Tryb zawarcia porozumienia z 19 października 2007 r. jest niezgodny z art. 27 Konkordatu, który nakazuje, aby sprawy wymagające nowych lub dodatkowych rozwiązań były regulowane w drodze umów między Układającymi się Stronami (tzn. Stolicą Apostolską oraz Rzecząpospolitą Polską) albo uzgodnień między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Konferencją Episkopatu Polski, upoważnioną do tego przez Stolicę Apostolską. Utworzenie i działalność duszpasterstwa katolickiego w Policji jest niewątpliwie sprawą wymagającą nowych i dodatkowych rozwiązań. Dotychczas omawiana problematyka nie była regulowana szczegółowym aktem normatywnym. Zwłaszcza nie reguluje jej bezpośrednio ani Konkordat z 1993 r., ani ustawa z 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w RP. Zagadnienie duszpasterstwa w Policji jest per analogiam równie doniosłe co problematyka duszpasterstwa wojskowego czy duszpasterstwa specjalnego. Kwestie wymienione zostały określone w traktacie ze Stolicą Apostolską z 1993 r. Uzasadnione jest zatem domniemanie, iż problematyka duszpasterstwa policyjnego to zagadnienie istotne z zakresu stosunków państwo – Kościół katolicki, które winno zostać określone w formie dwustronnej, przy zagwarantowaniu praw Stolicy Apostolskiej. Tymczasem Porozumienie z 19 października 2007 r. zawarte zostało przez Komendanta Głównego Policji i Delegata Konferencji Episkopatu Polski. Pominięto zatem zarówno Rząd RP jak i Stolicę Apostolską, bowiem Konferencja Episkopatu Polski nie dysponowała szczegółowym pełnomocnictwem organu zwierzchniego Kościoła katolickiego do zawarcie Porozumienia z 19 października 2007 r., podobnie jak Komendant Główny Policji nie był wyposażony w stosowne upoważnienia od Rządu. O takich pełnomocnictwach milczy się w analizowanej umowie. Naruszono zatem art. 27 Konkordatu z 1993 r., który pełni funkcję gwarancyjną zwłaszcza wobec Stolicy Apostolskiej.

Porozumienie z 19 października 2007 r. jest niezgodne z art. 87 Konstytucji RP, wskazującym enumeratywnie źródła prawa powszechnie obowiązującego w Polsce. Porozumienie dotyczy podmiotów spoza administracji państwowej – duchowieństwa Kościoła katolickiego oraz samego Kościoła katolickiego w Polsce. W szczególności reguluje ono sferę nominacji na stanowiska kapelanów w Policji a także uprawnienia Delegata Konferencji Episkopatu Polski ds. Duszpasterstwa Policji. Sfera praw i obowiązków podmiotów z poza administracji publicznej może być regulowana jedynie w drodze aktów normatywnych wymienionych enumeratywnie w art. 87 ustawy zasadniczej, czyli w Konstytucji, w ustawach, w ratyfikowanych umowach międzynarodowych, w rozporządzeniach, ewentualnie w aktach prawa miejscowego na obszarze działania organów, które je ustanowiły. Natomiast problematyka duszpasterstwa policyjnego została uregulowana w akcie normatywnym nie należącym do żadnej z wymienionych kategorii aktów prawa powszechnie obowiązującego. Co więcej, Porozumienie z 19 października 2007 r., stanowi kategorię aktów prawnych nie przewidzianych przez ustawę zasadniczą.

Porozumienie z 19 października 2007 r. jest niezgodne z zasadą równouprawnienia kościołów i innych związków wyznaniowych, wyrażona w art. 25 ust. 1 Konstytucji. Ma ono charakter wyraźnie partykularny. Tymczasem, jak stwierdził Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 5 maja 1998 r. (Sygn. K. 35/97), z punktu widzenia konstytucyjnej zasady równouprawnienia kościołów i związków wyznaniowych jest istotne, aby sfera uprawnień przysługujących poszczególnym kościołom i związkom wyznaniowym była poddana jednolitej regulacji, zaś akt z 19 października 2007 r. przewiduje ustanowienie jedynie duszpasterstwa katolickiego. Według posiadanych przez Wnioskodawców informacji innym kościołom i związkom wyznaniowym, zwłaszcza skupionym w Polskiej Radzie Ekumenicznej, władze państwowe nie zaproponowały utworzenia analogicznych duszpasterstw w Policji. Kapelani katoliccy w Policji mają uzyskać status funkcjonariuszy, a zatem również stosowne uposażenie i inne przywileje zawodowe (patrz: § 5 w związku z § 7 Porozumienia). W jednostkach organizacyjnych Policji mają być utworzone (w miarę możliwości) na koszt państwa kaplice czy izby modlitwy (patrz: § 9 Porozumienia). Żadnym innym związkom wyznaniowym nie stworzono równie korzystnych warunków prowadzenia misji duszpasterskiej w Policji, co Kościołowi katolickiemu; w ogóle nie przewiduje się możliwości prowadzenia duszpasterstwa przez inne wyznania w jednostkach policyjnych. Jest bardzo prawdopodobne, wręcz pewne, że wyznawcy innych wspólnot religijnych również pełnią służbę w Policji. Co więcej, w takich regionach kraju jak Podlasie (prawosławni), czy Śląsk Cieszyński (luteranie) mogą oni stanowić znaczący odsetek funkcjonariuszy. Im również należałoby stworzyć odpowiednie warunki zaspokajania potrzeb religijnych. W sumie Porozumienie z 19 października 2007 r., jako dotyczące jedynie Kościoła Katolickiego, ma charakter przywileju na rzecz jedynie największego związku wyznaniowego, ignoruje natomiast inne związki wyznaniowe i ich wyznawców. Podlegają one zatem w omawianym zakresie dyskryminacji. Podmioty znajdujące się w takiej samej sytuacji, czyli związki wyznaniowe o uregulowanej sytuacji prawnej, działające w Polsce, zostały potraktowane odmiennie. W konsekwencji naruszony został art. 16a ust. 2 ustawy z 17 maja 1989 r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania wykluczający zawieranie umów między centralnymi organami administracji rządowej a władzami kościołów i innych związków wyznaniowych, które naruszałyby w szczególności zasadę równouprawnienia wszystkich kościołów i innych związków wyznaniowych.

§ 4 Porozumienia, przewidujący obowiązek współdziałania pomiędzy komendantami lub kierownikami poszczególnych szczebli organizacyjnych Policji na zasadzie współpracy i wzajemnego wspierania się w realizacji zadań jest niezgodny z zasadą wzajemnej niezależności państwa i kościołów oraz związków wyznaniowych w swoim zakresie (art. 25 ust. 3 Konstytucji), a ponadto z zasadą oddzielenia kościołów i innych związków wyznaniowych od państwa (art. 9 ust. 2 pkt 1 ustawy z 17 maja o gwarancjach wolności sumienia i wyznania).

Przytoczone przepisy Konstytucji oraz ustawy z 17 maja 1989 r. statuują w szczególności funkcjonalny rozdział państwa i związków wyznaniowych. Kościoły i inne związki wyznaniowe prowadzą samodzielnie, bez ingerencji organów władzy publicznej, swoją działalność religijną, natomiast organy państwowe samodzielnie wykonują funkcje władcze, zwłaszcza w zakresie ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego. Zasadna jest teza, iż analizowany przepis podważa samodzielność organów władzy państwowej i Kościoła w dziedzinach immanentnie związanych z ich tradycyjną aktywnością. Ustanawiając obowiązek współpracy i wzajemnego wspierania się w realizacji zadań, nie określono ich granic przedmiotowych. Oznacza to, że w szczególności organy Policji mają wspierać kapelanów w ich misji duszpasterskiej, a kapelani mają możliwość ingerowania w wykonywanie przez Policję funkcji m.in. ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego. Instytucje kościelne na podstawie analizowanego przepisu mają wręcz roszczenie o dopuszczenie przez Policję do sfery władztwa publicznego. Kwestionowany przepis prowadzi do przemieszania dwóch sfer — świeckiej i religijnej, które w Europie Zachodniej są rozdzielone od schyłku XVIII wieku. Ogólne postanowienia § 4 są o tyle szczególnie rażące, iż dotyczą zadań Policji, w trakcie realizacji których może ona stosować środki przymusu. Możliwe jest, że ramach „współpracy i wzajemnego wspierania się w realizacji zadań” przymus państwowy, groźba jego zastosowania, czy jedynie szczególnego rodzaju autorytet funkcjonariuszy Policji zostanie instrumentalnie wykorzystany dla realizacji funkcji religijnych przez Kościół katolicki. Grozi to naruszeniem fundamentalnej wolności sumienia i wyznania. Konstytucja w art. 25 ust. 3 przewiduje współdziałanie państwa i Kościoła, ale określa jego zakres poprzez wskazanie jego celów – „dla dobra człowieka i dobra wspólnego”. Tym dobrem wspólnym dla wszystkich obywateli jest, zgodnie z art. 1 Konstytucji, Rzeczypospolita Polska. Tymczasem § 4 prowadzi do podważenia tożsamości Państwa i Kościoła.

§ 5 ust. 2 Porozumienia z 19 października 2007 r. przewidujący prawo Delegata Konferencji Episkopatu Polski ds. Duszpasterstwa Policji do wnioskowania do Komendanta Głównego Policji o mianowanie i odwołanie ze stanowiska służbowego Naczelnego Kapelana i kapelanów Policji, jako wskazujący na przyznanie wspomnianym kapelanom statusu funkcjonariuszy Policji, jest niezgodny z zasadą wzajemnej niezależności państwa oraz kościołów i innych związków wyznaniowych w swoim zakresie (art. 25 ust. 3 Konstytucji) oraz z zasadą oddzielenia kościołów i innych związków wyznaniowych od państwa (art. 9 ust. 2 pkt 1 ustawy z 17 maja 1989 r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania). Omawiane postanowienie podważa organizacyjną odrębność organów i instytucji państwowych od instytucji Kościoła katolickiego. Kapelani policji stają się elementem struktur zarówno kościelnych jak i państwowych. W związku z tym wobec innych policjantów występują oni nie tylko jako duchowni. ale również jako funkcjonariusze określonego szczebla. Dochodzi zatem do negacji personalnego aspektu rozdziału Kościoła od państwa. Siła oddziaływania kapelanów policyjnych w sprawach konfesyjnych wiąże się bezpośrednio nie tylko z ich zdolnościami lub predyspozycjami osobistymi czy atrakcyjnością przesłania religijnego, ale również ze stanowiskiem służbowym, które piastują, a zatem pośrednio z autorytetem instytucji państwowej, jaka jest Policja. Stwarza to niebezpieczeństwo naruszenia wolności sumienia i wyznania innych, niż katolicy, pracowników Policji. Owo prawdopodobieństwo jest tym bardziej uzasadnione, że w zakresie doboru metod pracy i programów duszpasterskich Delegat Konferencji Episkopatu Polski ds. Duszpasterstwa Policki i kapelani są samodzielni (por. § 5 ust. 3 porozumienia). Świeckie władze policyjne nie mają nawet prawa wzglądu do owych programów. W dziedzinie przestrzegania przepisów służby duszpasterskiej w Policji przełożonym dyscyplinarnym kapelanów jest wspomniany Delegat (por. § 6 porozumienia). Jako funkcjonariusze kapelani Policji otrzymują odpowiednie uposażenie ze środków budżetu państwa. Tym samym państwo finansuje propagowanie i utrwalanie katolicyzmu. Oznacza to negację zasadniczego elementu składowego instytucji oddzielenia Kościoła od państwa.

§ 8 pkt 4 Porozumienia z 19 października 2007 r., z którego wynika, że Komendant Główny Policji, komendanci Policji oraz kierownicy poszczególnych jednostek organizacyjnych Policji umożliwiają kapelanom uczestnictwo w naradach i odprawach poświęconych stanowi dyscypliny i stosunków międzyludzkich oraz informują ich o niekorzystnych zjawiskach występujących w tym zakresie, jest niezgodny z konstytucyjną zasadą wzajemnej niezależności państwa oraz kościołów i związków wyznaniowych w swoim zakresie (art. 25 ust. 3 Konstytucji) oraz z zasadą oddzielenia kościołów i innych związków wyznaniowych od państwa (art. 9 ust. 2 pkt. 1 ustawy z 17 maja 1989 r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania). Z przywołanego przepisu ustawy zasadniczej wynika m.in. że zarówno państwo nie powinno mieć wpływu na wewnętrzne sprawy personalne wspólnot religijnych jak i związki wyznaniowe, w tym Kościół katolicki, nie mają prawa oddziaływać na tą sferę funkcjonowania instytucji państwowej, jaką jest Policja. Narady i odprawy dotyczące stosunków międzyludzkich oraz dyscypliny stanowią jeden z najbardziej wewnętrznych aspektów działalności wspomnianej formacji. W myśl zasady niezależności państwa i Kościoła ów wymiar funkcjonowania Policji powinien być determinowany całkowicie przez czynnik świecki. Wprowadzenie kapelanów do tego rodzaju narad i odpraw grozi stosowaniem w odniesieniu do funkcjonariuszy, bez względu na ich wyznanie czy światopogląd, konfesyjnych (katolickich) kryteriów, nie mających nic wspólnego z jakością pracy Policji. W szczególności awans zawodowy lub nagroda służbowa mogą zostać uzależnione od wyznania katolickiego oraz stopnia gorliwości religijnej zainteresowanego.

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Finansowanie Świątyni Opatrzności Bożej a Konstytucja Duszpasterstwo celne niezgodne z konstytucją

Send text to e-mail address..

Print-out version..    PDF    MS Word

Paweł Borecki Doktor habilitowany, pracownik Katedry Prawa Wyznaniowego Uniwersytetu Warszawskiego. Specjalność naukowa: prawo wyznaniowe. Autor artykułów i książek z zakresu prawa wyznaniowego.  Number of texts in service: 47  Show other texts of this author  Newest author's article: Państwo laickie w świetle dorobku współczesnego konstytucjonalizmu europejskiego