Z dotacji przeznaczonej dla Kościoła i duchowieństwa rzymskokatolickiego na obszarze b. Królestwa Polskiego na uposażenia wydatkowano rocznie około 56%, ^{[ 17 ]} z ogólnej sumy 1 551 135 rubli. ^{[ 18 ]} Ponieważ nie zdołałem ustalić rzeczywistej wysokości wypłat dotacji przyjmuję szacunkowo, że rząd rosyjski dka Kościoła i duchowieństwa rzymskokatolickiego wypłacał rocznie około 1,5 mln rubli na obszarze b. Królestwa Polskiego i ziem zabranych.

B) DOTACJE W POLSCE PRZED 1925 R.

Rząd polski wypłacał duchowieństwu dotacje, wkrótce po przejęciu władzy, kierując się wysokością wydatków ponoszonych przez państwa zaborcze. W aktach Ministerstwa WRiOP zachowały się tylko fragmentaryczne dane z lat 1919-1920, na podstawie których można ustalić, że na obszarze b. Królestwa Polskiego na pierwsze półrocze 1919 r. preliminowano na wyznania blisko 2 638 000 mkp., z czego przypadało na wyznanie: katolickie 92,3%, augsburskie 2%, reformowane 0,4% i mojżeszowe 5,3%. Rząd rosyjski przeznaczał na dotację dla Kościoła i duchowieństwa katolickiego rocznie około 1,5 mln rubli. Ponieważ do 1918 r. ruble przeliczano na marki polskie w stosunku 1 : 2,16 okazuje się, że rząd polski preliminował na pierwsze półrocze 1919 r. wyższą sumę; według wypłat rządu rosyjskiego winien był przeznaczyć na dotację sumę około 1,6 mln mkp., a przewidywal wydatkowanie 2,4 mln mkp. Ze względu na to, że preliminarz układano na przełomie 1918/1919 r. różnica w dotacjach w wysokości 0,8 mln mkp wynikała nie z inflacji, ale z przewidywanej przez rząd podwyżki dotacji. Na uposażenia preliminowano, podobnie jak rząd rosyjski, 66% całej dotacji. ^{[ 19 ]}

Namiestnictwo we Lwowie wypłacało dotację według dotychczasowych zasad. W roku budżetowym 1918/1919 wypłacono diecezjom galicyjskim 5 mln koron (bez diecezji krakowskiej), to znaczy o około 0,5 mln koron więcej niż zazwyczaj przewidywano w budżecie. Wydatki w następnym roku budżetowym znacznie jednak wzrosły. W okresie od 1 VII 1919 r. do 31 III 1920 r. wypłacono 9,2 mln koron, czyli po około 1 mln koron miesięcznie, co dwukrotnie przekraczało wysokość przedwojennej dotacji. Z zestawienia wydatków, które przysłano Ministerstwu WRiOP (zob. tab. 15) można ustalić, że utrzymano poprzednie proporcje w finansowaniu obrządków: rzymskiego i greckiego. Na obrządek greckokatolicki w 1918/1919 r. przeznaczono prawie 68% dotacji, a w następnym roku 66,5%. ^{[ 20 ]}

Na obszarze b. zaboru pruskiego dotacja była wypłacana według poprzednich wzorów przez Ministerstwo b. Dzielnicy Pruskiej. ^{[ 21 ]} Jako przykład rozdziału dotacji może służyć preliminarz budżetowy archidiecezji poznańskiej sporządzony 17 XI 1916 r. i obowiązujący do 1919 r. ^{[ 22 ]} Dotacja była wypłacana w markach następująco:

Poza budżetem kurii znajdowały się sumy przeznaczone na wypłatę „kompetencji" dla duchowieństwa oraz zobowiązania rządu wynikające z prawa patronatu.

Przejmując zobowiązania państw zaborczych w stosunku do Kościoła i duchowieństwa katolickiego rząd obciążył skarb państwa wypłatami dotacji, nie badając rzeczywistych potrzeb diecezji. Po 1920 r. na skutek nasilającej się inflacji dotacje odgrywały w budżetach diecezji coraz mniejszą rolę i dopiero po reformie walutowej można ustalić rzeczywistą wartość sum wypłacanych Kościołowi i duchowieństwu katolickiemu. Przyjęte zobowiązania państw zaborczych przedstawiały się następująco:

W ustawie budżetowej na 1924 r. przewidywano na zaspokojenie potrzeb związków wyznaniowych sumę 11,9 mln zł, z czego wyznanie katolickie miało otrzymać 11,4 mln zł. ^{[ 23 ]} Ostatecznie, według zamknięcia rachunków, wypłacono duchowieństwu i Kościołowi katolickiemu 11,76 mln zł ^{[ 24 ]}, czyli sumę zbliżoną do moich obliczeń wysokości dotacji państw zaborczych. Nie były to jednak sumy ostateczne. W związku z autonomią samorządu województwa śląskiego Sejm Śląski w swoim budżecie przewidywał wydatki również na Kościół katolicki. W 1924 r. wydatkowano na ten cel około 1 mln zł, ^{[ 25 ]} czyli łącznie Kościół i duchowieństwo katolickie otrzymywał w Polsce dotację w wysokości około 13 mln zł. Wysokość tej sumy wynikająca w przybliżeniu z przejęcia wypłat dokonywanych przez państwa zaborcze nie była przez episkopat kwestionowana. Mogło to wynikać z tego, że z innych wyliczeń otrzymamy podobną sumę zobowiązań państwa. Ogólnie przyjmowano, iż państwo wypłacało dotację m.in. jako zadośćuczynienie z tytułu dóbr ziemskich skonfiskowanych przez zaborców a przejętych przez Skarb Państwa. Oficjalnie rząd uznawał, że przejął około 200 000 ha. ^{[ 26 ]} Jeśli przyjmiemy, że dochód netto z 1 ha wynosił 50 zł ^{[ 27 ]} to wówczas okaże się, że rząd winien był wypłacać Kościołowi ok. 10 mln zł. Można także obliczyć należność wynikającą z innego rachunku. Przyjmując szacunkową wartość gruntów znajdujących się w rękach państwa na ok. 340 mln zł ^{[ 28 ]} to okazuje się, że czysty dochód, obliczany zazwyczaj na 4% od kapitału, dawałby ok. 13, 5 mln zł.

C) SKUTKI FINANSOWE KONKORDATU

Finansowanie Kościoła katolickiego przez państwa było regulowane w konkordatach w różny sposób. Najczęściej państwa zobowiązywały się tylko do kontynuowania dotychczasowej praktyki w wypłacaniu dotacji, którą przekazywano Kościołowi w zryczałtowanej sumie. W konkordatach nie wpisywano wysokości tego zobowiązania. Tę drogę regulacji przyjęły: Austria (art. 6 i 15), Jugosławia (art. 18), Litwa (art. 23-24), Rumunia (art. 12-13 i 20) i Włochy (art. 17-18, 23, 25, 27, 29a,g, 30). Łotwa zobowiązała się płacić uposażenie arcybiskupowi, biskupom i członkom kapituł w wysokości odpowiedniej do potrzeb ich stanu. ^{[ 29 ]}

Modyfikacją tego typu porozumień były zawierane już po 1939 r. układy z Hiszpanią i Portugalią. Hiszpania w układzie z 16 VII 1946 r. (art. 9) zobowiązywała się do zachowania w rękach Kościoła wszystkich beneficjów, w układzie z 8 XII 1946 r. szczegółowo uregulowała wysokość uposażenia profesorów seminariów i uniwersytetów, a w konkordacie z 27 VIII 1956 r. podtrzymała swoje uprzednie decyzje (art. 9, 11, 19, 30).

Portugalia wprawdzie w konkordacie z 1940 r. zobowiązała się tylko ogólnie do dotowania Kościoła (art. 21 i 27), co szczególnie dobitnie podkreślono w układzie w sprawie misji (porozumienie z 7 V 1940 r., art. 9-10), ale były to zapewne zobowiązania wynikające z prawa patronatu. Wskazuje na to porozumienie z 1950 r., gdy po zniesieniu patronatu na niektórych terytoriach, Portugalia została zwolniona od finansowania tam Kościoła (art. 8).

W inny sposób rozwiązano zasady finansowania Kościoła w konkordatach z krajami niemieckimi. W konkordacie z hitlerowską Rzeszą poręczano jedynie zawarcie odrębnego układu, jeżeli położenie materialne Kościoła nie zostało uprzednio uregulowane w porozumieniach z poszczególnymi krajami (art. 18). Kraje niemieckie zobowiązywały się do świadczeń na rzecz Kościoła katolickiego w ściśle określonej wysokości. W Anhalt płacono gminie katolickiej w Dessau 948 mk rocznie, natomiast kwartalnie gminom: w Bernburg 282 mk, w Köthen 180 i w Zerbst 327 mk. Pieniądze były przeznaczone na utrzymanie proboszczów. ^{[ 30 ]} W Badenii zobowiązano się do wypłacania rocznej dotacji w wysokości 356 tys. mk i do budowania kościołów. ^{[ 31 ]} Prusy wypłacały rocznie 2,8 mln mk. ^{[ 32 ]}

Po przeczytaniu tego tekstu, czytelnicy często wybierają też: Monoteizm jako źródło fundamentalizmu Spisek Iluminatów

See comments (3)..

Send text to e-mail address..

Print-out version..    PDF    MS Word

Jerzy Wisłocki Ur. 1928, zm. 2008. W latach 1944-1945 działał w Armii Krajowej. W czerwcu 1956 aresztowany i przetrzymywany w Urzędzie Bezpieczeństwa. W 1948 ukończył szkołę średnią w Przemyślu. W 1952 ukończył studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu Poznańskiego. W 1963 - doktorat nauk prawnych na podstawie rozprawy o rzemieślniczych cechach poznańskich w okresie przed wojnami szwedzkimi. Od 1978 jest doktorem habilitowanym, od 1983 profesorem nauk humanistycznych, a od 1995 - profesorem zwyczajnym. Od 1953 pracował w Archiwum Państwowym w Poznaniu na stanowisku kierownika pracowni mikrofilmowej. Później - od roku 1956 aż do 1988 - był pracownikiem naukowym Wydziału Prawa Uniwersytetu Poznańskiego, gdzie wypromował 250 magistrów i 12 doktorów. W 1982 został dyrektorem Biblioteki Kórnickiej PAN. Od 1987 kierował Zakładem Badań Narodowościowych PAN, w którym utworzył czasopismo "Sprawy Narodowościowe. Seria Nowa". W latach 1955-1992 był członkiem władz poznańskiego oddziału Polskiego Towarzystwa Historycznego, a od 1972 do 1985 - głównym redaktorem wydawnictw Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.  Number of texts in service: 10  Show other texts of this author  Newest author's article: Konkordat polski z 1925 roku. Zagadnienia prawno-polityczne