O sens życia pyta ten, kto odczuwa potrzebę jego zmiany.

Cytowałem twój esej "Światopogląd i życie codzienne". Esej charakterystyczny dla czasu przełomu. Esej napisany przez człowieka, który chce od nowa pogodzić się z rzeczywistością, to znaczy pragnie „przywrócić zakłóconą harmonię między świadomością moralną i losem zewnętrznym, między ogółem wartości uznanych i przebiegiem własnego społecznego życia, między sumieniem i aktywnością społeczną". Pytanie o sens życia, a więc o jego cel, rodziło natychmiast pytanie następne: czy można obiektywnie ustalić, jaki cel życia jest najbardziej godny wyboru?

Chroniczna dyskusja filozofów o obiektywności wartości moralnych przynosiła przez wieki wyniki chronicznie niepewne. Nie ma kryteriów wyboru o niezawodnej sprawności.

Toteż abstrahując od owej nierozstrzygniętej i może nierozstrzygalnej dyskusji, która miałaby wykazać, jaki i czy jakiś w ogóle cel życia jest obiektywnie lepszy niż inny, w swym eseju pytałeś jedynie, czy można określić warunki obiektywne, w których „na mocy nieznanych nam bliżej prawidłowości psychologii ludzkiej, istnieje największa szansa stworzenia poczucia - maksymalnie intensywnego — sensu życia dla jednostki". I dawałeś na to pytanie odpowiedź.

Mówisz o moim tekście sprzed pół wieku. Chyba nie sądzisz, że mam w żywej pamięci wszystko, co pisałem pięćdziesiąt lat temu?

Pozwól w takim razie, że ci przypomnę. Pisałeś, iż poczucie sensu życia jest tym większe, im mniej sytuacji uważamy za nieuchronne, a zarazem im bardziej stanowczo afirmujemy nieuchronności niewątpliwe. Warunkiem osiągania poczucia życia sensownego jest więc dążenie do maksymalnej redukcji tego, co uważamy za nieodwracalnie konieczne. Trzeba mieć przekonanie, że wiele, bardzo wiele można wybierać.

Łatwiej to zalecać, niż praktykować, oczywiście. Zwłaszcza praktykować na starość, kiedy możliwości wyboru stają się coraz bardziej ograniczone.

Czas ciekawy, czas niespokojny, z Leszkiem Kołakowskim rozmawia Zbigniew Mentzel, Wydawnictwo "Znak" 2007, s. 276.

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Złote myśli Racjonalisty Fryderyk Nietzsche

Comment on this article..   See comments (7)..

Send text to e-mail address..

Print-out version..    PDF    MS Word