Patrząc na Sokratesa jako uosobienie archetypu trikstera trzeba pamiętać, że ciężar przyjęcia na siebie tej roli, jaki niesie ze sobą jej granie, jest nie do udźwignięcia dla zwykłego człowieka. Funkcja ta jest zbyt wymagająca ze względu na konieczność radzenia sobie z przeciwnościami, sytuacjami paradoksalnymi. Jednostki wrażliwe mogą to przypłacić na przykład szaleństwem. Bardzo często zdarza się, że do tej roli delegowane są osoby najsłabsze w danej społeczności. Stają się one uosobieniem trikstera wbrew swej woli a transformacja w kozła ofiarnego nie następuje drogą naturalną tylko jest wynikiem wyniszczającego jednostkę procesu. Sokrates umiał ten proces przejść świadomie, ale każdy początkujący filozof musi się zastanowić nad swoją rolą, czy zdoła jej podołać. Bowiem istnieje w społeczeństwie stereotyp filozofa jako mędrkującego głupka, niegroźnego błazna, który owszem mówi mądrze, ale nikt nie chce za bardzo go słuchać, zwłaszcza kiedy to, co on mówi, staje się zbyt poważne czy osobiste.

Filozof staje, niejako z natury tej funkcji, w przestrzeni sprzeczności, pytań, paradoksów logicznych i egzystencjalnych. Musi każdego dnia pytać siebie samego o sprawy pierwsze, nieustannie dziwić się i z owego zdziwienia czynić inspirację swego filozofowania. Musi rozmawiać z ludźmi. Bo inaczej na co się zda ta jego filozofia? Sokrates uczył tej filozofii w działaniu. Nie można zapomnieć roli jaką odegrał, być może była ona ważniejsza, niż się nam wydaje. Jakie by opinie o nim nie powstawały, zawsze będzie tym męczennikiem za prawdę, który swoim życiem pokazał filozofię w działaniu, która poprowadziła go ku śmierci. Może to on, najbardziej ze wszystkich wczesnych filozofów, otworzył drzwi swoim następcom. Może owo pęknięcie, które pojawia się w mitycznej przestrzeni jego działania, a polegające na pytaniu czy warto oddać życie za prawdę, jest bramą myślenia zarówno antropologicznego, jak i metafizycznego. Bowiem oznaczałoby to, że człowiek to ktoś, kto nosi w sobie coś większego niż on sam. Coś, co jednocześnie decyduje o substancjalności człowieczeństwa, ale nie wynika z niego samego. Sokrates tego bronił, wierzył, że warto za to umrzeć.

Niektórzy współcześni filozofowie rozmywają jednak pojęcie człowieczeństwa. Filozofię ogrania coraz bardziej mrok monizmu psychofizycznego i związanego z nim naturalizmu redukcjonistycznego, praktykowanego w naukach kognitywnych, które w niektórych swoich aspektach sprowadzają człowieczeństwo do funkcji mózgowych ^{[ 25 ]}. Czy dwa i pół tysiąca lat od chwili, gdy greccy myśliciele rozpoczęli ową przygodę z filozofowaniem, doprowadziły tylko do tego, że chcemy człowieka zamknąć w jego biologicznych funkcjach? Do tego stopnia, że filozofowie już od wielu lat uciekają przed tym problemem twierdząc, że niemożliwa jest substancjalna, ale tylko funkcjonalna definicja człowieczeństwa, że nie ma w nim żadnej zasady scalającej.

Zdaniem E. Cassiera można jedynie definiować człowieka poprzez język, mit, religię, sztukę, naukę etc. ^{[ 26 ]} Takie koncepcje zrodziły się pod wpływem odkryć przyrodniczych. Zwłaszcza obecnie pytania te stają się coraz ważniejsze, w kontekście neurobiologii i nauk kognitywnych oraz kryzysu metafizyki. Czy Cassirer nie stchórzył, czy nie wycofał się zbyt łatwo? Czy odchodząc od platońskiej koncepcji człowieczeństwa, nie doprowadzimy przypadkiem do sytuacji, gdzie ktoś powie, że śmierć Sokratesa nie miała żadnego znaczenia i w ogóle żadna ofiara poniesiona w imię prawdy nie ma sensu, ponieważ to mózg wytwarza złudzenie podmiotowości zwane duszą? Dlatego wpatrywać się trzeba w Sokratesa, który pytał uczciwie. Nie zależało mu na tworzeniu nowej szkoły, na pieniądzach i sławie. On tylko chodził w koło i pytał innych, oraz sam siebie o sprawy podstawowe. Pytając i rozmawiając spotkał się z wściekłością czegoś, co dzisiaj nazwalibyśmy opinią publiczną. Walkę tę przypłacił życiem, ale zdaniem autora niniejszej pracy wygrał ją, a swoją osobę wniósł do ponadczasowego porządku mitycznego, gdzie funkcjonuje jako archetyp starego mędrca, który w kółko chodzi i pyta, abyśmy nie zasnęli snem gnuśnego ignoranta.

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Sokrates antyczny i współczesny Świadoma istota

Comment on this article..   See comments (4)..

Send text to e-mail address..

Print-out version..    PDF    MS Word