W swoim dziele Zwięzła encyklopedia konserwatyzmu, które jest w znacznie większym stopniu esejem niż encyklopedią, Brad Miner charakteryzuje współczesny liberalizm (znów pojawia się utożsamienie liberalizmu socjalnego z liberalizmem, co na gruncie politologii w USA jest zjawiskiem nagminnym) jako skrajnie deterministyczny światopogląd. "Natura ludzka chociaż niekoniecznie dobra, jest plastyczna (...) zło jest tylko niewiedzą". Efektem tych założeń jest skoncentrowanie się doktryny na przezwyciężaniu przesądów poprzez rozum, co jest stanowiskiem do zaakceptowania dla każdej innej doktryny liberalizmu; natomiast przezwyciężanie przesądów można osiągnąć poprzez powszechną, obowiązkową edukacje, kładącą nacisk w zakresie nauk społecznych na „obywatelskość". Ta wizja edukacji, którą jako klucz do rozwiązania problemów społecznych zawiera liberalizm socjalny, jest zarazem nie do przyjęcia przez wszystkie wolnorynkowe doktryny liberalizmu. Konserwatywny liberalizm ponadto, utożsamia taką edukację z próbą unifikacji społeczeństwa, akcentując, że siła tkwi w różnorodności. Jednym z zasadniczych kontrargumentów liberałów socjalnych jest opis tego rodzaju edukacji jako wyczulającego na różnorodność.

Liberalizm socjalny, zgodnie z analizą Bella ma, jak się wydaje, tendencję do postrzegania wolności z perspektywy tylko i wyłącznie wyzwolenia obyczajowego (emancypacji) jakie się dokonało w XX w. i szans na pogłębianie tego przełomu. Stąd liberalizm socjalny, stojący na stanowiskach permisywizmu (czyli przyzwolenia na szeroką gamę zachowań) i progresywizmu (przełamywania poprzez rozwój, tradycji) akcentuje wolność obyczajową na zasadzie self governement. Dążenie do urzeczywistnienia swobody dysponowania własną osobą nie jest w ramach ideologii liberalizmu nowym przekonaniem, wystarczy jeszcze raz przywołać dyskusje toczone nad art. 4 Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela. Zasadę swobody w dysponowaniu własną osobą liberałowie socjalni adoptują z liberalnego kanonu i dostrzegają w takich prawach jak m.in. pro choice w kwestii aborcji, prawo do eutanazji, postulat równouprawnienia kobiet i mężczyzn, legalizacji związków homoseksualnych i wielu innych. Tak szerokie i negujące sens istnienia ładu i tradycji, określenie zasady self governement spotyka się z krytyką ze strony konserwatywnych liberałów, którzy wolność liberałów socjalnych utożsamiają z "wolnością od pasa w dół". Większość libertarian co do zasady zgadza się z takim ujęciem wolności w aspekcie obyczajowym.

Za sprawą Johna Atkinsona Hobsona na gruncie liberalizmu socjalnego pojawiły się także postulaty o prawie do pracy, bezpieczeństwa socjalnego. Aby zrealizować powyższe cele, stojące w oczywistej sprzeczności z poglądami wolnorynkowych doktryn liberalizmu, liberałowie socjalni dopuszczają już nie tylko zaistnienie pewnej redystrybucji (jak liberałowie demokratyczni), ale także szerokiego interwencjonizmu państwa w sferę gospodarki.

Interwencjonizm państwowy, istniejący równolegle z liberalizmem rynkowym, uzyskał legitymizację jako utylitarny dla społeczeństwa za sprawą między innymi filozofii Milla i Hobsona, oraz ekonomiki Johna Maynarda Keynesa (1883-1946) opartej na ironicznej i pogardliwej negacji kapitalizmu w aspekcie publicystycznym: "Kapitalizm to takie niezwykłe wierzenie, że najgorsi ludzie, z najgorszych pobudek, w niewiadomy sposób będą pracować dla wspólnego dobra." (The General Theory of Employment, Interest and Money, 1936); jak i naukowym, poprzez wprowadzenie do ekonomii nieznanych kapitalizmowi wskaźników jak np. stabilny kurs waluty (powodujący m.in. pewność cen), odmienne podejście do teorii całkowitego popytu, bezrobocie przymusowe, dostrzeżenie roli jaką w gospodarce odgrywają niewykorzystane zasoby ludzkie — stąd konieczność stwarzania przez państwo miejsc pracy. Podsumowując powyższe uogólnienie można stwierdzić, że tak ukształtowany keynesizm stał w opozycji zarówno do gospodarki centralnie sterowanej, jak i do klasycznego liberalizmu. Keynesizm — etatyzm został wdrożony przy okazji New Deal, nowej polityki gospodarczej w USA za prezydentury F.D. Roosvelta (prezydent USA 1933-1945), z perspektywy zwolenników interwencjonizmu, a zatem również liberalizmu socjalnego, New Deal był ratunkiem, konieczną interwencją państwa w niestabilny wolny rynek. Najważniejszymi postulatami New Dealu były m.in. bezpieczeństwo socjalne, redukcja przymusowego bezrobocia, osiągnięto to dzięki takim ustawom jak etatystyczny Social Security Act z 1935 roku. Polityka nowego ładu spotkała się z krytyką zwolenników wolnego rynku i do dziś jest przedmiotem ataków z ich strony. Jedna z najostrzejszych polemik z polityką nowego ładu zostaje zawarta w książce Kapitalizm i Wolność Miltona Friedmana. Friedman stawia tezę, że to właśnie polityka interwencyjna Systemu Rezerw Federalnych doprowadziła do Wielkiego Kryzysu, zatem nie jest to dowód przeciw kapitalizmowi, ale przeciw interwencjonizmowi. Zbliżona opinia do noblisty Friedmana udziela się większości zwolenników wolnego rynku.

Politycznie liberałowie socjalni są najsilniej przywiązani do ustroju demokratycznego uważając go niejednokrotnie za cel sam w sobie. Z przekonania o wyższości metody demokratycznej nad innymi formami ustroju wynika, trzeba dostrzec, dość arbitralne utożsamienie rozwoju i wolności z demokracją. O ile w tym miejscu poglądy liberałów demokratycznych są praktycznie zbieżne z socjalnymi, to wywołują polemikę ze strony konserwatywnych liberałów i libertarian. Konserwatywni liberałowie pozostają z reguły zwolennikami monarchii ograniczonej lub republiki prezydenckiej, a libertarianie przyjmują niezwykle różne poglądy od monarchistycznych po anarchistyczne.

Koncepcją, która zastąpiła w ramach tej doktryny liberalizmu klasyczne państwo minimum jest koncepcja państwa opiekuńczego, czy też państwa dobrobytu. W państwie dobrobytu, choć kapitalizm jest jego ustrojem gospodarczym, to główne zadanie państwa polega na rozwiązywaniu problemów społecznych, zapewnieniu obywatelom bezpieczeństwa socjalnego i równaniu szans na uczestnictwo w życiu gospodarczym kraju. Takie założenia państwa opiekuńczego wymagają nie tylko dokonania solidnej redystrybucji dóbr, wyrażanej poprzez podatek progresywny, ale także dużego interwencjonizmu. Koncepcja państwa dobrobytu jest wdrażana w Europie Zachodniej od lat 50-60 XX wieku i stanowi przedmiot krytyki zwolenników pozostałych doktryn liberalizmu, jednym z najczęściej wysuwanych argumentów jest zastój gospodarki europejskiej jaki został spowodowany działalnością państwa socjalnego.

Zarys Nurtów Libertarianizmu

Mogą się pojawić wątpliwości, czy prezentacja różnych nurtów libertarianizmu jest tematem właściwym dla tej pracy. Z pewnością zarys tej idei, zawarty w tej pracy będzie stanowił w najwyższym stopniu uogólnienie, przy pominięciu wielu nowszych zjawisk w doktrynie. Nie ma chyba bardziej dynamicznego nurtu światopoglądowego niż libertarianizm, ponadto przedstawiciel jednego z nich (anarcho — kapitalizmu) David Friedman, syn noblisty Miltona, uważa iż "być może znajdą się na świecie dwaj zgadzający się libertarianie, ja nie jestem żadnym z nich". Istotnie każdy z nurtów libertarianizmu akcentuje najmocniej indywidualizm i wolną wolę człowieka.

Filozoficzne przekonanie, że społeczeństwo jest bytem wtórnym wobec człowieka, człowiek jest jedyną godną uwagi komórką społeczną odnajduje się w metodzie stworzonej i rozbudowywanej przez różnych przedstawicieli austriackiej szkoły ekonomii, tą metodą jest indywidualizm metodologiczny (ontologiczny).

Ludwig von Mises (1881-1973) austriacki filozof i leseferystyczny ekonomista, określił indywidualizm metodologiczny jako metodę wynikającą z założenia, iż żadnej zbiorowości nie przysługuje byt niezależny od jej członków, pojedynczy człowiek jest zatem nadrzędnym podmiotem. Ta teoria była wielokrotnie rozwijana, zmieniana przez wielu libertarian, gdyż to co się wydaje w środowisku zwolenników tej doktryny znamienne, to chęć obalenia założeń poprzedników.

Innym źródłem libertarianizmu jest filozofia obiektywistyczna Ayn Rand (1905-1982), emigrantka z ZSRR, filozofka pochodzenia żydowskiego zbudowała system oparty na arystotelesowskiej logice, kapitalizmie i elementach filozofii Fryderyka Nietzsche. Filarami obiektywizmu są racjonalizm, antropocentryzm i ateizm, zgodnie z zasadami doktryny egoizm jako troska o przetrwanie jest cnotą i cechą konstytutywną charakteru rozsądnego człowieka.

Obiektywiści byli często krytykowani na gruncie nauk psychologicznych za izolacjonistyczne podejście do człowieka, niemniej zwolennicy tej filozofii, a przy okazji restauratorzy państwa minimum na gruncie amerykańskim, dali podstawy libertarianizmowi.

Ujmując libertarianizm najogólniej, a zgodnie z opinią Karla Hessa, libertarianizm jest ideologią uznającą człowieka za absolutnego właściciela samego siebie i zezwalającą mu na wszystko, co nie krzywdzi innego. Zgodnie z tym poglądem jedyną rolą państw jest stanowienie agencji chroniącej jednostkę przed przemocą.

Za państwem minimum w granicach, którego człowiekowi wolno prawie wszystko opowiadają się takie nurty libertarianizmu jak paleolibertarianizm, minarchizm, konserwatywny indywidualizm — są to nurty prawicowe myśli libertariańskiej kształtowane przez takich teoretyków jak Lew Rockwell, wczesny Samuel Konkin, Robert Nozick, czy Murray Rothbard.

Z kolei z sensem istnienia państwa polemizują, proponując w to miejsce kontr aktualizm, przede wszystkim zwolennicy wyrastającego z tradycji libertariańskiej- anarcho- kapitalizmu. Twórcami i przedstawicielami tej antypaństwowej odmiany libertarianizmu są m.in. Samuel Konkin i Hans Hoppe, a w Polsce Jacek Sierpiński.

Libertarianizm jest ideologią na tyle zróżnicowaną, że bardziej szczegółowy zarys zmieniłby w sposób nie do przyjęcia, wobec pierwotnych założeń, całą strukturę pracy. Stąd niezwykle zdawkowy opis libertarianizmu, zjawiska, które niektórzy teoretycy uważają za współczesną wersję klasycznego liberalizmu.

Referat wygłoszony na spotkaniu Koła Naukowego Libertas et Lex.

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Narodziny politycznego liberalizmu Liberalizm i neoliberalizm

Comment on this article..   See comments (14)..

Send text to e-mail address..

Print-out version..    PDF    MS Word