Najbardziej szczegółowe ustalenia w odniesieniu do położenia materialnego Kościoła zawierały konkordaty z Bawarią i Polską. Bawaria w zakresie uposażenia duchowieństwa w konkordacie z 1924 r. (art. 10) odsyłała do konkordatu z 5 VI 1817 r., w którym w art. 4 została uregulowana wysokość uposażenia w poszczególnych diecezjach w zależności od ilości ziemi posiadanej przez Kościół. Konkordat z Polską zawierał natomiast szczegółowe postanowienia co do wysokości dotacji.

W. Abraham w projekcie konkordatu za podstawę wypłacania Kościołowi dotacji przyjął zasadę uposażenia duchowieństwa, o ile nie będzie ono miało dostatecznego utrzymania z posiadanych dóbr i majątku (art. 52). Ponadto do odrębnego układu pozostawiał uznanie wszystkich roszczeń majątkowych Kościoła w stosunku do jego dóbr skonfiskowanych przez zaborców, a które znalazły się w ręku państwa. Układem tym miało być objęte również odszkodowanie za ziemię kościelną przeznaczoną na cele reformy rolnej (art. 51). W negocjowanym projekcie konkordatu została przyjęta inna koncepcja. Rząd zobowiązywał się do wypłacania dotacji dla duchowieństwa w wysokości zbliżonej do dotacji wypłacanej przez rządy państw zaborczych; dotacja ta miała być podwyższona o wysokość dochodu z dóbr, które zostałyby przeznaczone na cele państwowe (art. 44).

Tekst konkordatu w zakresie regulacji zobowiązań finansowych państwa wobec Kościoła został znacznie rozszerzony. Uznane zostały jego roszczenia do dóbr skonfiskowanych przez zaborców, a które znalazły się w ręku państwa i ostateczne uregulowanie tej sprawy miało nastąpić w odrębnym układzie. Dotacja miała objąć nie tylko uposażenia duchowieństwa, jak to przewidywał projekt, ale także inne wydatki Kościoła. Z brzmienia art. 24 pkt 3 konkordatu wynikało, że: 1) dotacja miała być roczna, a jej wartość nie niższa od tej, którą wypłacały Kościołowi państwa zaborcze, 2) miała być wypłacana do czasu kiedy przez późniejszy układ zostanie zawarta odrębna umowa w sprawie dóbr pokościelnych, 3) w przypadku nadania Kościołowi ziemi z tych dóbr dotacja miała być obniżona o 50 zł za 1 ha nadanej ziemi.

Zasada wypłacania i wysokość dotacji zostały ustalone w załączniku A do konkordatu. Dotacja państwa została podzielona na 7 części, z których 5 było ściśle określonych co do wysokości, natomiast dotacja dla kleru była zmienna, w zależności od liczby duchownych i rangi zajmowanych przez nich urzędów. Zmianie ulegał również roczny fundusz budowlany związany częściowo z obowiązkami patronatu państwowego. Poszczególne tytuły dotacji określono następująco: 1) uposażenie duchowieństwa, 2) uposażenie emerytalne roczne, 3) uposażenie roczne chórów katedralnych i niższych urzędników kościelnych, 4) koszty roczne administracji kościelnej, 5) zapomoga roczna dla zakładów kościelnych, 6) roczny fundusz budowlany, 7) inne wydatki roczne.

Na uwagę zasługuje używana w tekście konkordatu terminologia. W tekście francuskim na określenie zobowiązań finansowych państwa w stosunku do kleru użyto rzeczownika dotation, który w polskim tłumaczeniu art. 24 został określony jako dotacja, natomiast to samo wyrażenie użyte w załączniku A do konkordatu jest określane jako uposażenie. Nie była to jednak chyba tylko niezręczność tłumacza, zastanawiająca jest bowiem konsekwencja w stosowaniu tłumaczenia wyrazu dotation na uposażenie właśnie w załączniku A, który szczegółowo regulował tytuły zobowiązań finansowych państwa wobec Kościoła. Wyrażenie dotacja oznacza: obdarzenie bądź wyposażenie, natomiast słowo uposażenie było w dwudziestoleciu międzywojennym także rozumiane jako stałe wynagrodzenie za pracę. Używanie tego właśnie określenia w załączniku A mogło wywołać wrażenie, że duchowieństwo otrzymuje stałe wynagrodzenie, tak jak urzędnicy państwowi i wskazywać na uzależnienie kleru od władz państwowych, ale równocześnie sugerowało trwałe uznanie tego zobowiązania przez państwo w stosunku do kleru. Z tego też zapewne powodu bp S. Łukomski w swoim tłumaczeniu załącznika A ^{[ 33 ]}dotation du clergé przetłumaczył na uposażenie duchowieństwa, natomiast dotation annuelle pour les pensions de retraite na dotacja roczna emerytalna. W ten sposób zostały subtelnie zaakcentowane różnice między pojęciami uposażenia i dotacji. Pewne uzasadnienie rozróżnienia mogło wynikać z tego, że uposażenie kleru nie było ustalone w załączniku A w stałej sumie, lecz suma była uzależniona od ilości „etatów" zajmowanych przez duchowieństwo, natomiast na dotację emerytalną przeznaczano rocznie ściśle określoną sunę, bez względu na faktyczną liczbę emerytów. O kierunku subtelności stylizacyjnych w tłumaczeniu S. Łukomskiego świadczy i to, że usiłował poprawić oficjalne tłumaczenie wyrazu attribuer: les dotations attribuées z dotacje przyznane na dotacje przydzielone ^{[ 34 ]} lub les dotations… stront attribuées z uposażenia będą przyznawane na uposażenia będą przekazywane, ^{[ 35 ]} akcentując w ten sposób, że dotacje nie są uzależnione od swobodnego uznania rządu, który ma je jedynie przekazywać Kościołowi, a nie przyznawać, bo ten obowiązek rządu został ustalony w konkordacie.

W preliminarzu budżetowym na 1925 r. przewidywano na wyznanie katolickie wydatki w następującej wysokości ^{[ 36 ]}:

W związku z zawartym konkordatem w ustawie budżetowej preliminowaną sumę podwyższono o zwiększoną dotację dla duchowieństwa do 16 782 912 zł ^{[ 37 ]}, natomiast wypłacono, według zamknięć rachunkowych, 16 133 857 zł. ^{[ 38 ]} Po uwzględnieniu dotacji wypłacanej w województwie śląskim w wysokości około 800 000 zł ^{[ 39 ]} można ustalić, że ostatecznie wypłacono w państwie w 1925 r. dotację w wysokości 16 934 000 zł, czyli skutki finansowe konkordatu wystąpiły wyraźnie.

Od 1926 r. dotacje dla duchowieństwa i Kościoła katolickiego były wypłacane zgodnie z załącznikiem A do konkordatu, jednak ze względu na finansowanie działalności państwa na podstawie prowizoriów budżetowych, wypłaty dotacji nie były dokonywane systematycznie. W pierwszym budżecie państwa, który ustalił rok budżetowy od 1 IV do 31 III następnego roku kalendarzowego, opracowanym w 1927 r., wprowadzono już wydatki na rzecz Kościoła i duchowieństwa katolickiego w pełnej wysokości. Zachowany został przedkonkordatowy układ wydatków, które dzielono na osobowe i rzeczowe (tab. 16). Ustawy budżetowe nie odzwierciedlały jednak rzeczywistej wysokości wydatków. W okresie dobrej koniunktury gospodarczej, a w związku z tym pomyślnej sytuacji budżetowej państwa, Ministerstwo WRiOP uwzględniało wnioski episkopatu o podwyższenie liczby „etatów" duchowieństwa oraz hojniej wywiązywało się z obowiązków patronackich rządu. W 1926 r. preliminowano dotację w wysokości 20 291 686 zł a wydatkowano 23 459 622 zł. To przeszło 3-milionowe przekroczenie preliminarza było spowodowane dodatkowo błędami w obliczeniu liczby „etatów". W roku budżetowym 1827/1928 w preliminarzu umieszczono sumę 19 076 022 zł, która została skorygowana dodatkowo o 1 739 920 zł, w budżecie uchwalono dotację 21 182 939 zł, czyli więcej jeszcze o 366 997 zł. W następnych latach budżet na wyznanie katolickie wzrósł do blisko 23 mln zł, ale stopniowo, na skutek różnych ograniczeń wydatków, a od 1930 r. na skutek kryzysu gospodarczego, dotacja nie była wypłacana w wysokości przewidzianej w budżecie (tab. 17). Średnio utrzymywała się na poziomie 20 mln zł rocznie.

Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego finansowało działalność związków wyznaniowych w ramach sum wydzielonych w części 13 rozdziału 2 budżetu państwa, z tym, że wyznanie katolickie pochłaniało 80-91% tej części budżetu. Na przykład w budżecie państwa w roku budżetowym 1934/1935 z ogólnej sumy dotacji na wyznania 22 070 670 zł Kościół katolicki otrzymał 91% (zob. tab. 18).

Na podziale środków finansowych między poszczególne związki religijne poważnie zaciążył konkordat, który odpowiednio chronił interesy Kościoła katolickiego. Dlatego też, gdy w latach kryzysu musiały być dokonane redukcje wydatków państwa, w największym stopniu dotknęły one inne związki religijne. Na przykład w budżecie na 1930/1931 r. na ogólną sumę przeznaczoną na wyznania 25 952 994 zł Kościołowi katolickiemu przyznano 22 821 189 zł, to znaczy 88% całości, w 1931/1932 roku — 89%, w 1932/1933 r. — 91,5%, w 1935/1936 r. — 91%. W latach kryzysu redukcja dotacji na rzecz Kościoła katolickiego wynosiła około 11%, a w stosunku do pozostałych związków wyznaniowych aż 38%. ^{[ 40 ]}

Wydatki budżetowe państwa nie ograniczały się jednak tylko do sum zamieszczanych w jednym tytule budżetu, przeznaczonym na finansowanie wyznań religijnych. Do roku 1927/1928 Sejm Śląski finansował Kościół katolicki z własnego budżetu przyznając na wyznania religijne ogółem:

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Monoteizm jako źródło fundamentalizmu Spisek Iluminatów

See comments (3)..

Send text to e-mail address..

Print-out version..    PDF    MS Word

Jerzy Wisłocki Ur. 1928, zm. 2008. W latach 1944-1945 działał w Armii Krajowej. W czerwcu 1956 aresztowany i przetrzymywany w Urzędzie Bezpieczeństwa. W 1948 ukończył szkołę średnią w Przemyślu. W 1952 ukończył studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu Poznańskiego. W 1963 - doktorat nauk prawnych na podstawie rozprawy o rzemieślniczych cechach poznańskich w okresie przed wojnami szwedzkimi. Od 1978 jest doktorem habilitowanym, od 1983 profesorem nauk humanistycznych, a od 1995 - profesorem zwyczajnym. Od 1953 pracował w Archiwum Państwowym w Poznaniu na stanowisku kierownika pracowni mikrofilmowej. Później - od roku 1956 aż do 1988 - był pracownikiem naukowym Wydziału Prawa Uniwersytetu Poznańskiego, gdzie wypromował 250 magistrów i 12 doktorów. W 1982 został dyrektorem Biblioteki Kórnickiej PAN. Od 1987 kierował Zakładem Badań Narodowościowych PAN, w którym utworzył czasopismo "Sprawy Narodowościowe. Seria Nowa". W latach 1955-1992 był członkiem władz poznańskiego oddziału Polskiego Towarzystwa Historycznego, a od 1972 do 1985 - głównym redaktorem wydawnictw Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.  Number of texts in service: 10  Show other texts of this author  Newest author's article: Konkordat polski z 1925 roku. Zagadnienia prawno-polityczne