Niewątpliwie w micie o Edypie dostrzec można wszystkie prześladowcze stereotypy wymienione przez Rene Girarda. Pierwszym stereotypem jest zaraza, która pustoszy Teby, winnym jest Edyp, bowiem dopuścił się podwójnej zbrodni (drugi stereotyp), wyrocznia przepowiada wypędzenie przestępcy, a więc prześladowanie ofiary, do tego zbrodnie popełnione przez Edypa są tak odróżnorodniające, że ich wpływ zaraża całe społeczeństwo. Znaki ofiarnicze, czyli trzeci stereotyp, są bardzo wyraźne, Edyp kuleje z powodu przebitych pięt ^{[ 25 ]}, nie został rozpoznany przez nikogo, a więc jest w mniemaniu Tebańczyków obcokrajowcem, poza tym jest synem króla. Im więcej znaków ofiarniczych posiada dana postać, tym większe prawdopodobieństwo predestynacji do bycia prześladowanym. W micie tym oskarżenia ojcobójstwa, kazirodztwa oraz moralnego i fizycznego zatrucia wspólnoty są typowe dla sposobu, w jaki tłum widzi swe ofiary ^{[ 26 ]}. Nastąpił gwałtowny kryzys — zaraza w Tebach, co było okolicznością zdecydowanie sprzyjającą prześladowaniu. W micie tym występuje nieprawdopodobny według krytyków Girarda zlepek zbrodni, czyli kazirodztwa i ojcobójstwa, jednakże Girard odpiera ataki mówiąc, iż stereotypy prześladowcze są kombinacją zjawisk prawdopodobnych i nieprawdopodobnych, dokładnie takich samych, jakie występują w tekstach historycznych. ^{[ 27 ]}

Girard krytykował Freudowskie podejście do zakazu kazirodztwa, wg niego w zakazie tym nie chodzi o próbę zmycia przez morderców własnej winy, ale o zapobieganie odróżnieniu i konfliktom, wynikającym z nakładania się ról społecznych w rodzinie (np., gdy przez kazirodztwo syn staje się jednocześnie mężem, tak jak widoczne jest to w opowieści o losach Edypa).

Widoczne jednak są konsekwencje czynu Edypa, jest on niezaprzeczalną ofiarą dramatu. Poniósł karę za swój czyn, do którego został przeznaczony. Jeśli założymy, że Edyp zabijając ojca i sypiając z matką wierzył, że czyni coś zupełnie innego, możemy w pewien sposób usprawiedliwić jego czyn. „W sumie nikt już nie jest winien i wszelkim wymogom moralnym staje się zadość". ^{[ 28 ]}

Większość aktów przemocy w mitologii greckiej przypisywana jest mężczyznom z racji ich odwiecznego zamiłowania do dominacji. Zbrodnie te są w większym stopniu akceptowalne niż te popełnione przez kobiety.

Herakles, który w napadzie szału zabija swe dzieci oraz żonę Megerę, może zrehabilitować się za swe czyny, dostaje pokutę, czyli dwanaście ciężkich prac, które musi wykonać, aby zmyć z siebie grzech. Po odpokutowaniu win losy jego na ziemi są nadal tragiczne, jednak za swe męstwo i bohaterstwo i cierpienia zostaje w końcu oczyszczony i zyskuje nieśmiertelność.

Inaczej wygląda sytuacja, gdy sprawczynią zbrodni jest kobieta. Przytoczę przykład Medei, która dla ukochanego Jazona zabiła i poćwiartowała swojego brata Apsyrtosa, by uniemożliwić pościg za Argonautami swemu ojcu. Następnie przyczyniła się do zamordowania Peliasa, który był wrogiem Jazona — przybyła samotnie na dwór króla i oświadczyła jego córkom, że zna sposób na odmłodzenie ojca. Aby potwierdzić swe umiejętności poćwiartowała starego barana i ugotowała go w kotle wraz z magicznymi ziołami. Po pewnym czasie z kotła wyskoczyło małe jagnię. Córki Peliasa nie zawahały się, pokrajały w kawałki swego ojca i gotowały go. Jednakże ani nie odmłodniał, ani nie został wskrzeszony. Córki zdjęte strachem udały się na wygnanie. ^{[ 29 ]} Za zamordowanie ojca Medea wraz z Jazonem zostali wygnani przez syna Peliasa Akatosa. Swoimi czynami Medea nie tylko sprowadziła przekleństwo na siebie, ale i na Jazona, w którego krzywoprzysięstwie (obietnicy małżeństwa, której nie chciał zrealizować) możemy znaleźć jedynie usprawiedliwienie jej czynów.

Kobieta w Grecji zawsze budziła ambiwalentne uczucia. "Najwcześniejsi greccy poeci, jak choćby Simonides nazywali kobietę kakon — złem najgorszym, ale równocześnie rezerwowali dla niej określenie kalon — istoty najpiękniejszej. Przykładem Hezjodowi uwaga w Teogonii na temat kobiety jako najpiękniejszego zła (kakon kalon) (...) Grecki pogląd na kobiety był żywą sprzecznością (...) mężczyźni tak samo gotowi są walczyć za Helenę, jak ją potępić czy zabić. A mityczna Helena oznacza wszystkie kobiety, oznacza Kobietę: jest tyleż ponętna co niebezpieczna, fascynuje i budzi respekt, a zarazem prowokuje seksualnie, jest apoteozą zgubnej krasy. ^{[ 30 ]} Dlatego Jazon cały czas trwał przy Medei, fascynowała go i jednocześnie budziła w nim bezgraniczny lęk, ogrom zła, którego się dopuściła, nie pozwalał Jazonowi odejść. Gdy zakochał się w córce Kreona Glauke i postanowił ją poślubić, Medea wezwała na świadków bogów, na których Jazon kiedyś przysięgał jej wierność i posłała w podarunku Glauke suknię ślubną, od której dziewczyna zajęła się ogniem, a wraz z nią cały pałac. Aby jeszcze bardziej ukarać Jazona zabiła dwójkę dzieci, które miała z Jazonem i uciekła. Widać więc, że od kobiety nie ma ucieczki i nie dotyczy to tylko śmiertelników, ale odnosi się również do bogów. Zeus mimo wiecznych zatargów z Herą nie potrafił się od niej uwolnić, a mimo zdrad, których się dopuszczał, nadal była ona kobietą, która budziła jego pożądanie i dla której dopuszczał się wielu zbrodni.

W mitologii greckiej dostrzec możemy również akty kanibalizmu. Począwszy od Kronosa, który pożarł swoje dzieci, sytuacje te stają się powtarzalne. Zeus również dopuścił się aktu kanibalizmu na swej kochance Metydzie, tylko że w przypadku bogów czyny te popełniane były w konkretnym celu i powodowane były strachem przed pożeranymi. Kronos obawiał się detronizacji z rąk dzieci, dlatego postanowił je pożreć, Zeus bojąc się przepowiedni wyroczni, pożarł brzemienną Metydę, by nie narodził się syn, który mógłby mu zabrać panowanie.

W przypadku ludzi kanibalizm był jednak najgorszą ze zbrodni, choć nieraz sami bogowie prowokowali takie sytuacje, by ukarać niewiernych poddanych. Dionizos, gdy rozzłościł się na trzy siostry Alkiote, Leukippe i Arsinoe, które nie chciały przyłączyć się do jego biesiady, objawił się im kolejno pod postacią lwa, byka i pantery. Leukippe, która oszalała z powodu boskich odwiedzin, złożyła w ofierze swego syna Hipassosa. Trzy siostry, które szaleństwo zjednoczyło z Bogiem, nie mniej niż gdyby uczestniczyły w jego orgiastycznej uczcie, rozrywają dziecko na kawałki i na miejscu pożerają. Następnie zostają zamienione w nietoperze.

Znów dostrzec można, że o ile zbrodnie te popełniane są na życzenie bogów, nie uznawane są za czyny zbrodnicze, tylko akty oczyszczające, jednak gdy człowiek bez woli boskiej dopełni się zbrodni jest za to srogo ukarany. Przytoczę mit o Tantalu, który przyjaźnił się z bogami olimpijskimi i często wydawał dla nich uczty. Podczas jednej z nich chciał sprawdzić, czy bogowie faktycznie są w stanie wszystko przewidzieć, w tym celu poćwiartował swojego syna Pelopsa i dodał kawałki ludzkiego mięsa do potraw przygotowanych na przyjęcie. Goście bardzo szybko się zorientowali czym ich uraczono i powstrzymali się od jedzenia, jedynie Demeter, która załamana była po stracie córki Kory, zjadła kawałek lewego barku. Tantala spotkała sroga kara, zesłany został do Tartaru, gdzie cierpi z powodu wiecznego głodu i pragnienia.

Dla bogów ta historia miała zdecydowanie negatywny i niewyobrażalny charakter — oto ich siostra zupełnie bezwiednie dopuściła się najgorszej zbrodni. Ale nie tylko bogowie głowili się nad tą kwestią. Mit ten również był powodem dyskusji mitografów, którzy niezadowoleni z z argumentów obrony Demeter wymyślili aż nazbyt racjonalne wytłumaczenie tego mitu. Tantal ich zadaniem był kapłanem, który wyjawił tajemnice Zeusa niewtajemniczonym, bogowie pozbawili go więc godności kapłańskiej, a syna jego ukarali brzydką chorobą; ale lekarze go pocięli i załatali przeszczepionymi kośćmi, pozostawiając tylko szramy. ^{[ 31 ]}

Obecność jednak tych przekazów, moim zdaniem, uzmysławia nam obecność tychże czynów. Grecy wszak składali ofiary bogom z ludzi, ale jeżeli te historie przyjmujemy jako słuszne, nie ma powodu, by odrzucać historie związane z kanibalizmem.

Bogowie żądają ofiar ludzkich jako formę przebłagania za przewiny ludzi. Andromeda została złożona w ofierze potworowi, który został zesłany przez Posejdona na Filistię za to, że jej matka Kasjopea przechwalała się, ze obie jej córki piękniejsze są od nereid. Andromedę uwolnił dopiero Perseusz, ofiarowując Posejdonowi w zamian zwierzęcy substytut. „Grecy wierzyli, że ofiary z ludzi stanowią ważną część spuścizny religijnej i historycznej. Istnieją różne odniesienia mitologiczne do ofiar z ludzi w takiej czy innej postaci. Ludożerczy tytan Kronos żądał ofiar z ludzi, Menady — oszalałe kobiety — czcicielki Dionizosa — rozrywały rękoma żywych ludzi i natychmiast ich pożerały". ^{[ 32 ]} Jednak w większości przypadków mitologia grecka opisuje sytuacje składania ofiar ludzkich dla ochrony szerszej społeczności i bezpośrednio samemu drapieżnikowi. „Laomedon musi ofiarować swą córkę Hezjonę potworowi morskiemu wysłanemu przez Posejdona (...) w Tespiach, co roku wybierano losowo młodzieńca, by ofiarować go smokowi plądrującemu kraj. Te mity nie stanowią bynajmniej świadectwa, że takie wydarzenia miały miejsce, ale ukazują, że możliwość ugłaskania drapieżnika za pośrednictwem ofiar z ludzi posiadała dla Greków silną wartość emocjonalną". ^{[ 33 ]}

Dopóki ludzie byli uzależnieni emocjonalnie od bogów, dopóty trwały rytuały ofiarnicze. Jak mawia Nietzsche „świadomość długu wobec bóstwa, jak nauczają dzieje, nie ustała wcale po opartej na związkach krwi, organizacyjnej formy gminy. Ludzkość otrzymała wraz z dziedzictwem bóstw rodowych także dziedzictwo ucisku niespłaconych jeszcze długów i pragnienie wywiązania się z nich". ^{[ 34 ]} Chcąc zadośćuczynić bogom za ich pomoc oddają ludzie największe ofiary, własne dzieci, żony oraz poświęcają siebie. Z punktu widzenia współczesności ofiary te są oczywiście zbrodniami i dzisiejszych czasach spotkałyby się ze zdecydowanym sprzeciwem. ^{[ 35 ]}

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Czynniki ryzyka popełniania przestępstw seksualnych Słońce Niezwyciężone czyli o mitraizmie

See comments (2)..

Send text to e-mail address..

Print-out version..    PDF    MS Word