zwłaszcza o trzy kwestie. Otóż formuła ta jest nielogiczna, gdyż terminy „niezależność" i „autonomia" pozostają wobec siebie w stosunku nadrzędności i podporządkowania — jedno pochłania drugie. Autonomia to po prostu pewien margines niezależności. Przyznaje to ks. prof. Sobański pisząc, że nie chodzi zatem o autonomię ontologiczną, tylko o autonomię prawną, z czym można się zgodzić. Szkopuł wszak w tym, że określenia „niezależność" i „autonomia" stosujemy najczęściej do państw i regionów. Dlatego też użycie tej formuły w konkordacie sugeruje, iż Kościół Kat. jest sui generis „państwem w państwie" a ponadto kojarzy się ze średniowieczną doktryną papalną, według której istnieją dwie władze (świecka i duchowna), przy czym ta pierwsza jest co najwyżej równorzędna tej drugiej. Formuła o „niezależności i autonomii" została wykuta przez Vaticanum II i Kościół Kat. ma pełne prawo tak się określać wobec państwa. Państwo nie ma jednak obowiązku jej bezkrytycznej recepcji. W moim przekonaniu art. 1 winien stwierdzać, że RP i Stolica Apostolska opierają swe stosunki na zasadzie rozdziału kościoła od państwa, po czym powinno następować wyliczenie, w jakie materie państwo nie powinno ingerować (doktryna, kult, nominacje, organizacja itd....). I kwestia ostatnia. Konkordat przyznaje Kościołowi Kat. większy zakres niezależności od państwa niż vice versa. Świadczą o tym: „przyznanie osobowości prawnej prawa cywilnego wszystkim osobom prawnym, tworzonym na podstawie prawa kanonicznego bez ograniczenia ich do osób prawnych mających realizować cele religijne i kultowe, zrezygnowanie przez państwo ze sporządzania aktu zawarcia małżeństwa cywilnego, zupełny brak nadzoru państwa nad programami i realizacją nauczania religii w szkołach publicznych, ograniczenie autonomii uniwersytetów państwowych przy tworzeniu wydziałów teologii, brak jakichkolwiek kryteriów w zakresie opodatkowania osób duchownych i kościelnych osób prawnych, szeroki zakres dotowania działalności religijnej przez państwo oraz brak kontroli nad wydatkowaniem subwencji państwowych" (M. Pietrzak, Nowy konkordat polski, (w:) „Państwo i Prawo" nr 1/1994, s. 21).

III. Przesłanki polityczne

1. Z chwilą odzyskania w 1989 r. pełnej suwerenności przez nasz kraj przed Parlamentem stanęło gigantyczne zadanie przebudowy naszego systemu prawnego, w celu m.in. umożliwienia stopniowego likwidowania opóźnień w rozwoju cywilizacyjnym Polski w stosunku do Zachodu. Na czoło wysuwa się zwłaszcza potrzeba uchwalenia Konstytucji i ustawodawstwa gospodarczego. Tymczasem niemal od początku Parlament wikła się w sprawy peryferyjne, z ewidentną szkodą dla interesu narodowego, jak np. religia w szkołach, aborcja, wartości chrześcijańskie, teczki, agenci, a teraz konkordat.

2. Według moich obserwacji — choć nie pretenduję do papieskiej nieomylności — większość polskiego społeczeństwa w ogóle nie interesuje się konkordatem (dotyczy to zwłaszcza robotników i chłopów). Większość inteligencji natomiast jest wobec konkordatu nastawiona krytycznie, a w tym przeważająca większość inteligencji akademickiej i studentów.

3. Konkordat został zawarty przez rząd H. Suchockiej, w którym kierownictwo ideologiczne sprawowało ZChN — partia, która na tle współczesnych partii europejskich stanowi fenomen będący klasą samą dla siebie. Wiadomo, jakie były losy polityczne zarówno tej partii, jak i tego rządu w 1993 r. Sejm powinien z tego wszystkiego wyciągnąć wnioski.

IV. Konkluzja

Konkordat nie powinien zostać ratyfikowany z racji sprzeczności z zasadą rozdziału kościoła od państwa. Parlament winien co najwyżej uchwalić - po konsultacji z kościołami i życzliwym wyjściu na przeciw ich uzasadnionym postulatom oraz uwzględnieniu odnośnych standardów międzynarodowych — całościową ustawę o związkach wyznaniowych. U schyłku XX w. odrębne normowanie sytuacji prawnej tych podmiotów to rażący anachronizm. Na tej zasadzie należałoby oddzielnie reglamentować sytuację prawną poszczególnych partii politycznych, związków zawodowych, organizacji kombatanckich itp. „Dobre płoty czynią dobrych sąsiadów", jak stwierdził Sąd Najwyższy USA.

*

Tekst publikowany w: „Konkordat Polski 1993. Wybór materiałów źródłowych z lat 1993-1996". Wybór tekstów: Czesław Janik, Uniwersytet Warszawski, Instytut Nauk Politycznych, Warszawa 1997. Złożony w sejmowej Komisji Nadzwyczajnej do rozpatrzenia projektu Ustawy o ratyfikacji Konkordatu między Stolicą Apostolską a Rzecząpospolitą Polską.

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Konkordat z roku 1993 a Konstytucja RP Konkordat polski z 1993 r. - Altera Pars

Comment on this article..   See comments (1)..

Send text to e-mail address..

Print-out version..    PDF    MS Word